Amp futbol (ang. Amputee Football, amer. Amp Soccer) to forma piłki nożnej, w której udział biorą zawodnicy po jednostronnej amputacji kończyny dolnej – w przypadku graczy z pola, oraz kończyny górnej w przypadku bramkarzy. W drugiej dekadzie XXI wieku dyscyplina ta jest uprawiana w ponad 40 krajach.
Historia amp futbolu na świecie
Początki amp futbolu, znanego również jako amp soccer, sięgają 1980 roku. Wówczas w Stanach Zjednoczonych grupa niepełnosprawnych narciarzy, z Donem Bennettem na czele, poszukiwała sposobów na aktywność fizyczną w sezonie letnim. Inspiracją do stworzenia nowej dyscypliny był moment, gdy syn Bennetta grał w koszykówkę, a piłka potoczyła się w jego kierunku. Don, używając kul, odkopnął ją z powrotem do syna. W tym samym roku w Bellevue odbyły się pierwsze spotkania oraz treningi nowej dyscypliny, a także założono pierwszy na świecie związek ampfutbolowy – Amputee Soccer International.
Początkowo organizowane były małe turnieje z udziałem trzech drużyn: USA, Salwadoru i Kanady. Każda drużyna składała się z 11 zawodników grających na pełnowymiarowych boiskach. W 1984 roku w Seattle miały miejsce pierwsze zawody z udziałem drużyn z całej Ameryki Północnej i Środkowej. Nieoficjalne Mistrzostwa Świata odbyły się w 1987 roku, a do 1990 roku turnieje organizowane były w USA. W 1991 roku zawody przeniosły się do Taszkentu (Uzbekistan), ale organizacja tych mistrzostw była problematyczna, co spowodowało stagnację rozwoju dyscypliny na siedem lat. W 1987 roku wprowadzono nowe przepisy, które zmieniały wymiary boisk, bramek oraz liczbę zawodników (7 na 7), a zmiany te zostały oficjalnie zatwierdzone w 1998 roku w Alsager w Wielkiej Brytanii. W grudniu tego samego roku powstała International Amputee Football Federation.
Dyscyplina zaczęła tracić swoje pierwotne wartości, takie jak aktywizacja, rekreacja i rehabilitacja, na rzecz profesjonalizmu. Po raz pierwszy Mistrzostwa Europy odbyły się w 1999 roku w Kijowie, jednak w 2002 roku na Mistrzostwach Świata w Soczi doszło do kolejnego kryzysu, spowodowanego polityką, słabym sędziowaniem i konfliktami między delegatami. W rezultacie, w kolejnych mistrzostwach w Taszkencie w 2003 roku wzięły udział jedynie cztery drużyny.
Nowym początkiem dla dyscypliny były Mistrzostwa Świata 2005 w Brazylii, na które po raz pierwszy przybył zespół z Afryki – Sierra Leone. Po turnieju utworzono World Amputee Football Federation, co pomogło ustalić nowe standardy organizacji międzynarodowych turniejów. W 2007 roku w Turcji odbyły się pierwsze oficjalne Mistrzostwa Świata, w których wzięło udział 10 z 12 zgłoszonych drużyn, a w tym samym roku zorganizowano pierwszy Puchar Narodów Afryki w Sierra Leone. W kolejnych latach odbywały się Mistrzostwa Świata, w których liczba uczestniczących drużyn rosła: 15 w 2010 roku, 12 w 2012 roku i 20 w 2014 roku, a w 2018 roku w zawodach uczestniczyło już 22 reprezentacje.
Historia amp futbolu w Polsce
Pierwsze treningi amp futbolu w Polsce miały miejsce w październiku 2011 roku, kiedy to na zgrupowanie do Warszawy przybyło 13 zawodników. Zorganizował je Mateusz Widłak, absolwent fizjoterapii na Warszawskiej Akademii Medycznej, przy wsparciu Marka Dragosza, licencjonowanego trenera UEFA A. W marcu 2012 roku powołano Reprezentację Polski. Do sztabu szkoleniowego dołączyli Krzysztof Wajda (trener bramkarzy), Grzegorz Skrzeczek (fizjoterapeuta) oraz Norbert Bradel (trener mentalny). Debiut kadry miał miejsce podczas Turnieju Czterech Narodów w Manchesterze na przełomie marca i kwietnia 2012 roku, gdzie Polacy zajęli 2. miejsce, przegrywając jedynie z Anglią, a pokonując Niemców i Irlandczyków.
Od tamtej pory reprezentacja brała udział w wielu turniejach, takich jak: Victory Cup 2013 w Moskwie (6. miejsce), Paddy Power Cup 2013 w Irlandii (2. miejsce), Podhale Amp Futbol Cup 2015 (1. miejsce) oraz 2016 (1. miejsce) i Catalunya Cup 2016 (2. miejsce). Reprezentacja Polski wystąpiła również trzykrotnie na Mistrzostwach Świata: w 2012 roku w Kaliningradzie zajęli 11. miejsce, w 2014 roku w Culiacán (Meksyk) 4. miejsce oraz w 2018 roku w San Juan de los Lagos (Meksyk) 7. miejsce.
Pierwszym polskim klubem ampfutbolowym był GKS Góra. Rozgrywki Amp Futbol Ekstraklasy rozpoczęły się w 2015 roku, a pierwszym mistrzem Polski została Husaria Kraków. W 2017 roku w kraju działało 10 klubów ampfutbolowych, z których cztery rywalizowały w lidze (GKS Góra, Husaria Kraków, Gloria Varsovia i Kuloodporni Bielsko-Biała). Pozostałe kluby to: Amp Futbol Kielce, Amp Futbol Szombierki Bytom, AMP Zjednoczeni Bydgoszcz, Amp Futbol Wielkopolska, One Legnica oraz Amp Futbol Lublin. W przeszłości brał udział w dwóch sezonach Ekstraklasy Gryf Szczecin.
W sezonie 2017 gościnnie w polskiej lidze zagrała drużyna z Niemiec – Anpfif Hoffenheim (filia bundesligowego TSG 1899 Hoffenheim). Rozgrywki prowadzone są w systemie turniejowym, w którym każda drużyna organizuje dwudniowe zawody w swojej miejscowości. Każdy turniej odbywa się w systemie „każdy z każdym”.
W sezonie 2019 w rozgrywkach ligowych uczestniczyło 5 zespołów, w tym Legia Warszawa, która była pierwszym polskim klubem biorącym udział w Lidze Mistrzów EAFF. Warszawska drużyna zajęła 3. miejsce w turnieju, który odbył się w Tbilisi w dniach 25 i 26 maja 2019 roku.
W 2022 roku powstała reprezentacja Polski w amp futbolu kobiet, która w 2024 roku zdobyła brązowy medal mistrzostw świata.
Zasady
Podstawowe przepisy gry w amp futbol opierają się na regułach piłki nożnej dla osób pełnosprawnych, jednak ze względu na specyfikę tej dyscypliny wprowadzono kilka kluczowych różnic. Mecze odbywają się na boisku o prostokątnym kształcie, którego długość wynosi od 55 do 65 metrów, a szerokość od 35 do 45 metrów. Najczęściej spotykane w międzynarodowych turniejach boiska mają wymiary 40 x 60 m. Pole karne ma prostokątny kształt o wymiarach 10 x 8 m, a od bramki w kierunku środka boiska wynosi 8 m oraz po 2,5 m do boku od każdego ze słupków bramki. Punkt do wykonywania rzutu karnego wyznacza się w odległości 8 metrów od środka bramki. Bramki mają wymiary 2 m wysokości oraz 5 m szerokości.
W polskiej Ekstraklasie, do 2018 roku, czas gry wynosił 2 x 20 minut, a po zunifikowaniu przepisów dostosowano go do wymogów światowych, co sprawiło, że każdy mecz trwa 2 x 25 minut (z 10-minutową przerwą pomiędzy połowami).
Każdy z trenerów może poprosić o regulaminową przerwę raz na połowę meczu (przerwa nie może trwać dłużej niż minutę). Dogrywka trwa dwie połowy po 10 minut, z możliwością zastosowania zasady „złotej bramki”. Trenerzy mają również prawo do skorzystania z przerwy regulaminowej raz na połowę w czasie dogrywki. Drużyna składa się z 6 zawodników z pola oraz bramkarza, a zawodnikiem z pola może być osoba po jednostronnej amputacji kończyny dolnej, a bramkarzem – osoba po amputacji kończyny górnej. Zmiany „hokejowe” mogą być dokonywane w dowolnym momencie za zgodą sędziego, maksymalnie dwie jednocześnie. Zawodnik może wrócić do gry w każdym momencie.
Podczas rzutu od bramki piłkę wprowadza do gry bramkarz lub jeden z graczy z pola (piłka musi znajdować się w polu karnym). Piłka jest w grze, gdy opuści pole karne. Wrzuty z autu oraz rzuty wolne pośrednie wykonuje się z ziemi (piłka musi być precyzyjnie umiejscowiona na linii bocznej boiska). Przy wznowieniu od bramki, po aut bramkowym, bramkarz nie może wyekspediować piłki poza swoją połowę boiska, może to zrobić dopiero po rozegraniu piłki z kolegą z drużyny (przepis ten nie obowiązuje, gdy bramkarz interweniuje, a piłka nie opuści placu gry poza linię bramkową).
Zabronione są wślizgi, które są karane rzutem wolnym bezpośrednim. Bramkarze mogą bronić bramki, rzucając się do piłki jedną ręką, nie mogą jednak najpierw atakować piłki obiema nogami. Zagrania kulą mogą być jedynie przypadkowe. Każde inne zagranie kulą, traktowane jest jak zagranie piłki ręką, w tym zagranie kikutem w celu wyrównania szans amputacji na różnych wysokościach. Dotknięcie piłki kulą w polu karnym w celu zatrzymania strzału skutkuje rzutem karnym, natomiast dotknięcie piłki kulą w celu jej opanowania prowadzi do rzutu wolnego bezpośredniego w obrębie pola karnego. Celowe faulowanie kulą łokciową skutkuje rzutem karnym dla rywala oraz wykluczeniem z gry. Bramkarz nie może opuszczać pola karnego w trakcie gry, w przeciwnym razie dyktowany jest rzut karny dla przeciwnika, a bramkarz zostaje wykluczony. Jeżeli bramkarz trzyma rękę na piłce, a ta jest na podłożu, zawodnik drużyny atakującej nie może go atakować. Zawodnicy drużyny broniącej muszą znajdować się minimum 6 m od piłki podczas wykonywania rzutów wolnych, zarówno pośrednich, jak i bezpośrednich. W czasie rzutu karnego wszyscy zawodnicy, z wyjątkiem bramkarza i strzelającego, muszą znajdować się minimum 6 m od piłki. W grze nie obowiązuje przepis o spalonym.
Amp futbol na świecie
Reprezentacje krajów, które brały udział w międzynarodowych meczach (mistrzowskich i towarzyskich) piłkarzy po amputacjach:
Państwa, w których stworzono ligi drużyn osób po amputacjach:
Rozgrywki międzypaństwowe
Mistrzostwa świata
Pierwsze Nieoficjalne Mistrzostwa Świata w Amp Futbolu miały miejsce w 1987 roku. Od 1998 roku rozgrywane są w formule 7 na 7. W 2007 roku odbyły się pierwsze Oficjalne Mistrzostwa Świata.
Tabela medalowa Mistrzostw Świata
Poniższa tabela uwzględnia wyłącznie osiągnięcia drużyn w oficjalnych edycjach Mistrzostw Świata.
Mistrzostwa Europy
Pierwsze Mistrzostwa Europy w Amp Futbolu miały miejsce w 1999 roku w formule Open, co umożliwiło udział reprezentacji spoza kontynentu. W 2008 roku zorganizowano pierwsze Oficjalne Mistrzostwa Europy.
Tabela medalowa Mistrzostw Europy
Nieoficjalna tabela medalowa Mistrzostw Europy.
Puchar Narodów Afryki
Pierwszy Puchar Narodów Afryki w Amp Futbolu odbył się w 2007 roku na boiskach w Sierra Leone.
Tabela medalowa Pucharu Narodów Afryki
Puchar CECAAF
Copa América
Copa Sudamericana
Copa Centroamericana
Amp Futbol Cup
Amp Futbol Cup to międzynarodowy turniej piłkarski, który odbywa się od 2012 roku w Polsce.
Amp Futbol Cup Podhale
Inne turnieje
Mistrzostwa Świata kobiet
Rozgrywki klubowe
Rozgrywki międzynarodowe
Liga Mistrzów EAFF
Rozgrywki krajowe
Anglia
EAFA Super League
EAFA League
EAFA League Cup
The FA Disability Cup
Irlandia
Polska
Turcja
Włochy
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
