Akt niepodległości Litwy

Akt niepodległości Litwy (lit. Lietuvos nepriklausomybės aktas) to dokument wydany 16 lutego 1918 roku przez litewską Tarybę, który ogłaszał powstanie niepodległego państwa litewskiego.

Historia

W wrześniu 1917 roku, podczas konferencji wileńskiej, powołano Litewską Radę Narodową. Spotkania odbywały się przy ulicy Ostrobramskiej (lit. Aušros Vartų) w budynku Litewskiego Stowarzyszenia Nauki. Jednak z powodu problemów z ogrzewaniem, 16 lutego 1918 roku, zebranie przeniesiono do mieszkania na pierwszym piętrze w domu kupca Kazimierza Sztralla, które wynajmował Komitet Centralny Stowarzyszenia na Rzecz Wspierania Ofiar Wojny. W gabinecie przewodniczącego Komitetu, Antanasa Smetony, odczytano Akt niepodległości, a następnie zaproszono do jego podpisania. Jako pierwszy podpisał go Jonas Basanavičius, a pozostali sygnatariusze podpisywali w porządku alfabetycznym. Niemcy, którzy okupowali Litwę, skonfiskowali cały nakład gazety „Lietuvos aidas”, w której opublikowano Akt niepodległości.

W 2017 roku, po odnalezieniu oryginału, eksperci z Centrum Badań Kryminalistycznych Litewskiej Policji, na prośbę profesora Liudasa Mažylisa, przeprowadzili analizę charakteru pisma i ustalili, że został on spisany przez jednego z sygnatariuszy, Jurgisa Šaulysa.

Sygnatariusze

Wśród sygnatariuszy aktu znalazły się liczne znaczące postacie litewskiego życia publicznego:

Tekst

Akt niepodległości zawiera deklarację Rady, która „jako jedyny przedstawiciel narodu litewskiego, zgodnie z prawem do samostanowienia narodów oraz w oparciu o ustalenia konferencji wileńskiej z 18–23 września 1917 r.” postanowiła ogłosić „niepodległość państwa litewskiego, opartego na demokratycznych zasadach, z Wilnem jako stolicą”. Jednocześnie ogłoszono zakończenie wszelkich związków Litwy z innymi narodami. W dokumencie zawarto stwierdzenie, że „fundamenty państwa litewskiego oraz jego relacje z innymi krajami” będą określone przez demokratycznie wybrane „Zgromadzenie Konstytucyjne”. Na zakończenie Rada zawarła apel „o uznanie niezależnego państwa litewskiego”.

Dokument

Sygnatariusze podpisali dwa dokumenty: oryginał oraz jego kopię. Akt niepodległości, który do 1940 roku był przechowywany w archiwum prezydenckim w Kownie, po II wojnie światowej uznano za zaginiony. Był to dokument sporządzony na maszynie, zawierający podpisy sygnatariuszy, znany historykom z faksymile wykonanym w latach 30. XX wieku. Uważano, że oryginał został przechowany przez Basanavičiusa, jednak nigdy nie został publicznie zaprezentowany. W lutym 2017 roku koncern MG Baltic ogłosił nagrodę w wysokości 1 miliona euro dla osoby, która odnajdzie podpisany dokument.

Profesor Liudas Mažylis z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie, 29 marca 2017 roku, odnalazł ręcznie spisany w języku litewskim Akt niepodległości w archiwum dyplomatycznym niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Berlinie. Dokument ten był umieszczony wraz z niemiecką wersją w teczce zatytułowanej „Przyszłość prowincji bałtyckich: Litwa”. Był złożony „na czworo”, co sugeruje, że wysłano go do Niemiec pocztą.

Z okazji obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Litwę, od lutego do listopada 2018 roku akt był eksponowany w Wilnie w Domu Sygnatariuszy, w pokoju, w którym został podpisany. Na wystawie „W drodze do niepodległości litewskiej państwowości: 1863–1918” umieszczono go w specjalnej kuloodpornej gablocie, zapewniającej odpowiedni mikroklimat. Dokument został wypożyczony Litwie na pięcioletni okres.

Ustalono, że 16 lutego 1918 roku jeden z sygnatariuszy, Jurgis Šaulys, po podpisaniu wręczył go Eckartowi von Boninowi – niemieckiemu dyplomacie, który przekazał go do niemieckiego MSZ, gdzie dokument był przechowywany.