(Bekas) kszyk

Bekas kszyk (Gallinago gallinago)

Bekas kszyk, znany również jako bekas baranek, to gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae).

Podgatunki i zasięg występowania

W zależności od podgatunku, bekas kszyk występuje w różnych regionach:

  • Gallinago gallinago gallinago – zamieszkuje północną Eurazję, od Wysp Brytyjskich, przez Europę Zachodnią i Skandynawię, aż po Kamczatkę i zachodnie Aleuty. Na południu jego zasięg sięga od północno-wschodniego Afganistanu po północne Indie. Zimuje w Europie Zachodniej, w basenie Morza Śródziemnego oraz w równikowej Afryce, na Bliskim Wschodzie, a także w południowej Japonii, wschodnich Chinach, na Filipinach i Borneo. W Polsce gniazduje nielicznie, a największe skupisko kszyków w okresie lęgowym można znaleźć w Bagna Biebrzańskie.
  • Gallinago gallinago faeroeensis – występuje na Islandii, Wyspach Owczych, Orkadach i Szetlandach. Zimuje na Wyspach Brytyjskich.

Populacja amerykańska, uznawana wcześniej za podgatunek Gallinago gallinago, została niedawno wyodrębniona jako osobny gatunek o nazwie bekas amerykański (Gallinago delicata).

Morfologia

Bekas kszyk jest ptakiem o rozmiarze porównywalnym do kosa. Nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy ani wiekowy. Upierzenie dorosłych i młodych ptaków ma ciemnobrązowy kolor, co umożliwia im doskonałe wtapianie się w otoczenie. Wierzch głowy jest ciemnobrązowy z szerokim jasnobrązowym pasem, który biegnie podłużnie. Podobne pasy znajdują się po bokach głowy. Wierzch ciała jest jasnobrązowy z ciemnobrązowymi i czarnymi cętkami oraz czterema rudawymi pasami, które także występują pod okiem i u nasady dzioba. Pierś jest jasnobrązowa z ciemnymi plamkami, brzuch biały, a ogon rdzawy. Dziób jest szarobrązowy, długi i prosty, z ciemnym końcem. Podgatunek G. gallinago faeroeensis ma ciemniejsze i bardziej rude upierzenie niż G. gallinago gallinago.

Podobny do niego bekas dubelt ma białe pióra na końcu ogona, w przeciwieństwie do kszyka, który ma pióra płowe z białymi końcówkami.

Wymiary średnie

  • długość ciała: ok. 25–27 cm
  • rozpiętość skrzydeł: ok. 37–45 cm
  • długość dzioba: ok. 7 cm
  • masa ciała: ok. 80–170 g

Ekologia i zachowanie

Biotop

Bekas kszyk zamieszkuje różnorodne środowiska, takie jak bagna, mokradła, torfowiska, jeziora, brzegi strumieni, rowy melioracyjne i podmokłe łąki. Jest to najczęściej spotykany bekas na terenach podmokłych.

Migracje

W Azji oraz większości obszaru swojego występowania w Europie, bekas kszyk jest gatunkiem wędrownym. Przeloty jesienne rozpoczynają się już w lipcu i trwają do października, natomiast wiosenne mają miejsce w marcu i kwietniu.

Zachowanie

Bekas kszyk prowadzi skryty tryb życia, poruszając się wśród gęstej roślinności szuwarowej. Spłoszony ptak nagle rzuca się do przodu, często przelatując pod nogami intruza, a następnie leci zygzakiem, wydając dźwięki „tike tike tike” lub „kszyk kszyk”, co jest źródłem jego nazwy. Podczas podrywania do lotu, wydaje nosowe „ecz”. Bekas dubelt ucieka w podobny sposób, ale nie leci zygzakiem i nie wydaje dźwięków.

Toki

Samiec w trakcie lotu godowego zatacza kręgi i spirale wysoko nad lęgowiskiem (100–200 m), po czym gwałtownie spada, rozkładając wachlarzowato sterówki, wydając przy tym dźwięk przypominający kozie beczenie. Ustalono, że dźwięk ten nie pochodzi z gardła, lecz powstaje dzięki wibracjom sterówek podczas pikowania. W niektórych regionach kraju, ptak ten nazywany jest barankiem lub koziołkiem. Charakterystyczne odgłosy można usłyszeć wiosną po zachodzie słońca na wilgotnych łąkach, torfowiskach i bagnach, które najczęściej zasiedlają kszyki. W tym czasie samice pozostają cicho na ziemi, obserwując akrobacje powietrzne potencjalnych partnerów.

Gniazdo

Gniazdo zazwyczaj znajduje się w kępach turzyc lub traw otoczonych wodą. To płytkie zagłębienie jest wyścielone suchą trawą, liśćmi i mchem. Wybór miejsca na gniazdo zależy od dostępności odpowiednich warunków.

Jaja

W ciągu roku bekas kszyk wyprowadza dwa lęgi, składając w okresie od kwietnia do lipca 4 jaja w kolorze szarozielonym lub żółtobrązowym z ciemnobrunatnymi plamkami na grubszym końcu, o długości 39 mm.

Okres lęgowy

Jaja są wysiadywane przez samicę przez 19–21 dni. Pisklęta, gdy tylko obeschną po wykluciu, rozpraszają się po okolicy. Każdy rodzic zajmuje się swoją grupą potomstwa. Młode mają brunatnoczerwony puch usiany czarnymi i białymi plamkami. Na piersi tworzy się ciemna plama, która przypomina żabot. Pisklęta stają się samodzielne po 4 tygodniach, gdy nabywają umiejętności lotu. Dojrzałość osiągają po 5 tygodniach, a oboje rodzice opiekują się nimi, mogąc przenieść młode w bezpieczniejsze miejsce w razie niebezpieczeństwa.

Pożywienie

Bekas kszyk żywi się bezkręgowcami, głównie pierścienicami (często pijawkami), ale także owadami, drobnymi mięczakami, skorupiakami oraz nasionami roślin. Długi dziób działa jak sonda i pęseta, gdyż wkłada go w miękki i mętny szlam w poszukiwaniu pokarmu.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje bekasa kszyka jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji BirdLife International z 2015 roku, wynosi od 15 do 29 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności tej populacji jest uznawany za spadkowy.

W Polsce, bekas kszyk objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Szacuje się, że w latach 2013–2018 populacja kszyka w Polsce wynosiła od 47 do 77 tysięcy par lęgowych. Na Czerwonej liście ptaków Polski został uznany za gatunek narażony (VU), co dotyczy populacji lęgowej.

W Europie Środkowej obserwuje się ostatnio znaczny spadek liczebności tego gatunku, co jest spowodowane osuszaniem terenów podmokłych, zarastaniem siedlisk wysoką roślinnością, polowaniami oraz zaprzestawaniem koszenia łąk. Tereny lęgowe kszyka w Polsce są chronione w ramach Projektu Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej (WRP) na lata 2023–2027. Właściciele łąk, na których wykryto lęgi tego gatunku, mogą ubiegać się o dopłaty w wysokości 1370 zł za hektar na obszarach objętych programem Natura 2000 lub 1200 zł za hektar poza nimi.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
  • Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne