(Edredon) turkan, edredon okazały (Somateria spectabilis)
Jest to gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). W okresie lęgowym można go spotkać na arktycznych wybrzeżach Eurazji oraz Ameryki Północnej, a także na niektórych arktycznych wyspach. Sporadycznie zalatuje do Polski, lecz nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka
Gatunek ten po raz pierwszy został opisany zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego przez Karola Linneusza w 1758 roku w dziesiątej edycji Systema Naturae. Linneusz nadał mu nazwę Anas spectabilis, wskazując Szwecję i Kanadę jako miejsce typowe. Obecnie klasyfikowany jest w rodzaju Somateria i nie wyróżnia się podgatunków.
Zasięg występowania
Turkan zasiedla północne wybrzeża Eurazji oraz Ameryki Północnej, a także północne obszary Grenlandii, Nowej Ziemi i Svalbardu. W okresie zimowym można go spotkać na kontynentalnych wybrzeżach Morza Północnego, Morza Norweskiego, na Kamczatce, Islandii, południowej Grenlandii oraz wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej, sięgając aż po Nową Fundlandię. Sporadycznie zalatuje na Bałtyk, na Wyspy Brytyjskie, Jan Mayen, Wyspę Niedźwiedzią, jeziora Europy Środkowej, w tym Balaton, północne Włochy oraz wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej aż po Florydę.
W Polsce do 2018 roku był stwierdzany 35 razy, a łącznie zaobserwowano 38 osobników.
Morfologia
Wygląd
Samiec w upierzeniu godowym charakteryzuje się bladobłękitnym wierzchem i tyłem głowy, a boki są bladozielone. Oba te kolory oddziela biały pas biegnący przez oko. Szyja, pierś, spód skrzydeł i przednia część grzbietu są białe, podczas gdy reszta ciała ma kolor czarny. Na skrzydłach znajdują się także białe plamy. Dziób u nasady jest silnie rozdęty, a nogi mają pomarańczowy kolor. W szacie spoczynkowej znika pogrubienie na dziobie, a białe elementy (poza skrzydłem) zamieniają się na brąz. Samica jest brązowa z ciemnym, poprzecznym deseniem.
Wymiary średnie
długość ciała: 43–63 cm, rozpiętość skrzydeł: około 105 cm, masa ciała: 1400–2100 g
Ekologia i zachowanie
Biotop
Preferuje nadmorską tundrę oraz ujścia rzek. W okresie pozalęgowym można go spotkać na brzegach mórz.
Gniazdo
Gniazda zakłada w otwartym terenie, w zagłębieniach gruntu, zazwyczaj w pobliżu wody słodkiej.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w czerwcu od 3 do 7 bladooliwkowych jaj o średnich wymiarach 65 × 44 mm i średniej masie 69 g.
Wysiadywanie, pisklęta
Wysiadywanie jaj trwa od 22 do 24 dni i odbywa się wyłącznie przez samicę. Pisklęta usamodzielniają się w czasie pierzenia, co ma miejsce w wieku od 49 do 56 dni.
Pożywienie
Odżywia się drobnymi zwierzętami chwytanymi podczas nurkowania, takimi jak mięczaki, skorupiaki, larwy owadów oraz szkarłupnie. Może także konsumować nasiona i części roślinności tundry, turzyce oraz rośliny wodne, a w morzu algi, trawy morskie z rodzaju Zostera oraz rupię morską.
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje turkana jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku organizacja Wetlands International oszacowała globalną populację na około 800–900 tysięcy osobników. Trend liczebności uznawany jest za spadkowy, chociaż dla niektórych populacji ten stan nie jest znany.
W Polsce turkan podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy można znaleźć w serwisie eBird, zarządzanym przez Cornell Lab of Ornithology. (ang.).