Amortyzacja

Amortyzacja

Amortyzacja w kontekście prawa bilansowego i podatkowego odnosi się do kosztu związane z stopniowym zużywaniem się środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Jest to koszt, który nie generuje wypływu środków pieniężnych. Z amortyzacją wiąże się również pojęcie umorzenia.

Umorzenie

Umorzenie to wartość wyrażająca zużycie środka trwałego (lub wartości niematerialnej i prawnej) od momentu jego nabycia. Jest to skumulowana dotychczasowa amortyzacja. Na przykład: jeśli środek trwały ma wartość początkową 6000 zł, a amortyzacja w pierwszym roku wynosi 1200 zł, a w drugim również 1200 zł, to umorzenie po dwóch latach użytkowania wynosi 2400 zł.

Środki trwałe według ustawy o rachunkowości

Według przepisów ustawy o rachunkowości do środków trwałych zalicza się: rzeczywiste aktywa trwałe oraz ich odpowiedniki, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, które są kompletne, zdatne do użycia i przeznaczone na potrzeby jednostki (do prowadzenia działalności operacyjnej). W szczególności można do nich zaliczyć:

  • nieruchomości – obejmujące grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także lokale stanowiące odrębną własność, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz prawo do lokalu użytkowego;
  • maszyny, urządzenia, środki transportu i inne przedmioty;
  • ulepszenia w obcych środkach trwałych;
  • inwentarz żywy.

Decyzja o zakwalifikowaniu składnika majątku do środków trwałych nie jest uzależniona od jego wartości.

Wartości niematerialne i prawne

Oprócz środków trwałych, amortyzacji podlegają również wartości niematerialne i prawne, czyli aktywa trwałe, które nie mają formy fizycznej, ale można je zidentyfikować i są używane w produkcji, dostawach towarów i świadczeniu usług (np. oprogramowanie komputerowe, koszty prac rozwojowych, licencje, patenty, wzory towarowe, wartość firmy itd.).

Przepisy dotyczące amortyzacji

Zgodnie z ustawą z dnia 29 października 2021 roku o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 2105, z późn. zm.), wprowadzono ograniczenie w zakresie możliwości amortyzacji:

  • budynków mieszkalnych wraz z dźwigami;
  • lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość;
  • spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego;
  • prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

Wyłączenia te dotyczą budynków i lokali wykorzystywanych w ramach działalności gospodarczej lub wynajmowanych na podstawie umowy.

Amortyzacja w prawie bilansowym

W prawie bilansowym podejście do amortyzacji różni się od podejścia w prawie podatkowym. Różnice te dotyczą m.in. momentu rozpoczęcia odpisów amortyzacyjnych, wyłączeń z amortyzacji oraz stawek i metod amortyzacji. Zgodnie z prawem bilansowym amortyzacja składników rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych i prawnych zaczyna się nie wcześniej niż w momencie ich oddania do użytkowania. Przykład: jednostka gospodarcza nabywa maszynę, która wymaga instalacji. Amortyzację można rozpocząć dopiero po zakończeniu instalacji.

Amortyzacja w prawie podatkowym

Według przepisów prawa podatkowego amortyzację należy rozpocząć pierwszego dnia miesiąca, który następuje po miesiącu, w którym składnik został wprowadzony do ewidencji. Środki trwałe powinny być wprowadzone do ewidencji najpóźniej w miesiącu, w którym zaczęto je użytkować. Istnieją jednak odstępstwa od tej zasady.

Amortyzacja środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych trwa do momentu, gdy ich umorzenie:

  • zrówna się z wartością początkową pomniejszoną o przewidywaną wartość odzyskiwalną w niektórych przypadkach;
  • składnik majątku zostanie sprzedany lub oddany;
  • z innych powodów zostanie wycofany z użytkowania.

Zgodnie z prawem bilansowym nie amortyzuje się gruntów, chyba że są one wykorzystywane do wydobycia kopalin metodą odkrywkową. Przepisy podatkowe również nie pozwalają na amortyzację gruntów ani prawa do wieczystego użytkowania gruntów.

Metody amortyzacji

Ustawa o rachunkowości daje jednostkom możliwość wyboru metod amortyzacji. Określa jedynie, że przy ustalaniu okresu amortyzacji oraz rocznej stawki amortyzacyjnej należy uwzględnić okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego, biorąc pod uwagę następujące czynniki:

  • liczba zmian, w których środek trwały jest wykorzystywany;
  • tempo postępu techniczno-ekonomicznego;
  • wydajność środka trwałego mierzona liczbą godzin pracy lub liczbą wyprodukowanych produktów;
  • prawne i inne ograniczenia czasu używania środka trwałego;
  • przewidywana cena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego po likwidacji.

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych określają sytuacje, w których powinny być stosowane:

  • stawki amortyzacyjne wymienione w rocznym wykazie stawek;
  • podwyższone stawki amortyzacyjne;
  • obniżone stawki w stosunku do tych w wykazie;
  • indywidualnie ustalane stawki amortyzacyjne;
  • metoda degresywna – malejące stawki w kolejnych latach podatkowych;
  • metoda jednorazowego odpisu dla małych i nowo rozpoczynających działalność podatników.

Podatnicy mogą zrezygnować z dokonywania odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, których wartość początkowa nie przekracza 3500 zł netto do końca 2017 roku i 10000 zł netto od 2018 roku. Ustawa o rachunkowości dopuszcza również odpisy grupowe lub jednorazowe, nie określając górnej granicy wartości początkowej.

Podstawowe stawki amortyzacyjne pochodzą z wykazu rocznych stawek amortyzacyjnych, który zawiera 10 podstawowych stawek: 1,5%, 2,5%, 4,5%, 7%, 10%, 14%, 18%, 20%, 25%, 30%.

Odpis amortyzacyjny może być dokonany raz za cały okres sprawozdawczy przed dniem bilansowym. Jednak wiele jednostek dokonuje odpisów częściej, zazwyczaj raz w miesiącu lub raz na kwartał. Częstotliwość dokonywania odpisów w przepisach dotyczących podatku dochodowego nie różni się od tej zawartej w ustawie o rachunkowości.

Przypisy

Bibliografia

M. Wieczorek-Fronia, J. Zubrzycki, Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, Unimex Oficyna Wydawnicza, Wrocław 2011

Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2025 r. poz. 163)

Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2803)

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2021 r. poz. 217)

Przeczytaj u przyjaciół: