Adam Bartosz

Adam Bartosz (ur. 22 stycznia 1947 w Zielonej Górze) to polski etnograf oraz cyganolog. W okresie 1980–2012 pełnił funkcję dyrektora Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Jego specjalizacja obejmuje muzeologię, a także kulturę i historię Romów oraz Żydów. W 2023 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Tarnowa.

Życiorys

Bartosz ukończył etnologię na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1972 roku oraz muzeologię w 1979 roku.

Od 1980 do 2012 roku był dyrektorem Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Jako pomysłodawca i organizator wielu wydarzeń kulturalnych oraz społecznych, przyczynił się do umacniania poczucia tożsamości polskich Romów i promowania różnorodności kulturowych. Wśród jego inicjatyw znajduje się Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów (do 1996 roku). Z jego inicjatywy muzeum w Tarnowie stworzyło pierwszą na świecie stałą ekspozycję poświęconą historii i kulturze Romów – „Roma, Cyganie. Historia, kultura”. Bartosz był również członkiem zespołu odpowiedzialnego za kodyfikację języka romskiego.

W 1982 roku zorganizował pierwszą po wojnie wystawę o Żydach, pt. „Żydzi w Tarnowie” (poza Żydowskim Instytutem Historycznym). Był jednym z inicjatorów powołania Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w 1988 roku, a od 1996 roku pełnił funkcję prezesa tego komitetu. Zainicjował także coroczne obchody Dni Pamięci Żydów Galicyjskich, które odbywają się w Tarnowie oraz okolicznych miejscowościach. Realizował projekt dotyczący opieki nad żydowskimi cmentarzami na terenie Galicji.

W latach 90. prowadził wykłady na letnich seminariach organizowanych przez Oxford Centre for Hebrew and Jewish Studies w Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 1995–1996 korzystał z półrocznego stypendium tej uczelni. Uczestniczył także w stypendiach naukowych poświęconych problematyce mniejszości narodowych, m.in. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz Indiach.

Był redaktorem naczelnym „Rocznika Tarnowskiego” w latach 2008–2014. Należy do redakcji pism romskich, takich jak „Rrom po Drom” (od 1990 roku) oraz „Kwartalnik Romski” (od 2010 roku). Regularnie publikuje w polskich (m.in. „Lud”, „Kwartalnik Instytutu Historii Kultury Materialnej”, „Spotkania z Zabytkami”, „Studia Romologica”) oraz zagranicznych (m.in. „Romani Džanipen”, „Etúdes Tsiganes”, „Múzeum”) czasopismach.

Jest członkiem Stowarzyszenia Romów w Tarnowie oraz Podzespołu do Spraw Romskich przy MSWiA. Należy do Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej (od 1990 roku), a także był inicjatorem i prezesem Stowarzyszenia Muzeów Małopolskich (2005–2009). Działa w Tarnowskim Towarzystwie Kulturalnym oraz Towarzystwie Historycznym, oddział tarnowski. W latach 2015–2016 kierował projektem edukacyjnym „Mezuza”, finansowanym ze środków europejskich.

Publikacje

Adam Bartosz jest autorem kilkudziesięciu artykułów na temat kultury żydowskiej oraz książek, w tym „Tarnowskie judaica” (1992), „Żydowskim szlakiem po Tarnowie” (2000, 2002), „Tarnowski cmentarz żydowski” [wspólnie z Januszem Koziołem] (2005) oraz „Galicyjskim szlakiem chasydów sądecko-bobowskich”, wydanej przez Austerię w Krakowie (2015).

Pełnił rolę redaktora wielu opracowań, m.in. „Skarby muzeów Małopolski” (2004), trylogii „Małopolska przed stu laty” (2006), „Małopolska w czasach II Rzeczpospolitej” (2007), „Małopolska w czasach PRL” (2009), „Encyklopedia Tarnowa” (2010) oraz innych wydawnictw muzealnych. Łącznie opublikował kilkaset artykułów w różnych językach.

Napisał również kilka książek dotyczących Cyganów, takich jak „Katalog zbiorów cyganologicznych” (2007), „My Cyganie/Amen Roma” (2008), oraz opublikował wiele artykułów w międzynarodowych czasopismach romologicznych.

Odznaczenia i wyróżnienia

Odznaczenia

Wyróżnienia, które otrzymał Adam Bartosz, to m.in.: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski za działania na rzecz ochrony i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych (2011); Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” za ochronę dziedzictwa (2019); Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2011); Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005); Brązowa odznaka „Za zasługi w pracy penitencjarnej” (2010); Krzyż Oficerski Orderu Zasługi (Węgry, 2012).

Wyróżnienia

Do jego wyróżnień należą: indywidualna nagroda Ministra Kultury i Sztuki za wystawę muzealną poświęconą Romom – „Roma, Cyganie. Historia, kultura” (1996); Dyplom Uznania za Zasługi dla Ochrony Zabytków Kultury Żydowskiej w Polsce, przyznany przez Ambasadę Izraela w Polsce (1998); nagroda fundacji australijskiej Polcul za działalność na rzecz mniejszości narodowych (2000); wyróżnienie Ministra Kultury i Sztuki w ramach ministerialnego konkursu Sybilla za realizację Taboru Pamięci (2002); Medal Ministra Sprawiedliwości za prace na rzecz resocjalizacji skazanych przez pracę przy zabytkach (2007); oraz nagroda międzynarodowa przyznawana przez uniwersytet w Nitrze (Słowacja) dla osób z zagranicy promujących kulturę Romów – Czarny Bocian (Kalo Čangalo) (2009). W 2023 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Tarnowa.