Akty Nawigacyjne

Akty Nawigacyjne (ang. Navigation Acts) to zestaw angielskich ustaw z XVII wieku, które dotyczyły handlu oraz prawa morskiego. Ustawy te wprowadzały protekcjonistyczny i merkantylistyczny system handlowy, mający na celu zapewnienie ochrony Anglii oraz jej kolonii przed konkurencją innych krajów kolonialnych. Parlament angielski uchwalił pięć Aktów Nawigacyjnych w latach: 1651, 1660, 1663, 1673 i 1696. Te regulacje miały negatywny wpływ na gospodarkę Niderlandów, co doprowadziło do wojen angielsko-holenderskich i umożliwiło Anglii zdobycie pozycji dominującej potęgi handlowej.

W XVIII wieku akty te były modyfikowane i rozszerzane, co znacząco wpłynęło na nastrój niezadowolenia w amerykańskich koloniach Wielkiej Brytanii oraz na wybuch rewolucji, która przyczyniła się do powstania Stanów Zjednoczonych. Akty Nawigacyjne obowiązywały aż do 1849 roku, kiedy to zostały zniesione w wyniku rosnących prądów wolnorynkowych.

Geneza

Podczas uchwalania pierwszego Aktu Nawigacyjnego w 1651 roku, koncepcja wprowadzenia restrykcji dla statków nieangielskich nie była nowością. Już w 1381 roku Ryszard II wydał dekret zakazujący wwozu i wywozu towarów przez zagraniczne statki. Jednak wkrótce król musiał złagodzić ten zakaz, ponieważ flota angielska nie była wystarczająca do obsługi całego handlu Anglii. W XV i XVI wieku niektórzy angielscy władcy wydawali podobne regulacje. Henryk VIII wprowadził zasadę, że statki uprawnione do udziału w angielskim handlu muszą być zbudowane w Anglii i mieć załogę w większości złożoną z Anglików. Te przepisy zostały potwierdzone i rozszerzone przez Elżbietę I. Niemniej jednak, z powodu braku odpowiednich środków nadzoru i ogólnej słabości państwa wczesnonowożytnego, zakazy handlowe nie były w pełni egzekwowane, a niekiedy pozostawały martwym prawem.

W czasach Jakuba I uchwalono dwa kolejne akty wymierzone w zagranicznych kupców. Pierwszy z nich, wprowadzony w 1615 roku, ustanawiał monopol angielskich statków na import towarów z portów Morza Śródziemnego. W 1622 roku wprowadzono podobne prawo dotyczące portów Morza Bałtyckiego. Te restrykcje miały na celu uderzenie w handlową potęgę Niderlandów, które były główną konkurencją dla angielskich kupców.

Konkurencja z Republiką Zjednoczonych Prowincji była również kluczowym powodem uchwalenia Aktów Nawigacyjnych. Dokumenty te w dużej mierze powtarzały zasady z wcześniejszych aktów prawnych, ale Anglia dysponowała teraz silniejszą flotą, co zwiększało możliwości wprowadzenia ustaw w życie.

Uchwalanie Aktów Nawigacyjnych

Pierwszy Akt Nawigacyjny został uchwalony w 1651 roku przez rewolucyjny Parlament Kadłubowy. Zgodnie z ustawą, import towarów do Anglii z krajów europejskich był dozwolony jedynie na statkach pod banderą angielską lub banderą kraju, z którego pochodził towar. Prawo importu z krajów pozaeuropejskich przysługiwało wyłącznie statkom angielskim. Akt określał również kryteria przynależności państwowej statku; aby być uznanym za angielski, statek musiał być własnością Anglików oraz mieć angielskiego kapitana i większość załogi. Wprowadzenie tego aktu ustanowiło praktyczny monopol floty angielskiej, co szczególnie uderzyło w Republikę Zjednoczonych Prowincji i doprowadziło do wybuchu I wojny angielsko-holenderskiej (1652-1654), a następnie kolejnych wojen w latach 1665-1667 i 1672-1674.

Kolejny akt przyjęto w 1660 roku, po restauracji monarchii przez Karola II. Oprócz powtórzenia postanowień wcześniejszej ustawy, dokument precyzował, że co najmniej 75% załogi angielskiego statku musi składać się z Anglików. Wprowadzono także zakaz przewożenia towarów między brytyjskimi portami przez statki obce. Akt wymieniał również produkty wytwarzane w koloniach, które mogły być eksportowane jedynie do portów brytyjskich lub przez porty brytyjskie do innych krajów. Dotyczyło to głównie cukru i tytoniu, co ograniczało swobodę handlową amerykańskich kolonii. Należy jednak podkreślić, że w rozumieniu Aktów Nawigacyjnych Anglikami byli także koloniści amerykańscy, dla których wykluczenie holenderskich kupców z wymiany handlowej stworzyło podobne możliwości, jak dla mieszkańców Anglii.

Trzy kolejne ustawy, uchwalone w 1663, 1673 i 1696 roku, wprowadzały szczegółowe regulacje wykonawcze, które miały na celu utrudnienie omijania postanowień wcześniejszych aktów. Szczególnie ostatni akt znacznie ograniczył liczbę przypadków naruszania prawa.

Skutki polityczne

Wprowadzenie Aktów Nawigacyjnych przyczyniło się do osłabienia gospodarki Republiki Zjednoczonych Prowincji, jednak to osłabienie dało o sobie znać dopiero w latach 70 XVII wieku, a stopień wpływu brytyjskiego ustawodawstwa na upadek potęgi Niderlandów pozostaje kwestią sporną. Niektórzy historycy uważają, że przez większość XVII wieku Akty nie stanowiły takiego zagrożenia dla Niderlandów, jak oczekiwali ich twórcy, wskazując na to, że ustawy były często łamane.