7 Pułk Pancerny (PSZ)

7 Pułk Pancerny

7 Pułk Pancerny (ang. 7 Polish Armoured Reinforcement Regiment) to jednostka pancerna Polskich Sił Zbrojnych, która pełniła funkcje szkoleniowe.

Formowanie, zmiany organizacyjne i działalność szkoleniowa

W maju 1944 roku, ppłk Stanisław Szostak, dowódca Ośrodka Zapasowego Broni Pancernej, rozpoczął prace nad dokumentacją organizacyjną 7 Pułku Pancernego. Początkowo stosował nazwę „Pułk Zapasowy Broni Pancernej”, inspirowaną terminologią brytyjską. Zmiana na oficjalną nazwę 7 Pułk Pancerny miała miejsce po 9 września 1944 r. Do 3 września 1944 r. jednostka stacjonowała w Frigento, następnie w Sanfatucchio nad jeziorem Trasimeno, a od 9 grudnia w Gubbio. Zgodnie z rozkazem z 14 stycznia 1945 roku, pułk do 15 stycznia 1945 r. podlegał dowódcy Bazy 2 Korpusu Polskiego, a po tej dacie bezpośrednio 2 KP. 15 kwietnia 1945 r. pułk został włączony do 2 Brygady Pancernej.

Pułk działał jako samodzielna jednostka gospodarcza, dysponująca kwatermistrzostwem oraz uprawnieniem do bezpośredniego załatwiania spraw materiałowych w brytyjskich urzędach i zakładach. W okresie od maja 1944 roku, jako uzupełnienie dla walczących jednostek broni pancernej, kawalerii pancernej oraz artylerii samobieżnej 2 KP, wysłano następujące liczby żołnierzy: w maju 1944 r. 60 szeregowych, w lipcu 14 oficerów i 120 szeregowych, we wrześniu 1 oficer i 170 szeregowych, a w styczniu 1945 r. 8(28) oficerów i 54 szeregowych, w kwietniu 5 oficerów i 250 szeregowych. Do końca działań wojennych 7 Pułk Pancerny wyszkolił i wysłał jako uzupełnienie 89 oficerów i 1189 szeregowych, w tym 766 do 2 Brygady Pancernej, 427 do innych oddziałów korpusu oraz 85 do Bazy 2 Korpusu. Planowano etat dla zastępcy dowódcy z niezbędnym personelem pomocniczym w każdym większym oddziale, czterech oficerów wykładowców-instruktorów, odpowiedzialnych za doszkalanie specjalistyczne oficerów oraz szkolenie szeregowych przeznaczonych na uzupełnienie pułków pancernych i rozpoznawczych.

W jednostce łączności przydzielono zadania związane z administrowaniem sprzętem łączności oraz szkoleniem radiooperatorów.

Przewidziano także obsadę:

• Technicznej Sekcji Studiów Broni Pancernej, która formalnie była przy pułku zapasowym, a służbowo na etacie Biura Studiów przy Dowództwie Bazy,
• duszpasterstwa oddziału,
• żandarmerii polowej,
• pocztowych osobistych dla oficerów.

Podczas opracowywania etatu sprzętu uwzględniono odległość od oddziałów zaopatrzenia (Neapol, Beneyento, Fogglia), oddalenie od najbliższego szpitala oraz dostawy żywności i materiałów pędnych transportem pułkowym.

Struktura organizacyjna

W opracowanym etacie „Pułku Zapasowego Broni Pancernej” przewidziano następującą obsadę:

• Dowództwo (23 oficerów, 107 szeregowych)
• marszowy szwadron pancerny (7 oficerów, 21 szeregowych) – szkolił załogi czołgów zespołowo i w plutonie przez okres 3-4 tygodni; po tym czasie załogi były kierowane do wysuniętego szwadronu dostawy czołgów, gdzie oczekiwały na przydział do pułków.
• szkolny szwadron pancerny (10 oficerów, 35 szeregowych) – realizował indywidualne szkolenie kierowców czołgów Sherman i Stuart, strzelców oraz radiooperatorów, a także zespołowe szkolenie załóg Stuartów i scoutcarów Daimler; po przeszkoleniu indywidualnym załogi były kierowane do szwadronu marszowego.
• Szwadron Kawalerii Pancernej (7 oficerów, 37 szeregowych)
• Szkoła Podchorążych Rezerwy Broni Pancernej (przy pułku)
• Stan osobowy: 47 oficerów, 200 szeregowych.
• W 9 Wysuniętym Szwadronie Dostawy Czołgów na stałe powinno znajdować się 87 szeregowych obsługi czołgów Sherman.

Szkolenie w pułku

Kursy indywidualne w specjalnościach pancernych obejmowały:

• Taktyczny broni pancernej dla dowódców pododdziałów,
• Doskonalenie umiejętności oficerów sztabowych broni pancernej,
• Dowódców szwadronów pancernych,
• Dowódców plutonów pancernych,
• Dowódców czołgów,
• Dowódców samochodów pancernych Staghound,
• Strzelanie pośrednie działami czołgu Sherman,
• Strzelecki czołgu Sherman,
• Kierowców czołgu Sherman,
• Kierowców czołgu Stuart,
• Kierowców samochodów pancernych Daimler,
• Łączności,
• Radiomechaników,
• Radiooperatorów,
• Ładowniczych,
• Kierowców samochodów pancernych Staghound,
• Strzelecki,
• Mechaników czołgowych,
• Kierowców samochodowych,
• Kierowców motocyklowych,
• Kierowców Carriersów.

Kursy indywidualno-informacyjne obejmowały:

• Unitarny,
• Strzelecki czołgu Sherman,
• Kierowców czołgu Sherman,
• Strzelecki samochodów pancernych Staghound,
• Kierowców samochodów pancernych Staghound,
• Radiooperatorów,
• Ładowniczych.

Opracowane podręczniki zawierały:

• Tymczasowe wytyczne do wykładów o zespole silnikowym General Motors model 6046 średniego czołgu M4A2 Sherman II,
• Czołg Sherman z 75 mm działem M I uzbrojenie – rysunki,
• Uwagi o dziale 75 mm czołgu Sherman II,
• Uwagi o haubicy 105 mm czołgu Sherman II,
• Czołg Sherman II Mk4 i Mk4Al,
• Podręcznik kierowcy samochodu pancernego Staghound T 1 7 E 1,
• Przebijalność,
• Pistolet maszynowy kal. 0.45 M3,
• Instrukcja działa 1 „7 funt. Mk IV lub M VII na Shermanie,
• Przeglądy i konserwacja czołga Sherman MkII i Stuart M3 A3,
• Program kursu kierowców czołga Stuart M3 A3,
• Szczegółowy program kursu strzeleckiego czołga Sherman.

Bilans szkoleniowy pułku między 15 maja 1944 a 31 maja 1945 na 234 kursach wyniósł około 300 oficerów oraz około 4000 szeregowych.

Insygnia pułkowe

Odznaka pułkowa

Inicjatywa stworzenia odznaki wyszła od mjr. Leona Jankowskiego. Konkurs na projekt odznaki ogłoszono w numerze 86 „Wiarusa Pancernego. Biuletynu Informacyjnego Pułku 7 Pancernego”. Nagrody za najlepsze projekty wynosiły 1000 lirów za pierwsze miejsce, 500 za drugie oraz 300 za trzecie. Ostatecznie zwyciężyła koncepcja Stanisława Szuszkiewicza, stworzona w ostatnich miesiącach pobytu pułku we Włoszech.

Odznaka przedstawiała stylizowanego orła z otwartą koroną, trzymającego fragment sześciobrzuchowego koła napędowego Shermana. Na dolnej części znajdował się skrót nazwy pułku „P 7 Panc”. Całość była zawieszona na łańcuszku, który był przymocowany do zębatki i lewego skrzydła orła, a z drugiej strony do zapięcia stylizowanego na herb Gubbio, miejsca postoju pułku.

Pierwotny projekt zakładał wykonanie odznaki o wymiarach 40 × 35 mm z „białego metalu (matowy)”, z oksydowanym zębatką oraz matowym wykończeniem orła i herbu Gubbio, a „cyfry pułkowe, łańcuszki oraz korona – imitacja złocenia (matowa)”. Odznaka miała być noszona „na osi lewej kieszeni bluzy 3 cm ponad górnym brzegiem kieszeni (najniżej położony ząb zębatki). Punktem zamocowania był herb miasta Gubbio.”

Dowódca 2 Korpusu Polskiego, gen. dyw. Władysław Anders, 14 czerwca 1946 roku zaakceptował projekt odznaki, wprowadzając poprawkę do opisu, gdzie podano błędne brzmienie skrótu nazwy formacji („P 7 P”) oraz zasugerował umieszczenie „całości na tarczy prostokątnej lub owalnej”. Ostatnia sugestia nie została uwzględniona w dokumencie legalizującym odznakę z jej statutem. W rozkazie Dowództwa 2 Korpusu Polskiego nr 96 z 27 sierpnia 1946 roku, w punkcie 564 – L. dz. 924/AG/46, stwierdzono: „Zatwierdzam odznakę Pułku 7 Pancernego oraz jej statut. Wzór odznaki, sposób jej noszenia i statut odznaki podany jest w załączniku Nr 5 do niniejszego rozkazu”.

Producentem odznaki była florencka firma „S.A. Picchiani & Barlacchi – Firenze”. Większość odznak wykonano z alpaki, część ze srebra oksydowanego. Zrezygnowano ze złoceń, wprowadzając niebieski lakier lub emalię na koronę orła, monogram jednostki oraz sporadycznie na zawieszkę z herbem Gubbio. Odznaki miały także większe wymiary niż statutowe: 67 × 39 mm. Na odwrocie umieszczono sygnaturę z wklęsłym napisem po okręgu „S.A. PICCHlANI & BARLACCHI” oraz na poziomej średnicy „FIRENZE”, gdzie również wybijano numer odznaki. Odznaki honorowe nie miały nadanego numeru.

Kapituła Odznaki Pułkowej Pułku 7 Pancernego składała się z pięciu członków, wyznaczonych przez dowódcę pułku 7 pancernego, mjr. Leona Jankowskiego, z grona oficerów z najdłuższym stażem w tej jednostce. W skład kapituły weszli: kpt. Mieczysław Kłosiński (przewodniczący), por. Jan Bik (zastępca przewodniczącego), por. Kazimierz Antosiewicz (członek), por. Janusz Nowakowski (członek) oraz ppor. Bogdan Sekunda (członek). Sekretarzem kapituły został por. Eugeniusz Bajorek. Pierwsze posiedzenie kapituły odbyło się 10 sierpnia 1946 roku.

Proporczyk

Początkowo żołnierze nosili na kołnierzach czarno-pomarańczowe proporczyki trójkątne (przypisane 1 DPanc). Wykonywano je z plastiku lub metalu, pokryte lakierem lub emalią.

Na początku 1946 roku opracowano projekt proporczyka na kołnierz oraz specjalnej odznaki na beret, które łączyły barwy ogólnokawaleryjskie oraz barwy broni pancernej. Motywem obu tych elementów było „ramię pancerne”.

Zaprojektowano proporczyk typu kawaleryjskiego w barwach ogólnokawaleryjskich, amarantowy w górnej części i ciemny na dole z żyłką w kolorach broni pancernej: czarno-pomarańczowym. Na barwy nałożono „ramię pancerne” w kolorze białego metalu. Proporczyk miał wymiary: długość 56 mm, wysokość 10 mm, głębokość wcięcia 27 mm, kąt nachylenia 25 stopni od pionu oraz wysokość żyłki 2,5 mm, długość ramienia pancernego 15 mm.

Proporczyki produkowała florencka firma „S.A. Picchiani & Barlacchi Firenze”. Wytwarzano proporczyki jednoczęściowe z alpaki, pokryte barwnymi lakierami, o wymiarach 62 × 12 mm. Na odwrocie, wzdłuż dolnej krawędzi proporczyka, umieszczono nazwę firmy. Z mosiężnej blaszki wykonano podkładki w kształcie proporczyka, mocowane za pomocą słupka o średnicy 2,9 mm z płaską nakrętką o średnicy 16,5 mm o falistym brzegu. Ta sama firma wytwarzała z alpaki lub brązu srebrzone „ramię pancerne”, noszone na berecie, o wymiarach 32 × 24,8 mm, mocowane na śrubkę z nakrętką jak przy proporczyku.

Odznaka specjalna

Oznaka specjalna na beret miała kształt rombu. Dla 7 ppanc ustalono, że „ramię pancerne” w kolorze białego metalu będzie nałożone na czarny romb z krawędziami: amarantowym (górna), ciemnoniebieskim (prawa) oraz pomarańczowym (dolna i lewa). Wymiary: romb 30 × 30 mm o kącie nachylenia boków skośnych 25 stopni, obwódki krawędzi o szerokości 2 mm, długość ramienia pancernego 28 mm. Odznakę noszono z lewej strony beretu, w odległości 8 cm od środka orła do środka rombu. Podstawa rombu była równoległa do dolnej krawędzi beretu, w odległości 5 mm od dolnej krawędzi beretu.

Proporzec

Proporzec dowódcy pułku wykonany był z materiału sukiennego. Do proporczyka w barwach pułku doszyto cztery „prawie” kwadraty, zgodne z tradycją przedwojenną, oznaczające szwadrony 1, 2, 3 i 4, w następujących barwach: amarantowy, biały, żółty i chabrowy. Proporzec o wymiarach 20 x 90 cm zazwyczaj był eksponowany w pomieszczeniu dowódcy pułku, a podczas uroczystości zawieszano go w pobliżu trybuny honorowej.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku:

• ppłk Stanisław Szostak (15 IX – 13 XII 1944)
• ppłk Leon Jankowski (I 1945 – 1947)

Zastępca dowódcy pułku:

• mjr Leon Jankowski (do I 1945)

Obsada pułku na dzień 23 lipca 1946 roku:

Powrót pułku z Włoch do Wielkiej Brytanii odbywał się w trzech transportach, z których ostatni przybył do Zjednoczonego Królestwa 22 lipca 1946 roku. Pułk został rozmieszczony w obozie Hardwick Hall (w hrabstwie Derbyshire), który stał się ostatnim miejscem postoju Pułku 7 Pancernego. Na dzień 23 lipca 1946 r. obsada pułku przedstawiała się następująco:

• dowódca pułku – mjr Leon Jankowski
• pełniący obowiązki zastępcy dowódcy pułku – kpt. Mieczysław Kłosiński
• dowódca 1 szwadronu – por. Franciszek Stangret
• dowódca 2 szwadronu – por. Jan Bik
• dowódca części 3 szwadronu – por. Tadeusz Bylina
• dowódca szwadronu dowodzenia – por. Janusz Nowakowski
• dowódca szwadronu rozpoznawczego – por. Kazimierz Antosiewicz

Przekształcenia

Ośrodek Organizacyjny Broni Pancernej ↗ Batalion zapasowy czołgów (22.06. 1943 – 14.04. 1944) → Ośrodek Zapasowy Broni Pancernej → Ośrodek Zapasowy Broni Pancernej → 7 pułk pancerny

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967. Brak numerów stron w książce.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Andrzej Suchcitz, Marek Wroński: Barwa Pułku 7 Pancernego: zarys monograficzny. Tarnowskie Góry; London: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego i Muzeum Instytutu, 2002. ISBN 83-87470-86-4.