1 Armia Konna, znana jako Konarmia (ros. Первая Конная армия, Конармия) – to jednostka operacyjna kawalerii Armii Czerwonej, która brała udział w wojnie domowej w Rosji oraz w wojnie polsko-bolszewickiej.
Formowanie i działania
1 Armia Konna została formalnie utworzona 11 listopada 1919 roku poprzez przekształcenie konnych oddziałów Armii Czerwonej, mających na celu przeciwdziałanie armiom „białych”.
Do armii przyjmowano wszystkich, którzy potrafili jeździć konno i przestrzegać rozkazów. W jej szeregach służyli przede wszystkim Kozacy oraz zbuntowani, niepiśmienni chłopi. Na czoło Konarmii stanął Siemion Budionny, cieszący się dużym uznaniem kozacki watażka, dowodzący grupą kawalerzystów znaną jako Płatowski Oddział Partyzancki. W skład Rady Rewolucyjnej Konarmii wchodzili: Klimient Woroszyłow (późniejszy ludowy komisarz obrony), Siemion Budionny oraz Jefim Szczadienko. Sztab armii kierowali: były pułkownik carski Nikołaj Szczołkow oraz były podpułkownik Sztabu Generalnego Leonid Klujew.
Konarmia toczyła walki przeciwko wojskom gen. Wrangla nad Donem oraz gen. Denikina, rozbijając je pod Woroneżem oraz Kastorną. Kubański korpus denikinowców został pokonany przez 1 Armię Konną w dniach 21-22 lutego 1920 roku w rejonie stacji Biała Glina. W tych działaniach Konarmia miała wsparcie od 10 Armii. Tylko w bitwie pod Woroneżem straciła 31 000 żołnierzy.
Decyzja o przeniesieniu Konarmii z Kaukazu na front polski zapadła 10 marca 1920. Armia przekroczyła Don w Rostowie i została podzielona na kolumny: 4 dywizję Gorodowikowa, 6 dywizję Timoszenki, 11 dywizję Morozowa oraz 14 dywizję Parchomienki. W tym czasie Konarmia liczyła około 12-16 tys. żołnierzy liniowych, zwanych „szabelkami”, a łącznie około 30 tys. ludzi. Była dobrze uzbrojona w karabiny maszynowe i artylerię, w jej skład wchodziły również jednostki pomocnicze, dywizjony samochodów pancernych, dywizjon czołgów, 4 pociągi pancerne oraz 3 eskadry lotnicze, które przetransportowano koleją. Konarmia dysponowała także 30 polowymi radiostacjami, co znacznie ułatwiało utrzymanie łączności i dowodzenie w ruchu, stanowiąc jej kluczowy atut.
Dniepr został przekroczony 6 maja na północ od Jekaterynosławia, a punktem zbiorczym była Humań.
W wojnie polsko-bolszewickiej Konarmia weszła do akcji 27 maja, atakując polskie pozycje na południe od Kijowa, w okolicach Kuratowa i Lipowca, jednak żadne z tych ataków nie przyniosło sukcesu. W walkach poważne straty poniosła 6 dywizja. W wyniku kontrataku Polacy zdobyli dwa pociągi pancerne Konarmii: „Śmierć Dyrektoriatowi” oraz „Mikołaj Rudniew”. Mimo to, dzięki przełamaniu frontu przez Konarmię, wspieraną przez 12 i 14 Armię, 5 czerwca 1920 roku w rejonie Skwira, armia mogła siać postrach na tyłach polskich formacji. 7 czerwca 4 dywizja najechała Żytomierz, gdzie zniszczyła polski garnizon (niszcząc przy tym stację i magazyny wojskowe oraz uwalniając kilka tysięcy sowieckich jeńców), a 11 dywizja dotarła do Berdyczowa, gdzie spaliła szpital z 600 rannymi Polakami oraz siostrami Czerwonego Krzyża. 10 czerwca 1920 roku Konarmia zajęła Równe, jednak po starciach z 2 Armią pod dowództwem gen. Kazimierza Raszewskiego została 8 lipca wyparta z miasta.
Na podstawie dyrektywy z 22 lipca dowódca Frontu Południowo-Zachodniego Aleksandr Jegorow wyznaczył Konarmii cel w postaci Rawy Ruskiej. 2 sierpnia Politbiuro podjęło decyzję o podziale Frontu Południowo-Zachodniego na dwie części, a Konarmię przeniesiono pod rozkazy Dowództwa Zachodniego (bez 8 dywizji czerwonych kozaków) w ramach połączonego frontu ofensywnego. Rozkaz (4774/1052) został wydany 13 sierpnia, jednak w praktyce kontrola Konarmii, która przekroczyła Bug i dotarła do Lwowa, nie była możliwa. 12 sierpnia Budionny otrzymał polecenie z Politbiura, aby ścigać 3 i 6 armię oraz zdobyć Lwów. 13 sierpnia sam wydał rozkaz rozpoczęcia tej operacji, zdobywając Radziechów oraz Łopatyn. Natomiast 15 sierpnia dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski nakazał Konarmii dotarcie do rejonu Uściługa-Włodzimierza w ciągu czterech dni. 17 sierpnia Konarmia stoczyła z grupą 330 polskich obrońców Lwowa, pod dowództwem kpt. Bolesława Zajączkowskiego, 11-godzinną bitwę o Zadwórze, która została określona mianem „Polskich Termopil”. Budionny, realizując wcześniejsze rozkazy, polecenie Tuchaczewskiego zrealizował (rezygnując z oblężenia Lwowa) dopiero 20 sierpnia, w wyniku czego dotarł do obszaru, który opuściły już inne wycofujące się bolszewickie armie, i znalazł się w okrążeniu.
Po wojnie marszałek Tuchaczewski złożył raport do przewodniczącego Politbiura Frontu Południowego Józefa Stalina oraz do dowódcy 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego za niewykonanie rozkazu, co doprowadziło do jego nienawiści, zakończonej po latach fikcyjnym oskarżeniem o zdradę, procesem i egzekucją.
Największą bitwę Konarmia stoczyła w okolicach Zamościa, powszechnie znaną jako bitwa pod Komarowem. 30 sierpnia Konarmia została zatrzymana przez umocnienia Zamościa i otoczona przez oddziały gen. Stanisława Hallera. 31 sierpnia miała miejsce największa bitwa kawalerii, w której naprzeciw siebie stanęły: polska dywizja kawalerii pułkownika Juliusza Rómmla (składająca się z dwóch brygad) oraz 6 i 11 dywizja Konarmii. Po stronie polskiej brały udział: 9 pułk ułanów (małopolski), 8 pułk ułanów Krzeczunowicza oraz 1 pułk (krechowiecki) z samym Rómmlem na czele. Od 1 września Konarmia, wyrywając się z okrążenia, zaczęła wycofywać się w kierunku wschodnim na Włodzimierz. 13 września Budionny został wyparty z Włodzimierza, kierując się na Żytomierz – miejsce wyznaczonego odpoczynku. Tuchaczewski zgodził się na całkowite wycofanie Konarmii z walk 20 września, a 26 września wydano rozkaz translokacji jednostki na front przeciwko Wranglowi.
Według niektórych źródeł, Konarmia straciła w wojnie polsko-bolszewickiej 2/3 swojego stanu osobowego. Główne siły zostały rozbite pod Zamościem, a ocalałe jednostki były już fizycznie i psychicznie wyczerpane, a ich morale znacznie spadło.
