AS90

AS90 – Opis

AS90 to brytyjska, współczesna samobieżna armatohaubica o kalibrze 155 mm, która jest na uzbrojeniu Armii Brytyjskiej od 1992 roku. Posiada lufę o względnej długości 39 kalibrów (L/39), co pozwala jej na osiągnięcie maksymalnej donośności wynoszącej 30 km. Oferowana jest również wersja z lufą o długości L/52, reklamowana jako AS52 Braveheart. Polską wersją licencyjną tej armatohaubicy jest AHS Krab.

Historia

Pod koniec zimnej wojny brytyjskie dywizje artylerii dysponowały przestarzałymi lekkimi haubicami Abbot o kalibrze 105 mm oraz cięższymi amerykańskimi M109A2 kal. 155 mm. Od lat 70. XX wieku Wielka Brytania współpracowała z RFN i Włochami w programie opracowującym nowoczesne europejskie działa samobieżne SP-70 na podwoziu czołgu Leopard 1, jednakże program nie przyniósł oczekiwanych rezultatów z powodu różnych opinii partnerów. W tym czasie zakłady Vickers Shipbuilding and Engineering (VSEL) oferowały na eksport wieżowy system GBT-155, który jednak nie uzyskał zamówień.

W 1986 roku, aby uniknąć dominacji niemieckich firm, Wielka Brytania wycofała się z programu SP-70 i ogłosiła własny konkurs na nową haubicę samobieżną mającą zastąpić Abbota. W tym samym roku, w zakładach VSEL, rozpoczęto prace nad nowym pojazdem. Konstruktorzy postanowili zastosować wyspecjalizowane podwozie z przedziałem bojowym z tyłu, zamiast podwozia czołgu, co miało na celu poprawę funkcjonalności. Podwozie zostało opracowane we współpracy z brazylijską firmą VERB, z nadzieją na późniejszy eksport. Efektem tych prac była armatohaubica AS90, której prototyp zaprezentowano w czerwcu 1986 roku. Nazwa AS90 oznacza „Artillery System for the 1990s” – system artyleryjski na lata 90. Od 1987 roku przeprowadzano próby wojskowe oraz wprowadzano ulepszenia. W czerwcu 1989 roku AS90 wygrała przetarg dla Armii Brytyjskiej, pokonując nową wersję amerykańskiego M109 (M109UK) oraz konstrukcję Vickers Defence Systems VSP-91. Zamówiono 179 pojazdów z opcją na 50 dodatkowych, której jednak nie zrealizowano. Wartość kontraktu wyniosła 300 milionów funtów. W maju 1992 roku AS90 z lufą L/39 została oficjalnie przyjęta na uzbrojenie British Army.

W 1987 roku zaprojektowano dłuższą lufę L/52, która zwiększa zasięg do 40 km przy użyciu amunicji z gazogeneratorem. W 1994 roku powstała wersja AS90 z takim działem, oznaczona ERO (Extended Range Ordnance). Zamówiono 106 takich luf do wymiany z czasem zużywanych luf, zaczynając od roku 2000, jednakże program rozwoju modułowych ładunków miotających (MCS) napotkał trudności i ostatecznie został anulowany.

Wariant z lufą L/52 był również oferowany na eksport jako AS52 lub AS90 Braveheart. W 1999 roku sprzedano licencję na system wieżowy AS90 Braveheart polskiej Hucie Stalowa Wola, gdzie stał się podstawą do budowy samobieżnego działa Krab. Brytyjczycy sprzedali także wyposażenie do produkcji wież, co sprawiło, że HSW stała się jedynym producentem. W tym czasie produkcja AS90 w Wielkiej Brytanii już nie była kontynuowana. Producent kontynuował jednak prace rozwojowe i modernizacyjne. W grudniu 1998 roku podpisano umowę na modernizację poziomu MLI A, która obejmowała między innymi zimowe i tropikalne zestawy eksploatacyjne, automatyczną korekcję ugięcia lufy, modernizację elektroniki i system GPS. Po przejęciu zakładów VSEL producentem stał się koncern GEC Marconi, przekształcony w 1999 roku w BAE Systems. W ramach modernizacji proponowano również opracowanie zmechanizowanego systemu ładowania, systemu chłodzenia lufy oraz dodatkowego opancerzenia wieży.

Użycie

W Armii Brytyjskiej AS90 jest używana w pułkach składających się z czterech baterii, z których każda ma osiem dział. Pierwszy pułk AS90 osiągnął gotowość operacyjną w 1993 roku. W 1994 roku bateria dział potwierdziła swoje walory w pięciotygodniowym teście niezawodności, wystrzeliwując 11 200 pocisków. Ostatnie z 179 zamówionych pojazdów dostarczono w 1995 roku.

