ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy)

ASMD – Niedobór Kwasnej Sfingomielinazy

ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy, ang. acid sphingomyelinase deficiency) to rzadka, postępująca choroba genetyczna, zaliczana do lizosomalnych chorób spichrzeniowych, występująca zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Charakteryzuje się brakiem enzymu kwaśnej sfingomielinazy, co prowadzi do akumulacji sfingomieliny w lizosomach komórek, skutkując uszkodzeniem wielu narządów. ASMD dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny, a nosicielami mogą być zarówno kobiety, jak i mężczyźni.

Choroba ASMD była wcześniej określana jako choroba Niemanna-Picka typ A i B. Obecnie terminologia zmienia się w kierunku nazewnictwa ASMD, a różnica między tymi chorobami polega na substancji, która się spichrza – w Niemanna-Picka jest to cholesterol, podczas gdy w ASMD to sfingomielina.

Po raz pierwszy jednostkę chorobową opisał Albert Niemann w 1914 roku. W latach 20. Ludwig Pick uznał, że jest to nowa, nieznana wcześniej choroba, a w latach 30. wykazano, że spichrzanym materiałem jest właśnie sfingomielina.

Epidemiologia

Częstość występowania ASMD wynosi 1 na 200 000 urodzeń.

Klasyfikacja

Postać niemowlęca (typ A) – nerwowo-trzewna

Okres noworodkowy charakteryzuje się przedłużoną żółtaczką.
Powiększenie wątroby i śledziony występuje około 6. miesiąca życia.
Szybko postępujące uszkodzenie układu nerwowego (objawy opuszkowe, spastyczność, drgawki).
Obecność „wisienki” na dnie oka.
Zakażenie górnych dróg oddechowych oraz hepatosplenomegalia.
Charakterystyczny obrzęk twarzy.

Postać przewlekła (typ A/B) – nerwowo-trzewna

Charakteryzuje się wolniejszą progresją (w porównaniu z typem A) ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz bardziej wyraźnym powiększeniem śledziony.

Postać nieneuropatyczna, młodzieńcza

Hepatosplenomegalia w dzieciństwie.
Nawracające, ciężkie infekcje dróg oddechowych.
Rzadziej występuje „wisienka” na dnie oka.
Charakteryzuje się powolnym postępem choroby z niewielkim wpływem na ośrodkowy układ nerwowy.

Wcześniej wszystkie powyższe typy ASMD błędnie klasyfikowano jako chorobę Niemanna-Picka; obecnie do tej choroby zalicza się jedynie typ C.

Choroba Niemanna-Picka typu C

Choroba Niemanna-Picka typu C to klasyczny deficyt kwaśnej sfingomielinazy, związany z mutacją genu kodującego białko błonowe NC1, które transportuje kwasy tłuszczowe i inne lipidy przez błony. Charakteryzuje się obniżoną aktywnością sfingomielinazy (obniżenie wtórne), hepatosplenomegalią oraz objawami neurologicznymi, takimi jak apraksja oczna.

Objawy

ASMD jest chorobą wieloukładową, prowadzącą do uszkodzeń różnych narządów z powodu akumulacji lipidów (sfingomieliny) w komórkach. Konsekwencje tej akumulacji to zakłócenia w funkcjonowaniu narządów oraz stany zapalne, które mogą dotyczyć następujących układów:

Śledziona: powiększenie objętości, czyli splenomegalia – występuje u około 90% pacjentów.
Wątroba: zaburzenia funkcji oraz hepatomegalia – obserwowane u około 70% pacjentów.
Płuca: zmniejszenie pojemności płuc i zaburzenie wymiany gazowej – często występują objawy choroby śródmiąższowej płuc.
Układ nerwowy: nieprawidłowe tworzenie i funkcjonowanie synaps, szczególnie w typie A i A/B.
Układ naczyniowy: zaburzenia gospodarki lipidowej, małopłytkowość – występuje u 50% pacjentów.
Układ kostny: zmiany osteolityczne.

Diagnostyka

Objawy ASMD mogą być na tyle łagodne, że nie wywołują klinicznych podejrzeń, co sprawia, że diagnostyka często opiera się na badaniach przesiewowych z uwagi na zróżnicowanie objawów. Ciężkie uszkodzenia narządów mogą prowadzić do poważnych, zagrażających życiu schorzeń.

Rekomendowaną metodą diagnostyczną jest małoinwazyjne badanie krwi, znane jako test suchej kropli krwi (DBS), które umożliwia pomiar aktywności enzymu ASM.

Pacjenci z ASMD mogą być mylone z pacjentami z podejrzeniem choroby Gauchera ze względu na podobieństwo objawów, takich jak powiększenie śledziony i/lub wątroby oraz małopłytkowość. Dlatego diagnostyka różnicowa powinna obejmować również chorobę Gauchera, a w celu rozróżnienia tych dwóch schorzeń konieczne jest przeprowadzenie równoległych testów na ASMD oraz kwaśną beta-glukozydazę (enzym brakujący w chorobie Gauchera).

Leczenie

W 2022 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) oraz Europejska Agencja Leków (EMA) zatwierdziły olipudazę alfa do leczenia ASMD typ A/B i B.

Enzymatyczna terapia zastępcza, polegająca na podawaniu rekombinowanej ludzkiej kwaśnej sfingomielinazy, ma na celu zmniejszenie akumulacji sfingomieliny w narządach, takich jak płuca, wątroba, śledziona oraz szpik kostny. Jest to pierwsza terapia stworzona w celu leczenia tej choroby, która uzupełnia poziom enzymu u pacjentów, co pozwala na redukcję odkładanych złogów.

Olipudazie alfa nadano status terapii przełomowej przez FDA.

Przypisy

Bibliografia

Paweł P Liberski, Wielisław Papierz, Wojciech Kozubski, Iwona Kłoszewska, Mirosław Jan Mossakowski: Neuropatologia Mossakowskiego. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2005, s. 77-78. ISBN 83-89309-63-7.