Na początku 1921 roku Wrangel został pokonany. Wtedy Konarmię skierowano na Syberię. Od początku 1923 roku armia toczyła walki w Ałtaju w Mongolii oraz Mandżurii. W listopadzie 1923 roku Konarmia przekroczyła Kołymę w celu zdobycia ostatniego obszaru kontrolowanego przez białych – Kamczatki, bronionej przez wojska generała Tołbuchina. Jej ostatnim zadaniem bojowym było zdobycie Półwyspu Czukockiego we wrześniu 1924.
Mit o legendarnej, niepokonanej Konnej Armii został stworzony dopiero przez sowiecką propagandę. Niemniej jednak, w rzeczywistości okazała się ona formacją na tyle mobilną i zdolną do szybkiej koncentracji, co pozwalało jej na przełamywanie frontu w najsłabiej obsadzonych miejscach oraz na działania w tyłach, niszcząc linie łącznościowe i komunikacyjne, zakłócając pracę sztabu, wprowadzając zamęt i panikę. Siłę ogniową Konarmii stanowiły głównie taczanki – bryczki z zamontowanymi karabinami maszynowymi. Dzięki swojej szybkości, jednostka była praktycznie nieuchwytna dla piechoty, a przez swoją liczebność zbyt silna, aby mogły ją rozbić lub zatrzymać pojedyncze pułki kawalerii.
Znani żołnierze walczący w szeregach Konarmii to: Izaak Babel – oficer polityczny w I brygadzie 6 dywizji, późniejszy pisarz, Nikołaj Ostrowski, Gieorgij Żukow, Klimient Woroszyłow, Andriej Grieczko, Siemion Timoszenko – późniejsi marszałkowie, Kiriłł Mierieckow – późniejszy szef Sztabu Generalnego, Grigorij Kulik i Jefim Szczadienko – późniejsi wicekomisarze obrony. Przynależność do 1 Armii Konnej pod dowództwem Budionnego i Woroszyłowa stała się przepustką do szybkiej i błyskotliwej kariery. Babel prowadził Dziennik 1920 oraz opublikował zbiór opowiadań Armia konna, które zostały źle przyjęte przez Budionnego.
Dowództwo armii
Dowódca:
Siemion Budionny (17.11.1919-26.10.1923).
Członkowie Rewolucyjnej Rady Wojskowej:
Klimient Woroszyłow (17.11.1919-7.05.1921),
Jefim Szczadienko (17.11.1919-5.07.1920),
Siergiej Minin (14.05.1920-6.05.1921),
Pawieł Gorbunow (10.10.1920-27.05.1921),
Andriej Bubnow (29.04.1921-27.05.1921).
Szef sztabu:
Wiktor Pogriebow (cz.p.o. 17.11.1919-1.01.1920),
Nikołaj Szczołokow (1.01.1920-19.06.1920, 16.02.1923-26.10.1923),
Leonid Klujew (20.06.1920-16.02.1921).
Struktura organizacyjna
na froncie polskim:
dowództwo armii
4 Dywizja Kawalerii
6 Dywizja Kawalerii
11 Dywizja Kawalerii
14 Dywizja Kawalerii
Brygada Kawalerii
Każda dywizja składała się z sześciu pułków kawalerii, a brygada do zadań specjalnych – z trzech pułków.
1 kwietnia 1920 roku 1 Armia Konna była najsilniejszą jednostką Armii Czerwonej, a w czasie skierowania jej na front polski liczyła około 16 000 żołnierzy, 3 eskadry lotnicze, 4 pociągi pancerne, 84 wozy pancerne, 48-60 dział oraz około 300-380 ckm.
Zobacz też
Trębacze Pierwszej Konnej Armii
Przypisy
Bibliografia
Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.
Andrzej Szcześniak: Wojna polsko-radziecka 1918-1920. Warszawa: 1989.
Linki zewnętrzne
Krótki rys organizacji i taktyki jazdy Budiennego oraz sposób szkolenia piechoty w zwalczaniu tejże, Warszawa: Gł. Księgarnia Wojskowa, 1920 w serwisie Polona.pl.