Adam Didur

Adam Didur (urodzony 24 grudnia 1874 w Woli Sękowej, zmarły 7 stycznia 1946 w Katowicach) był polskim śpiewakiem i jednym z najwybitniejszych basów przełomu XIX i XX wieku.

Pochodzenie

Urodził się 24 grudnia 1874 roku w Woli Sękowej jako nieślubny syn Wincenty Jasińskiej (1848–1924) oraz według relacji najstarszej córki, ziemianina Jakuba Wiktora h. Brochwicz (1814–1887), który był właścicielem majątku w Woli Sękowej. Jego matka była córką Józefa (leśniczego z Woli Sękowej k. Sanoka) oraz Karoliny Terleckiej, prawnuczki Barbary Potockiej z Wieliczki. Dwa lata po narodzinach syna, Jasińska wyszła za mąż (6 lutego 1876, w kościele św. Mikołaja w Nowotańcu) za Antoniego Didura, miejscowego organistę wyznania greckokatolickiego (ur. 1852), który zgodził się przyjąć chłopca jako swojego syna. Adam Jasiński został po raz pierwszy ochrzczony w niemowlęctwie w cerkwi greckokatolickiej pw. św. Michała Archanioła w Woli Sękowej, a po raz drugi, według metryki odnalezionej przez córkę po śmierci ojca, w kościele rzymskokatolickim w Stryju, kiedy miał 11 lat, 1 stycznia 1885 roku.

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum Didur przeniósł się do Lwowa, gdzie podjął naukę w Seminarium Nauczycielskim oraz dołączył do chóru studenckiego na Uniwersytecie Lwowskim. W wieku 18 lat rozpoczął lekcje śpiewu u Walerego Wysockiego w Galicyjskim Towarzystwie Muzycznym. Dzięki stypendium przyznanemu przez entuzjastę muzyki, skromnego urzędnika kolejowego Jana Raspa, Didur wyjechał na dalsze studia muzyczne do Włoch. Jego kariera operowa rozpoczęła się w 1894 roku w teatrze w Pinerolo koło Turynu, gdzie zadebiutował w roli Ojca Gwardiana w „Mocy przeznaczenia” Giuseppe Verdiego. Regularnie występował na scenie lwowskiego Teatru Wielkiego i nauczał w Galicyjskim Towarzystwie Muzycznym. Śpiewał także na innych włoskich scenach, a następnie w Aleksandrii i Kairze, gdzie odniósł sukcesy, m.in. w „Aidzie” Verdiego i „Hugenotach” Meyerbeera. Wziął udział w wykonaniu IX Symfonii Beethovena z zespołem La Scali, a później występował w Rio de Janeiro i Buenos Aires. W sezonie 1898/99 występował w teatrze w Messynie, a w latach 1899–1903 był stałym solistą Opery Warszawskiej. W latach 1903–1906 ponownie występował w mediolańskiej La Scali. 14 listopada 1908 roku zadebiutował w roli tytułowej w operze Arriga Boita „Mefistofeles” na scenie nowojorskiej Manhattan Opera, a dwa dni później, na otwarciu sezonu w Metropolitan Opera (MET), wystąpił w „Aidzie” Verdiego, gdzie śpiewał partię Ramfisa w towarzystwie takich artystów jak Emmy Destinn, Louise Homer, Enrico Caruso i Antonio Scotti, pod batutą Arturo Toscaniniego. W 1914 roku Didur został solistą nowojorskiej Metropolitan Opera, nie rezygnując jednak z europejskiej kariery. Na scenie MET wystąpił aż 729 razy oraz miał 182 występy w innych teatrach Ameryki z zespołem MET.

Didur zdobył również uznanie w Rosji, gdzie występował wielokrotnie, nie ustępując popularnością wielkiemu Fiodorowi Szalapinowi.

W latach 1922–1924 występował we Lwowie w operach „Toska”, „Faust”, „Żydówka” i „Hugenoci”, a w 1926 roku w „Fauście” wystąpił razem ze swoją córką Olgą Didurówną.

W 1932 roku Didur wycofał się ze sceny, wracając do kraju, gdzie poświęcił się edukacji. W latach 30. pełnił funkcję profesora klasy operowej w Lwowskim Konserwatorium Muzycznym im. Karola Szymanowskiego, prowadząc również szkołę operową. W latach 1934–1939 mieszkał we Lwowie, a w sezonie 1938–1939 był kierownikiem artystycznym i muzycznym Opery Lwowskiej. Odkrył i opiekował się artystycznie Wiktorią Calmą. W 1936 roku zagrał Jerzego Gila w filmie fabularnym „Amerykańska awantura” (na podstawie scenariusza Światopełka Karpińskiego, w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego), który nie przetrwał do dzisiejszych czasów. W latach 30. odwiedzał rodzinną Wolę Sękową, gdzie w miejscowym dworze mieszkał jego ojciec, a jego córka Olga wyszła za przedstawiciela rodu Wiktorów. Jego uczniem był tenor Zdzisław Pręgowski.

