Ali Amini, pers. علی امینی (urodzony 12 września 1905 w Teheranie, zmarły 12 grudnia 1992 w Paryżu) – był irańskim politykiem oraz premierem Iranu w latach 1961–1962.
Życiorys
Młodość
Ali Amini był wnukiem Mozaffara ad-Dina Szah Kadżara. Jego rodzicami byli jego córka Aszraf (Fachr-ol-Dowleh) oraz książę Muhsen. Pochodził z zamożnej rodziny, a jego matka od najmłodszych lat namawiała go do wyboru kariery politycznej, odwołując się do rodzinnych tradycji (dziadek Alego Aminiego ze strony ojca był premierem). Amini zdobył wykształcenie podstawowe oraz średnie w Teheranie, obejmujące zarówno nauki religijne, jak i świeckie. Następnie udał się do Europy na studia, wybierając kierunek prawniczy na uniwersytecie w Grenoble, co uznał za najlepsze przygotowanie do kariery politycznej. Po powrocie do Iranu rozpoczął pracę w Ministerstwie Sprawiedliwości, gdzie zatrudnił go Ali Akbar Dawar. Krótko potem był sędzią, a następnie wrócił do Francji, aby kontynuować studia z zakresu ekonomii, które zakończył obroną doktoratu. W 1931 roku po raz drugi powrócił do ojczyzny i dzięki wsparciu Alego Akbara Dawara znalazł zatrudnienie w Ministerstwie Finansów. W czasie jego pobytu we Francji w Iranie obalono dynastię Kadżarów, przez co jego rodzina straciła tytuł książęcy oraz znaczną część wpływów. W 1939 roku był szefem irańskiego Głównego Urzędu Celnego.
Kariera polityczna w latach 1946–1961
Jego kariera polityczna nabrała tempa dzięki protekcji Ahmada Ghawama, z którym była spokrewniona jego żona Batul. Wstąpił do Partii Demokratycznej założonej przez Ghawama i w 1946 roku zdobył mandat deputowanego w irańskim parlamencie. W 1949 roku po raz pierwszy objął stanowisko rządowe w gabinecie Alego Mansura, a rok później Ghawam mianował go wicepremierem. Ali Amini przyjął również pogląd, że powojenny Iran powinien utrzymywać dobre relacje ze Stanami Zjednoczonymi jako największą potęgą światową. Wszedł w skład pierwszego rządu Mohammada Mosaddegha, jednak stracił stanowisko podczas rekonstrukcji gabinetu. Po tym wydarzeniu wyjechał z Iranu do Jerozolimy, wracając dopiero po zamachu stanu, który obalił rząd Mosaddegha. W nowym rządzie gen. Fazlollaha Zahediego objął stanowisko ministra finansów i prowadził negocjacje z Anglo-Iranian Oil Company w sprawie dalszej eksploatacji krajowych złóż ropy naftowej, które wcześniej zostały znacjonalizowane przez Mosaddegha. Rozmowy zakończyły się utworzeniem państwowego przedsiębiorstwa National Iranian Oil Company, które powierzyło wydobycie międzynarodowym koncernom (z czego 40% udziałów przypadło spółkom brytyjskim i amerykańskim). Ustalono, że podział zysków między koncernami a Iranem będzie wynosił po połowie. Wynik negocjacji został uznany w Iranie za niekorzystny, chociaż Ali Amini twierdził, że nie był w stanie uzyskać lepszych warunków.
Ali Amini przyczynił się do upadku rządu Zahediego, jednak w nowym gabinecie Hosejna Ali otrzymał mniej prestiżową funkcję ministra sprawiedliwości, którą opuścił po kilku miesiącach. Został ambasadorem Iranu w Stanach Zjednoczonych, co dało mu możliwość nawiązania osobistych kontaktów z rodziną Kennedych, w tym z senatorem Johnem F. Kennedym oraz jego żoną Jacqueline. Został jednak odwołany w 1958 roku w związku z wykryciem spisku gen. Valiollaha Gharaniego, który planował zamach stanu. W trakcie przesłuchań aresztowani zwolennicy Gharaniego stwierdzili, że zamierzali mianować Alego Aminiego premierem Iranu po przewrocie. Polityk utrzymywał, że nie miał wiedzy o spisku, co okazało się nieprawdą (mimo że był uprzedzony o planowanym przewrocie, odmówił współudziału, ale nie powiadomił władz państwowych). Obawiając się konsekwencji, po opuszczeniu Waszyngtonu udał się nie do Iranu, a do Europy, wracając do Teheranu dopiero po osobistej obietnicy szacha o zapewnieniu mu bezpieczeństwa. Byłego ambasadora broniła dyplomacja amerykańska w Iranie.
