Akademia Królewska w Poznaniu

Akademia Królewska w Poznaniu (niem. Königliche Akademie zu Posen) to pruska uczelnia funkcjonująca w Poznaniu w latach 1903–1919.

Geneza

Od XIX wieku podejmowano próby utworzenia w Poznaniu uniwersytetu zarówno ze strony Polaków, jak i Niemców, jednak te działania kończyły się niepowodzeniem. Pruskie władze obawiały się, że powstanie uczelni umocni polskość regionu. Na początku XX wieku Niemcy z Poznania wrócili do pomysłu, przekonani, że uniwersytet miałby stać się silnym ośrodkiem germanizacji w Prowincji Poznańskiej. Po licznych dyskusjach zwolenników i przeciwników utworzenia uczelni dla Niemieckiego Wschodu, do kanclerza Bernharda von Bülowa wpłynęły niemal równocześnie memoriały o założenie uczelni w Poznaniu (od nadburmistrza Richarda Wittinga) oraz w Bydgoszczy (od nadburmistrza Alfreda Knoblocha). Ostatecznie większe wsparcie w Berlinie uzyskał Witting i 4 listopada 1903 roku utworzono uczelnię na mocy nadania króla pruskiego i cesarza niemieckiego Wilhelma II Hohenzollerna, z inicjatywy Friedricha Althoffa, kierownika wydziału w pruskim ministerstwie edukacji narodowej. Zgodnie z założeniami, istnienie akademii miało na celu wzmocnienie niemieckiej obecności w Prowincji Poznańskiej oraz wsparcie polityki germanizacji w tej części ziem polskich. Decyzja o otwarciu uniwersytetu była zaskoczeniem dla Polaków.

Historia

Uczelnia miała osiągnąć swoje cele germanizacyjne poprzez kształcenie profesjonalnych urzędników administracyjnych, prawników, nauczycieli, lekarzy, kupców, przemysłowców i robotników, a także organizowanie otwartych prelekcji. Akademia nie miała uprawnień do nadawania stopni naukowych, a jej rektorem został filozof i krytyk literacki Eugen Kühnemann. W ramach akademii zostały utworzone trzy wydziały:

ekonomiczno-prawny,
historyczno-filologiczny,
nauk przyrodniczych.

Począwszy od roku akademickiego 1904/1905, wprowadzono dodatkowo wykłady z teologii katolickiej i ewangelickiej, prowadzone przez wykładowców z Berlina i Wrocławia.

Pierwsze lata działalności uczelni przyniosły jej znaczną popularność. W semestrze zimowym 1904/1905 studiowało na niej 1139 osób, w tym 616 mężczyzn, co stanowiło 54,1%. Po pewnym spadku liczby studentów, zaczęła ona znowu stopniowo rosnąć (w semestrze 1909/1910 było to niecałe tysiąc osób), a gwałtowny spadek nastąpił podczas I wojny światowej (w semestrze letnim 1915 uczyło się tam jedynie 138 studentów). W ostatnim semestrze zimowym 1918/1919 na akademii studiowało 350 osób, w tym 115 mężczyzn (32,8%).

W semestrze zimowym 1903/1904 na uczelni wykładało trzynastu profesorów, czterech docentów oraz dwunastu wykładowców. W ostatnim semestrze 1918/1919 zajęcia prowadziło siedmiu profesorów, jeden docent i dziewięciu wykładowców. Częste zmiany kadry nie wpływały pozytywnie na jakość badań naukowych. Wśród najwybitniejszych pracowników akademii byli filozof Eugen Kühnemann, ekonomista Ludwig Bernhard oraz historyk Adolf Warschauer. Niektórzy niemieccy naukowcy proponowali przekształcenie akademii w pełnoprawny uniwersytet, jednak obawy przed napływem polskich studentów oraz wzmocnieniem polskiego ruchu narodowego sprawiły, że projekty te nie uzyskały aprobaty władz berlińskich. Dodatkowo obawiano się przyjmowania na uniwersytet Żydów i Rosjan (z tego powodu nie wprowadzono rozszerzonego programu studiów handlowych). Wśród zwolenników utworzenia pełnoprawnego uniwersytetu znajdowali się m.in. Kühnemann, językoznawca Wilhelm Dibelius oraz filozof Friedrich Paulsen. Roczne koszty utrzymania uczelni były wysokie i wynosiły około 145.000 marek, co było kwotą niewspółmierną do osiąganych wyników naukowych, dydaktycznych oraz celów germanizacyjnych, które były istotne dla władz.

Słuchaczami akademii byli głównie Niemcy z Poznania i Prowincji Poznańskiej oraz, mimo wprowadzonych ograniczeń, zniemczeni Żydzi poznańscy. Polacy stanowili nieliczną grupę, głównie urzędników państwowych oraz nauczycieli szkół ludowych. Koła polskie przyjęły wobec akademii postawę opozycyjną, określając ją jako połowiczny twór lub karykaturę wyższego zakładu naukowego, której nikt nie może traktować poważnie. W „Kurierze Poznańskim” w 1913 roku napisano, że jest to ani szkoła, ani uniwersytet, lecz coś, co przypomina na wpół naukową amfibię.

Po likwidacji uczelni, w wyniku zwycięstwa Polaków w powstaniu wielkopolskim, na przełomie 1918 i 1919 roku jej majątek przeszedł na rzecz utworzonego przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej Uniwersytetu Poznańskiego.

Siedziba

Działalność wykładowa i prelekcyjna początkowo odbywała się w wynajętym budynku przy ulicy 23 Lutego (wówczas ul. Fryderykowska), a także w pomieszczeniach ówczesnej Kaiser-Wilhelm-Bibliothek. Na potrzeby uczelni wzniesiono w latach 1905-1910 neorenesansowy gmach siedziby – obecne Collegium Minus z Aulą Uniwersytecką, które stanowi elementy zabudowy reprezentacyjnej Dzielnicy Cesarskiej. Projektantem budynku był Eduard Fürstenau.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Hein Retter: Zur Erinnerung an die preußische Polenpolitik vor 100 Jahren. Die „Königliche Akademie zu Posen” und Peter Petersen als Redakteur der „Ost-deutschen Korrespondenz für nationale Politik“ mit weiteren Literaturangaben. Technische Universität Braunschweig. [dostęp 2014-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-19)]. (niem.).

Christoph Schutte: Die Königliche Akademie in Posen (1903-1919) und andere kulturelle Einrichtungen im Rahmen der Politik zur „Hebung des Deutschtums”. Marburg: Herder-Institut, 2008, seria: Materialien und Studien zur Ostmitteleuropa-Forschung 19. ISBN 978-3-87969-343-6. Brak numerów stron w książce.

Poznań – przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 218-219. ISBN 83-87847-92-5.

Teresa Jakimowicz (red.): Architektura i urbanistyka Poznania w XX wieku. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2005, s. 89-90. ISBN 83-89525-13-5.