1 Pułk Piechoty (Litwa)

1 Pułk Piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina

1 Pułk Piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina (lit. 1-asis pėstininkų Lietuvos Didžiojo Kunigaikščio Gedimino pulkas) to litewski oddział piechoty, który został sformowany w listopadzie 1918 roku. Uczestniczył w konfliktach wojennych podczas litewskich wojen o niepodległość, co zaowocowało przyznaniem mu sztandaru Orderu Krzyża Pogoni II klasy. Oddział został rozwiązany 26 października 1940 roku po aneksji Litwy przez ZSRR.

Formowanie

Proces formowania pułku rozpoczął się 1 listopada 1918 roku w tajemnicy. Oficjalne utworzenie jednostki miało miejsce na podstawie rozkazu z dnia 23 listopada 1918 roku. Pułk nosił różne nazwy na przestrzeni lat:

1 Pułk Piechoty (lit. 1-asis pėstininkų pulkas) – od 23 listopada 1918 do 29 października 1919 ,
1 Pułk Piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina (lit. 1-asis pėstininkų Lietuvos Didžiojo Kunigaikščio Gedimino pulkas) – od 30 października 1919 do 24 lipca 1940 ,
1 Pułk Piechoty (lit. 1-asis pėstininkų pulkas) – od 25 lipca do 26 października 1940 .

26 października 1940 roku pułk został zlikwidowany, a jego miejsce zajęła 264 Pułk Strzelców.

Historia

Formowanie pułku zaczęło się 1 listopada 1918 roku, kiedy to Komisja Obrony przy Radzie Państwa Litwy zleciła Vincasowi Glovackisowi zorganizowanie jednostki i objęcie nad nią dowództwa. Działania te prowadzone były w tajemnicy przed Niemcami, którzy nie udzielili zgody na tworzenie Wojska Litewskiego. Dopiero po kapitulacji Niemiec na froncie zachodnim pojawiła się możliwość oficjalnego formowania litewskich sił zbrojnych. 23 listopada 1918 roku Minister Obrony Narodowej wydał rozkaz nr 1, w którym ogłoszono utworzenie 1 pułku piechoty oraz powierzenie dowództwa pułkownikowi Jonasowi Galvydis-Bykauskasowi. Zlecono również przeniesienie oddziału z Wilna do Olity, co nastąpiło 17 grudnia.

Początkowo litewskie władze nie przyspieszały formowania pułku, polegając na obronie kraju przez niemieckie wojsko stacjonujące na Litwie oraz na wsparciu ze strony Szwecji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Rekrutacja do wojska odbywała się jedynie wśród ochotników. 7 grudnia pułk liczył 31 oficerów i 59 żołnierzy. Po przeniesieniu do Olity, a także z uwagi na pozostawienie części żołnierzy w Wilnie dla potrzeb sztabu i ochrony Rady Państwa, liczba ta spadła do 25 oficerów, 3 urzędników cywilnych i 32 żołnierzy. Brak zatrzymania Armii Czerwonej przez wojska niemieckie przyspieszył mobilizację, w wyniku czego na koniec 1918 roku pułk składał się z 1 kompanii (110 żołnierzy), 2 kompanii (93 żołnierzy), kompanii gospodarczej (4 żołnierzy) i drużyny karabinów maszynowych (15 żołnierzy). Na 1 stycznia 1919 roku pułk liczył 33 oficerów, 3 urzędników i 620 żołnierzy, a 5 kompania została już sformowana, podczas gdy 6 była w trakcie formowania.

Pierwsze starcie pułku miało miejsce między 12 a 15 lutego 1919 roku w bitwie pod Olitą, gdzie bronił on dostępu do Kowna przed bolszewikami. W dniu swoich 25 urodzin zginął tymczasowy dowódca pułku, Antanas Juozapavičius – pierwszy litewski oficer, który poniósł śmierć w obronie niepodległości Litwy. Po tej bitwie pułk kontynuował walkę przeciwko bolszewikom, uczestnicząc m.in. w bitwie pod Kurkliai w ramach operacji kurklewsko-poniewieskiej, wyzwalając Ucianę oraz biorąc udział w bitwie pod Dyneburgiem.

W uznaniu zasług w czasie wojny litewsko-bolszewickiej, a także z uwagi na fakt utworzenia pułku w Wilnie, 30 października 1919 roku pułk otrzymał nazwę Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina na mocy rozkazu Prezydenta Litwy.

W listopadzie i grudniu 1919 roku pułk brał udział w walkach przeciwko białogwardyjskim wojskom Bermondta, w tym w zwycięskiej bitwie pod Radziwiliszkami. Po zakończeniu tych działań pułk powrócił do koszar w Olicie. W czasie konfliktu polsko-litewskiego jednostka uczestniczyła w działaniach pod Oranami i w okolicy Trok. Po zakończeniu działań wojennych pułk został przydzielony do patrolowania neutralnego pasa granicznego między Szyrwintami a Giedrojciami.

W maju 1923 roku pułk przeniesiono do Wiłkomierza, a ostatni żołnierze opuścili pas demarkacyjny 10 czerwca. 28 maja 1926 roku Prezydent Litwy odznaczył pułk sztandarem orderowym Orderu Krzyża Pogoni II stopnia za udział w walkach przeciwko bolszewikom i białogwardzistom, a dewiza brzmiała: Tegul meilė Lietuvos dega mūsų širdyse.

Po ataku ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, rząd Litwy wynegocjował z Moskwą przejęcie Wileńszczyzny. 15 października rozpoczęto przygotowania do marszu na Wilno. Kluczową rolę miał odegrać 1 Pułk Piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina. Operacja rozpoczęła się 27 października pod dowództwem generała dywizji Vincasa Vitkauskasa. Po krótkiej ceremonii, o 9:20, litewscy żołnierze przekroczyli dawną linię demarkacyjną. 28 października o 12:15 1 Pułk Piechoty jako pierwszy uroczyście wkroczył do Wilna. Następnego dnia miało miejsce „zdobycie” Góry Giedymina, podczas którego kompania honorowa z pułku wymaszerowała z placu katedralnego. O 10:00, przy dźwiękach „Marszu Giedymina”, dowódca pułku, pułkownik Leonas Gustaitis, wciągnął na maszt Baszty Giedymina trójkolorową flagę Litwy, a następnie odegrano hymn narodowy. Batalion 4 Pułku Artylerii oddał 21 wystrzałów salwą honorową, a w tle rozbrzmiewały dzwony kościelne.

Po aneksji Litwy przez ZSRR w 1940 roku, Siły Zbrojne Republiki Litwy przekształcono w Litewską Armię Ludową. 25 lipca zmieniono nazwy dotychczasowych oddziałów, rezygnując z dotychczasowych patronów. W sierpniu litewskie wojsko włączono do Armii Czerwonej jako 29 Korpus Strzelecki, a z jego struktur utworzono 264 Pułk Strzelców, do którego 16 września 1940 roku przeniesiono całą załogę 1 Pułku Piechoty. 17 września powołano komisję likwidacyjną 1 Pułku Piechoty, a 21 września wszelkie mienie jednostki przekazano 264 Pułkowi Strzelców. Ostateczne rozwiązanie 1 Pułku Piechoty miało miejsce 26 października na rozkaz dowódcy pułku, pułkownika ltn. Aleksandrasa Andriušaitisa.

Na mocy zarządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 września 1998 roku, tradycje pułku przejął Batalion Sztabowy.

Dowódcy

1–23 listopada 1918 – kpt. Vincas Glovackis (konspiracyjny dowódca pułku),
23 listopada – 31 grudnia 1918 – plk. Jonas Galvydis-Bykauskas,
1 stycznia – 4 lutego 1919 – krn. Kazys Ladiga (dowódca I batalionu, do 30 stycznia; p.o. dowódcy pułku),
25 stycznia – 4 lutego 1919 – krn. Valerijonas Ramanauskas (nie objął obowiązków),
4–13 lutego 1919 – krn. Antanas Juozapavičius (p.o. dowódcy pułku),
16 lutego – 6 marca 1919 – krn. Valerijonas Ramanauskas,
6 marca – 1 października 1919 – krn. Kazys Ladiga,
17 października 1919 – 28 maja 1921 – mjr. Vladas Skorupskis,
29 maja – 11 czerwca 1921 – mjr. Ignas Musteikis,
11 czerwca 1921 – 1 października 1924 – mjr./plk. ltn. Vladas Skorupskis,
7 października 1924 – 23 lutego 1925 – plk. ltn. Juozas Skorulis (p.o. dowódcy pułku),
23 lutego – 22 grudnia 1925 – Antanas Paškovičius (p.o. dowódcy pułku),
2 stycznia – 31 sierpnia 1926 – plk. ltn. Povilas Dundulis (p.o. dowódcy pułku),
31 sierpnia 1926 – 3 lutego 1927 – plk. Vincas Šaudzis,
17 grudnia 1926 – 6 sierpnia 1927 – plk. ltn. Povilas Dundulis (p.o. dowódcy pułku),
6 sierpnia 1927 – 14 lutego 1930 – plk. ltn./plk. Povilas Dundulis,
25 lutego 1930 – 24 października 1931 – plk. ltn./plk. Mikas Rėklaitis (p.o. dowódcy pułku),
24 października 1931 – 17 września 1935 – plk. Mikas Rėklaitis,
17 września 1935 – 10 stycznia 1940 – plk. ltn./plk. Leonas Gustaitis,
25 czerwca – 12 grudnia 1938 – plk. Vladas Karvelis (p.o. dowódcy pułku),
13 stycznia – 15 lipca 1940 – plk. ltn./plk. Antanas Šurkus,
16 lipca – 26 października 1940 – plk. ltn. Aleksandras Andriušaitis.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Gintautas Surgailis: Pirmasis pėstininkų Didžiojo Lietuvos Kunigaikščio Gedimino pulkas. Vilnius: Vytauto Didžiojo karo muziejus, 2011. ISBN 978-609-412-011-4. (lit.).

Elena Vydrina, Tomas Sakalauskas: LCVA fondo 513 pažyma. Lietuvos centrinis valstybės archyvas, 2020-07-16. [dostęp 2021-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-16)]. (lit.).

Jonas Vaičenonis: Pirmasis pėstininkų pulkas. [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija [on-line]. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).

Kazimieras Tamašauskas: Antanas Juozapavičius. [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija [on-line]. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).

Istorija. 1-asis Didžiojo Lietuvos kunigaikščio Gedimino pėstininkų pulkas. Lietuvos kariuomenė. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).

Metraštis. Lietuvos didžiojo kunigaikščio Gedimino štabo bataliono atkūrimas i plėtojimas. Lietuvos kariuomenė. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).