Premier Iranu
Niektórzy autorzy twierdzą, że to John Kennedy, jako prezydent USA, wpłynął na decyzję szacha Iranu o mianowaniu Alego Aminiego premierem w 1961 roku, w trudnym momencie wewnętrznym kraju. Szach osobiście wskazał niektórych członków gabinetu, w tym ministrów spraw wewnętrznych, zagranicznych i wojny; w zamian Amini wyznaczył na ministrów kilku działaczy lewicowych (Nuroddin Alamuti, Mohammad Derachszesz) oraz osób związanych ze spiskiem Gharaniego. Nieufność szacha wobec premiera, który był jednym z nielicznych irańskich polityków nieuzależnionych od protekcji Mohammada Rezy Pahlawiego, była kolejnym czynnikiem wpływającym na niestabilność rządu.
Rząd Alego Aminiego, o liberalnych poglądach, starał się poprawić relacje z szyickimi dostojnikami. Premier osobiście spotkał się z kilkoma ajatollahami, w tym z Ruhollahem Chomeinim, i publicznie krytykował członków panującej dynastii za korupcję. Zgodził się na legalizację działalności Frontu Narodowego oraz powstanie Irańskiego Ruchu Wolności, organizacji demokratyczno-islamskiej. Jednak wskutek pogarszającej się sytuacji gospodarczej nie udało się osiągnąć porozumienia między rządem a opozycją.
Najważniejszą decyzją, którą podjął Amini jako premier, a także kluczowym elementem białej rewolucji Mohammada Rezy Pahlawiego, była reforma rolna według projektu ministra rolnictwa Hasana Arsandżaniego, zainicjowana w kwietniu 1962 roku i zaakceptowana przez szacha w roku następnym. Reforma ta miała na celu początkowe ograniczenie prywatnej własności ziemskiej do jednej wsi, jednak wprowadzono poprawki korzystniejsze dla posiadaczy, które pozwalały im zachować lasy, sady, plantacje oraz zmechanizowane gospodarstwa. Fundacje religijne mogły również zachować otrzymane wcześniej grunty. Ziemie odebrane posiadaczom zostały podzielone między dzierżawców, którzy musieli przystąpić do lokalnych związków spółdzielczych, podlegających ministerstwu rolnictwa i spraw wiejskich. Państwo zaangażowało się w organizację szkół oraz placówek zdrowotnych na wsiach. Reforma rolna całkowicie zmieniła struktury społeczne na irańskiej wsi. Jej postanowienia przyczyniły się do powstania przeciwników rządu wśród byłych posiadaczy ziemskich oraz wspierających ich szyickich duchownych. Ali Amini rozpoczął także program walki z korupcją i marnotrawstwem w administracji, systemie sądownictwa, oświacie oraz wojsku. Aby zdobyć sympatię szyickich duchownych, wprowadził zakaz importu „dóbr luksusowych”, w tym alkoholu.
W 1962 roku Amini doprowadził do dymisji dyrektora policji politycznej SAWAK gen. Tejmura Bachtijara, po tym jak z jego polecenia brutalnie rozpędzono antyrządowe manifestacje studentów sympatyzujących z Frontem Narodowym. Ostatecznie przyczyną dymisji Alego Aminiego w 1962 roku był konflikt z szachem, który wybuchł po jego decyzji o ograniczeniu wydatków na wojsko. Amerykanie przestali wspierać jego gabinet. Nowy rząd utworzył Asadollah Alam, człowiek całkowicie lojalny wobec monarchy. W tym samym roku Amini został odznaczony Krzyżem Wielkim Legii Honorowej.
Po 1962
Do końca rządów Mohammada Rezy Pahlawiego, Ali Amini nie objął żadnego stanowiska publicznego i był inwigilowany przez tajną policję SAWAK. Szach zwrócił się do niego o radę dopiero w końcowej fazie swoich rządów, jednak powstrzymanie rewolucji islamskiej stało się już niemożliwe. Po obaleniu monarchii w Iranie, Ali Amini osiedlił się na emigracji w Paryżu. Przez pewien czas był związany z emigracyjnymi organizacjami opozycji monarchistycznej w jej liberalnym skrzydle, jednak ostatecznie całkowicie wycofał się z polityki.
Przypisy
