Academica

Academica to polski system cyfrowych wypożyczeń międzybibliotecznych, zarządzany przez Bibliotekę Narodową, który pełni również rolę biblioteki cyfrowej. Jego celem jest zastąpienie tradycyjnych wypożyczeń międzybibliotecznych, które polegały na wysyłaniu drukowanych publikacji pocztą, nowoczesnymi wypożyczeniami cyfrowymi. System ten bazuje na zasobach Repozytorium Cyfrowego Biblioteki Narodowej.

Historia

Academica została uruchomiona w ramach projektu „Cyfrowa Wypożyczalnia Publikacji Naukowych Academica”, realizowanego przez Bibliotekę Narodową w latach 2010-2014, pod patronatem Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej oraz we współpracy z Naukową i Akademicką Siecią Komputerową. Projekt ten był finansowany z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, w ramach Działania 2.3, które dotyczyło inwestycji w rozwój infrastruktury informatycznej w nauce. Całkowity koszt realizacji projektu wyniósł około 34 miliony PLN, z czego około 29 milionów PLN pochodziło z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

W ramach tego projektu zakupiono 8 nowoczesnych skanerów, w tym 6 automatycznych skanerów do książek i mikrofilmów oraz wyposażenie dla repozytorium cyfrowego, które zapewnia bezpieczne i długoterminowe przechowywanie dokumentów cyfrowych.

Oficjalne otwarcie systemu miało miejsce 18 grudnia 2014 roku, a w dniu jego uruchomienia w systemie dostępnych było ponad pół miliona publikacji, łącznie z zasobami POLONY.

Po zakończeniu projektu, w ramach którego stworzono Academikę, system wzbogacił się o 700 tysięcy artykułów naukowych, które zostały zeskanowane i opracowane w projekcie „Zintegrowana Platforma Polskich Czasopism Naukowych Merkuriusz”, realizowanym między wrześniem 2014 a styczniem 2016 roku, finansowanym z tego samego programu operacyjnego. Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej była partnerem w tym projekcie.

W październiku 2016 roku rozpoczęto prace nad projektem „e-usługa OMNIS”, który ma na celu integrację Academiki z POLONĄ i wprowadzenie nowych funkcji dla użytkowników.

Do sierpnia 2018 roku do systemu dołączyło ponad 620 instytucji.

Charakterystyka systemu i jego zasób

Academica udostępnia cyfrowe wersje publikacji, ze szczególnym uwzględnieniem tych przydatnych w edukacji i pracy naukowej, za pośrednictwem terminali zainstalowanych w polskich bibliotekach, muzeach, archiwach, instytucjach edukacyjnych oraz instytutach badawczych uczestniczących w systemie, jak również na stronie academica.edu.pl. Dostęp do publikacji uzależniony jest od statusu prawnoautorskiego danego materiału. Strona academica.edu.pl pozwala na przeglądanie publikacji znajdujących się w domenie publicznej oraz tych, które są udostępnione na licencjach niewyłącznych lub Creative Commons. Terminale umożliwiają korzystanie z publikacji chronionych prawem autorskim.

W przeciwieństwie do tradycyjnego systemu wypożyczeń międzybibliotecznych, z którego korzystają jedynie wybrane typy bibliotek, Academica jest dostępna dla wszystkich instytucji kultury i edukacji, bez względu na ich wielkość.

Korzystanie z Academiki nie wymaga oczekiwania na przesyłkę pocztową, co oznacza, że publikacje można wyświetlić natychmiast na terminalu.

Przystąpienie do systemu oraz jego dalsze użytkowanie są bezpłatne. Rejestracja użytkowników odbywa się na podstawie karty bibliotecznej lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość.

Ze względu na przepisy prawa autorskiego, w przypadku publikacji chronionych, z danej publikacji może korzystać w danym momencie tylko jedna osoba. System umożliwia rezerwacje, które zapewniają, że czytelnik ma możliwość skorzystania z publikacji w dogodnym dla siebie terminie.

Zasób

Na stan zasobów Academiki (stan na sierpień 2018) składa się ponad 2,5 miliona publikacji, z czego ponad połowa jest wciąż objęta ochroną prawnoautorską. Najważniejsze kategorie to:

podręczniki
monografie
czasopisma naukowe z wykazu czasopism punktowanych przez MNiSW
lektury na olimpiady przedmiotowe
publikacje digitalizowane na podstawie sugestii użytkowników
zbiory POLONY

Podstawy prawne Academiki

Podstawy prawne udostępniania zasobów cyfrowych w systemie Academica opierają się na tzw. licencjach ustawowych, zawartych w art. 28 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustęp 1. pkt 3 tej ustawy stanowi, że „instytucje oświatowe, uczelnie, instytuty badawcze prowadzące działalność, o której mowa w art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych, instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk, biblioteki, muzea oraz archiwa znajdujące się na terenie tych jednostek” mogą udostępniać za pośrednictwem terminali ulokowanych w tych instytucjach wcześniej zdigitalizowane zbiory.

Zgodnie z art. 28 ust. 2, udostępnianie cyfrowej postaci publikacji za pośrednictwem terminali nie może prowadzić do zwiększenia liczby udostępnianych egzemplarzy. Dlatego Academica umożliwia dostęp do każdej publikacji nie większej liczbie czytelników niż liczba posiadanych fizycznych egzemplarzy, które nie są w inny sposób udostępniane (np. egzemplarze archiwalne przeznaczone do wieczystej archiwizacji). Udostępnianie odbywa się zatem podobnie jak w przypadku tradycyjnych wypożyczeń międzybibliotecznych, ale bez konieczności oczekiwania na transport zamówionej publikacji.