W 1939 roku Didur został dyrektorem opery w Warszawie. Podczas II wojny światowej, w trakcie okupacji niemieckiej, pozostawał w stolicy, gdzie angażował się w pracę pedagogiczną. Po zakończeniu wojny osiedlił się na Śląsku, a także został mianowany dziekanem Wydziału Wokalnego w Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W 1945 roku zorganizował Państwową Operę Śląską w Bytomiu, gdzie objął stanowisko pierwszego dyrektora. Zmarł nagle 7 stycznia 1946 roku w Katowicach podczas przerwy lekcyjnej i został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach 9 stycznia 1946 roku.

Didur posiadał znakomity głos o szerokiej skali, co pozwalało mu śpiewać niektóre partie barytonowe, a także dysponował doskonałą techniką i temperamentem aktorskim. Do historii przeszły jego kreacje Borysa Godunowa w operze Musorgskiego, Mefista w „Fauście” Gounoda oraz Don Basilia w „Cyruliku sewilskim” Rossiniego.

Adam Didur był dwukrotnie żonaty – najpierw z Angelą Arandą-Arelano (1874–1928), meksykańską śpiewaczką pochodzącą z Hiszpanii, z którą ożenił się w 1895 roku. Następnie, w 1929 roku, poślubił francuską tancerkę Marguerite Vignon (ich związek trwał kilka lat). Z Angelą Arandą miał pięć córek: Ewę (ur. 1896, której ojcem chrzestnym był Arturo Toscanini), Anielę (ur. 1898), Olgę (ur. 1900), Stanisławę (ur. 1902) oraz Marię (1905, późniejsza tożsamość: Mary Didur-Załuska). Dwie z córek zmarły w dzieciństwie na chorobę płuc (Aniela w 1916, Stanisława w 1918), natomiast pozostałe (Ewa, Olga i Mary) kontynuowały tradycje rodzinne jako śpiewaczki operowe, występując m.in. w Metropolitan Opera. 16 kwietnia 1926 roku Adam Didur wraz z trzema córkami występował w operze „Faust” we Lwowie (Adam Didur grał Mefistofelesa, Ewa Małgorzatę, Olga Martę, a Mary Siebla). Córka Mary Didur-Załuska po latach ustaliła dane biograficzne dotyczące ojca, w tym szczegóły związane z jego narodzinami.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1927)

Złoty Krzyż Zasługi (pośmiertnie, 18 stycznia 1946)

Upamiętnienie

Od 1979 roku Opera Śląska w Bytomiu organizuje Ogólnopolski, a od 2004 roku Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura. Ponadto w Operze nadano nazwę Sala Koncertowa im. Adama Didura.

W ramach obchodów 110. rocznicy urodzin artysty, 30 grudnia 1984 roku w rodzinnej Woli Sękowej został ustanowiony pomnik upamiętniający Adama Didura oraz jego córkę Olgę Didur-Wiktorową. Inicjatorem powstania pomnika był miejscowy sołtys Tadeusz Czapla.

W latach 80. wojewoda krośnieński przyznawał nagrodę im. Adama Didura.

W Sanoku odbywa się Festiwal Muzyki Operowej im. Adama Didura. W pierwszej edycji pod nazwą „Promocje im. Adama Didura” w grudniu 1989 roku wziął udział ostatni wnuk artysty, Adam Wiktor Didur.

Na terenie Sanoka, w dzielnicy Dąbrówka, znajduje się ulica nazwana jego imieniem i nazwiskiem.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

H. Barańska. Zmarł Prof. Adam Didur…. „Trybuna Robotnicza”, s. 3, Nr 9 z 9 stycznia 1946.

Jerzy Moskal: … Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 50. ISBN 83-85831-35-5.

Encyklopedia Gorzowa. gorzow24.pl, 20 czerwca 2007. [dostęp 2014-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-01)].

Henryk H. Pałuk Henryk H., Kwartalnik. Gazeta Gminy Bukowsko, Nr 1 (17) z 2009, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Bukowskiej, s. 8–9 [zarchiwizowane z adresu 2014-05-17].

Wacław Panek: Adam Didur – bas wszech czasów. maestro.net.pl. [dostęp 2014-05-15].