Alaktaga mała

Alaktaga mała (Scarturus elater) to niewielki gatunek ssaka z podrodziny alaktag (Allactaginae) w rodzinie skoczkowatych (Dipodidae). Gatunek ten występuje na obszarze od Gruzji przez zachodnie Chiny, a także od Rosji aż po Iran.

Zasięg występowania

Alaktaga mała występuje w Eurazji, a jej zasięg geograficzny zależy od podgatunku:

S. elater elater – występuje w południowej części Rosji, zachodnim, środkowym, południowym i południowo-wschodnim Kazachstanie, północnym Kirgistanie, Uzbekistanie, zachodnim i północnym Turkmenistanie oraz północno-zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (dolina Ili w Sinciang).
S. elater aralychensis – można go spotkać w Armenii, Azerbejdżanie (Nachiczewan), wschodniej Turcji (Aralık) oraz północno-zachodnim i środkowym Iranie.
S. elater caucasicus – występuje w południowo-wschodniej Gruzji i Azerbejdżanie.
S. elater dzungariae – zamieszkuje północno-zachodnią Chińską Republikę Ludową (południowa część Kotliny Dżungarskiej w Sinciang) oraz południowo-wschodni Kazachstan (południowa część pustyni Bałchasz i basen jeziora Ała-kol).
S. elater indicus – występuje w południowo-wschodnim Turkmenistanie, Afganistanie, wschodnim Iranie i zachodnim Pakistanie.
S. elater zaisanicus – można go znaleźć w wschodnim Kazachstanie (basen jeziora Zajsan), północno-zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (północna część Kotliny Dżungarskiej w Sinciang) i południowo-zachodniej Mongolii.

Taksonomia

Gatunek został po raz pierwszy naukowo opisany w 1828 roku przez niemieckiego przyrodnika Martina Lichtensteina, który nadał mu nazwę Dipus elater. Holotyp pochodził z wybrzeża Morza Aralskiego w obwodzie kyzyłordyńskim w Kazachstanie.

Wcześniej takson ten zaliczano do rodzaju Allactaga, a potem do Paralactaga, który okazał się młodszym synonimem Scarturus. Morfologicznie i genetycznie S. elater należy do podrodzaju Microallactaga, będącego grupą siostrzaną podrodzaju Paralactaga. Badania molekularne wskazały na istnienie co najmniej trzech głęboko rozbieżnych, częściowo sympatrycznych linii w Iranie i Kazachstanie, które z pewnością są odrębnymi, ukrytymi gatunkami. Niestety, obecna wiedza nie pozwala na rozgraniczenie tych form ani określenie poziomu heterogeniczności genetycznej wewnątrz każdej z nich. Formy aralychensis i indicus również mogą być odrębnymi gatunkami (ten ostatni prawdopodobnie zawiera S. toussi jako podgatunek lub synonim). W publikacji Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznano sześć podgatunków.

Etymologia

Scarturus: z greckiego σκαρτης skartēs „skoczek”, pochodzącego od σκιρταω skirtaō „skakać”; ουρα oura „ogon”.

elater: z greckiego ελατηρ elatēr, ελατηρoς elatēros „prowadzący, woźnica”, od ελαυνω elaunō „pędzić, wprawiać w ruch”.

aralychensis: Arałyk, Erywań, Armenia.

caucasicus: nowołac. Caucasicus „kaukaski”, od łac. Caucasius „kaukaski, z Kaukazu”, od Caucasus „Kaukaz”, od greckiego Καυκασος Kaukasos „Kaukaz”.

dzungariae: Dżungaria, Sinciang, Chińska Republika Ludowa.

indicus: łac. Indicus „indyjski”, od India „Indie”.

zaisanicus: Zajsan, Kazachstan.

Cechy morfologiczne

Alaktaga mała jest najmniejszym gatunkiem w obrębie rodzaju alaktaga. Dorosłe osobniki mają długość od 5 do 15 cm bez ogona i od 7 do 25 cm z ogonem, ważąc od 44 do 73 g. Ich stopy zakończone są pięcioma palcami. Alaktaga mała potrafi wykonywać długie skoki, osiągając prędkość 48 km/h. Charakteryzuje się stosunkowo małymi uszami, a podczas stania podpiera się ogonem. Samce są większe od samic.

Futro tych gryzoni ma różnorodne ubarwienie: od piaskowego, przez płowożółty, aż po ciemnorudy lub czarny. Część brzuszna jest jaśniejsza, a na biodrach można dostrzec biały pasek.

Tryb życia

Alaktaga mała prowadzi samotniczy tryb życia. Jest aktywna głównie w godzinach wieczornych i nocnych. Większość populacji (z wyjątkiem alaktag małych z Zakaukazia) zapada w sen zimowy od połowy listopada do połowy marca. Po hibernacji, zwierzęta przystępują do rozrodu: w Zakaukaziu w lutym, natomiast w pozostałych regionach w kwietniu (z drugim szczytem reprodukcyjnym w sierpniu i wrześniu). Samice rodzą 2–6 młodych w każdym miocie.

Adaptacja temperaturowa

Alaktagi przystosowały się do życia w wysokich temperaturach pustynnych. W ciągu dnia, aby chronić się przed palącym słońcem, zakopują się w ziemi. Natomiast podczas zimnych nocy na pustyni są w stanie obniżyć temperaturę swojego ciała o 1–2 stopnie Celsjusza, dostosowując ją do otoczenia. Gdy temperatura otoczenia wzrasta do 40–42 °C, również temperatura ciała alaktag małych wzrasta do podobnego poziomu.

Ekologia

Alaktaga mała odżywia się głównie ziołami, nasionami i owadami. Jej siedlisko obejmuje tereny pustynne i półpustynne, ale unika rzeczywistych pustyń. Alaktagi małe preferują grunty piaszczyste lub gliniaste z mieszanym porostem, w tym krzewami, a unikają zarówno gęstej roślinności, jak i otwartych przestrzeni.

Te zwierzęta zamieszkują nory o głębokości do 70 cm i długości do 2 m.