AS90 uczestniczyła w działaniach bojowych w ramach kontyngentu IFOR w byłej Jugosławii oraz w II wojnie w Zatoce Perskiej w 2003 roku. W związku z redukcją armii, liczba dział AS90 w służbie malała, osiągając w 2008 roku 134 egzemplarze, a w 2015 roku 117. W 2016 roku w służbie pozostało 89 AS90, co utrzymało się przynajmniej do 2022 roku. W 2021 roku haubice AS90 były wykorzystywane przez trzy pułki Royal Artillery i Royal Horse Artillery, a przewiduje się, że pozostaną w służbie do 2032 roku.

Oryginalne AS90 nie zostały zakupione przez inne kraje poza Wielką Brytanią, mimo prób ich eksportu. Zmodernizowany AS90 brał udział w 1993 roku w konkursie na armatohaubicę dla armii USA, jednak ostatecznie wybrano modernizację M109 do standardu A6 Paladin. W latach 1994–1996 promowano bezskutecznie w krajach Bliskiego Wschodu pustynną wersję Desert AS90. Również sam system wieżowy AS90 był oferowany na eksport, z możliwością montażu na różnych podwoziach, jednakże bez sukcesu. Sprzedaż licencji na system wieżowy AS90 Braveheart do Polski zakończyła się sukcesem, co umożliwiło konstrukcję polskiej armatohaubicy AHS Krab, osadzonej na innym podwoziu i wyposażonej w polski system kierowania ogniem.

W kwietniu 2022 roku pojawiły się informacje o możliwym przekazaniu AS90 Ukrainie z powodu rosyjskiej inwazji, jednak sekretarz obrony Ben Wallace 25 kwietnia zaprzeczył tym planom, decydując się na przekazanie bardziej mobilnej artylerii. Niemniej jednak, 14 stycznia 2023 roku ogłoszono, że Ukraina otrzyma około 30 AS90.

Opis

AS90 jest samobieżnym działem polowym. Załogę pojazdu tworzy pięć osób: dowódca, celowniczy, dwóch ładowniczych oraz kierowca. Kierowca zajmuje miejsce w kadłubie, podczas gdy reszta załogi znajduje się w wieży.

Kadłub i wieża

Kadłub AS90 zbudowany jest z płyt stalowych o grubości do 17 mm, które zapewniają ochronę przed pociskami z broni maszynowej oraz odłamkami. W przedniej części znajduje się przedział napędowy, a za nim po lewej stronie przedział kierowania. Tylną część pojazdu zajmuje przedział bojowy, który jest przykryty obrotową wieżą i ma drzwi w tylnej ścianie kadłuba.

W przedziale kierowania stanowisko zajmuje mechanik-kierowca, który dostaje się do pojazdu przez otwierany na lewo właz w stropie kadłuba lub może przejść z przedziału bojowego. Podczas jazdy obserwuje teren przez peryskop, a w nocy ma możliwość użycia noktowizora. Kierowca może również prowadzić pojazd z głową wystawioną przez właz, po podniesieniu siedzenia.

Wieża AS90 jest zbudowana z płyt pancernych. Po prawej stronie wieży znajduje się stanowisko celowniczego, a za nim dowódcy, obaj mają siedzenia. Dwaj ładowniczy, zlokalizowani w lewej części wieży, mają składane siedzenia w przedziale bojowym. Załoga wchodzi do wieży przez tylne drzwi do przedziału bojowego, prostokątny właz w lewej stronie wieży oraz dwa owalne włazy w jej stropie. Prawy właz (dowódcy) ma kopułę obserwacyjną, a drugi jarzmo do mocowania karabinu maszynowego. Na ścianach wieży znajdują się metalowe zasobniki na rzeczy osobiste załogi, a na tylnej ścianie umieszczono zasobnik z aparaturą filtrowentylacyjną i klimatyzatorem oraz dodatkowe wyposażenie.

Uzbrojenie

W wieży znajduje się główne uzbrojenie pojazdu: haubicoarmata kal. 155 mm wyprodukowana przez zakłady Royal Ordnance w Nottingham. Lufa haubicoarmaty ma długość 39 kalibrów, a na jej końcu znajduje się dwukomorowy hamulec wylotowy oraz przedmuchiwacz. Zamek klinowy otwiera się ku górze. Kąt podniesienia w płaszczyźnie pionowej wynosi od -5 do +70°. Elektryczne napędy wieży umożliwiają obrót i podnoszenie działa z prędkością 10°/s. Maksymalna długość odrzutu wynosi 800 mm.

Haubicoarmata AS90 jest ładowana częściowo ręcznie z automatycznym wsparciem. W tylnej części wieży znajduje się zautomatyzowany czterosegmentowy magazyn na 31 pocisków, który podaje wybrany pocisk na środek. Ładowniczy przekłada pocisk na ramię podajnika STA (Shell Transfer Arm), które ustawia się równolegle do osi lufy. Następnie pocisk jest automatycznie przesuwany na korytko dosyłacza, skąd dosyłacz wsuwa go do komory nabojowej. Drugi ładowniczy umieszcza następnie w komorze ładunek miotający w woreczku, a spłonka pobierana jest ręcznie z 12-komorowego magazynka w bloku zamka. W kadłubie znajduje się dodatkowe 17 pocisków, co łącznie daje 48. Ładunki miotające są przechowywane w niszy wieży nad magazynem pocisków oraz w kadłubie. Szybkostrzelność maksymalna wynosi 3 strzały w ciągu pierwszych 10 sekund, 18 strzałów w ciągu 3 minut lub 2 strzały na minutę przy prowadzeniu ognia ciągłego. W przypadku serii trzech strzałów, pierwszy pocisk ładowany jest do komory nabojowej, drugi czeka na korytku dosyłacza, a trzeci na STA.

AS90 może wystrzeliwać dowolne granaty artyleryjskie w standardowym kalibrze NATO 155 mm. Donośność granatów konwencjonalnych przy lufie L/39 wynosi do 25 km, a w przypadku amunicji z gazogeneratorem do 30 km. W listopadzie 2007 roku brytyjskie Ministerstwo Obrony zamówiło w Niemczech amunicję samocelującą BSFM, która ma donośność 22,5 km i przenosi dwa podpociski atakujące cele opancerzone. W 2010 roku przeprowadzono udane testy amerykańskich pocisków korygowanych Excalibur.

System kierowania ogniem i wyposażenie

Wskazywanie celu odbywa się głównie poprzez przekazywanie współrzędnych z dowództwa baterii, co nie jest zautomatyzowane. Celowniczy otrzymuje dane na wyświetlaczu LDU (Layer Display Unit) i wprowadza je do systemu wykonawczego, a do orientacji może użyć joysticka. Działo dysponuje automatycznym komputerowym systemem celowania AGLS (Automatic Gun Laying System), który steruje mechanizmami wieży, łącząc operacje orientacji pojazdu w terenie z nadawaniem lufie kierunku i kąta podniesienia. Celowniczy ma także celownik optyczny firmy AVIMO do strzelania na odległość do 2 km.

Dowiązanie topograficzne pojazdu odbywa się autonomicznie za pomocą systemu orientacji dynamicznej (nawigacji lądowej) DRU (Dynamic Reference Unit), który cechuje się wysoką dokładnością i jest oparty na żyroskopie laserowym. Podczas modernizacji MLI A dodano odbiornik GPS zwiększający dokładność. W ramach modernizacji wprowadzono również wielofunkcyjny monitor dowódcy CDU (Commander Display Unit). Standardowe wyposażenie obejmuje radarowy miernik prędkości wylotowej pocisków, umieszczony u nasady lufy.

Napęd i układ jezdny

Napęd AS90 zapewnia amerykański 8-cylindrowy (V8) czterosuwowy silnik wysokoprężny Cummins VTA 903T-660 o pojemności 14,8 litra i mocy 485 kW (659 KM) przy 2800 obr./min. Silnik współpracuje z niemiecką automatyczną przekładnią ZF LSG2000, oferując cztery biegi do przodu i dwa wsteczne. Wymiana całego zespołu napędowego w warunkach polowych zajmuje około godziny. Gąsienice dostarcza niemiecka firma Diehl. Dla zasilania wyposażenia podczas postoju pojazd ma w przedniej części przedziału bojowego pomocniczy silnik wysokoprężny.

AS90 dysponuje niezależnym zawieszeniem hydropneumatycznym z sześcioma parami kół jezdnych. Koła są podwójne, a każde z nich połączone jest z wahaczem i siłownikiem hydropneumatycznym. Napęd z silnika jest przekazywany na koła napędowe z przodu pojazdu, a z tyłu znajdują się koła napinające z hydraulicznym systemem automatycznej regulacji napięcia gąsienic. Koła zostały wykonane ze stopu aluminium.

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 16-17. ISBN 83-86028-01-7.
• Andrzej Kiński. Debiut Kraba. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 7/2001, s. 9–15, lipiec 2001. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1230-1655.
• Tomasz Szulc. Brytyjskie działo samobieżne AS90. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 3/99, s. 11-17, 1999. ISSN 1230-1655.