Amok

Amok

Amok to stan gwałtownej niekontrolowanej emocji, często związany z pragnieniem mordu. Pochodzi od malajskiego terminu amuk, który oznacza „oszalały z gniewu”.

Termin ten był również używany w Indiach, za czasów panowania Imperium Brytyjskiego. Opisywano nim zachowanie słonia, który oddzielony od swojego stada wpadał w szał, niszcząc wszystko na swojej drodze. Zyskało to popularność dzięki opowiadaniom Rudyarda Kiplinga z epoki kolonialnej.

Choć zazwyczaj używany w mniej dramatycznym i potocznym kontekście, termin amok jest częściowo związany z zachowaniem socjopatycznym w kulturze malezyjskiej. Typowy przypadek amoku dotyczy mężczyzny, który nie wykazywał wcześniej oznak agresji ani skłonności do przemocy. Uzbrojony, próbuje zabić lub poważnie zranić każdego, kogo spotka. Incydenty amoku zazwyczaj kończą się, gdy napastnik zostaje zabity przez świadków lub popełnia samobójstwo.

Amok został opisany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w „Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych” (DSM-IV TR).

Przyczyny

Osoby, które były świadkami przypadków amoku, wskazywały na różne przyczyny tego zjawiska. Sugerowano, że może to być wynikiem uzależnienia od alkoholu, narkotyków, przegrzania organizmu lub obecności pasożytów wewnętrznych. Badacze XIX i XX wieku nie znaleźli jednak dowodów na potwierdzenie tych teorii.

Psychologowie uważają, że amok jest nagłym wybuchem wewnętrznego napięcia, wynikającym z życia w wysoce zhierarchizowanym społeczeństwie, takim jak muzułmańskie społeczności na Filipinach, Półwyspie Malajskim i Jawie.

Najbardziej akceptowane wyjaśnienie sugeruje, że amok jest ściśle związany z męskim poczuciem honoru (przypadki amoku u kobiet są praktycznie nieobecne). Badania wykazały, że osoby, które wpadają w amok, często odczuwają głęboki wstyd, co w ich mniemaniu uniemożliwia im życie z honorem w społeczeństwie. Amok staje się dla nich zarówno formą ucieczki, jak i sposobem na odzyskanie reputacji. Niektórzy badacze wskazują na islam, który zakazuje samobójstwa, co może skłaniać sprawców do sytuacji, w której zostaną zabici przez innych. W miejscach, gdzie sprawcy są aresztowani i sądzeni, incydentów amoku jest znacznie mniej niż tam, gdzie zostają oni zabici na miejscu.

W. W. Skeat w 1911 roku pisał w Encyklopedii Britannica:

„Malajczyk w sposób nagły i bez żadnego widocznego powodu wpadał na ulicę uzbrojony w obosieczny miecz kalis lub inną broń i atakował wszystkich, których spotkał, aż do momentu własnej śmierci. Te przypadki szału traktowano dotychczas jako nagły zryw szaleństwa. Obecnie wiadomo, że typowy amok to rezultat czynników takich jak lokalna zazdrość czy duża przegrana w hazardzie, prowadzących do desperacji i zmęczenia życiem. To w zasadzie malajski ekwiwalent samobójstwa, ponieważ ten zwyczaj zanikł w brytyjskich koloniach na półwyspie, gdzie potencjalni sprawcy obawiają się aresztowania i osądzenia.”

Podczas amerykańskiej okupacji Filipin zarejestrowano incydenty amoku w Mindanao, Palawan i Sulu. W okresie hiszpańskiego kolonializmu osoby w amoku nazywano juramentador, co oznaczało „ci, którzy złożyli ślubowanie Bogu”. Mylnie uznawano je za szahidów, którzy składali ceremonialne obietnice Bogu, że zginą w walce z wrogiem, co miało zapewnić im miejsce w raju. Różnica polegała jednak na tym, że szahidzi atakują wrogich żołnierzy, podczas gdy osoba w amoku atakuje cywilów, ignorując płeć czy wiek.

Występowanie w innych kulturach

Wczesni podróżnicy po Azji opisywali pewien rodzaj amoku militarnego, w którym żołnierze, w obliczu nieuchronnej klęski, wpadają w szał przemocy, co zaskakuje ich wrogów i prowadzi do zwycięstwa, a przynajmniej do honorowej śmierci. Tego typu amok przypomina berserkerów (wojowników wikingów walczących w furii graniczącej z transem), kafardów (Polinezja) oraz iih’aa (rdzenni Amerykanie z plemienia Navaho).

W zachodnich społeczeństwach termin amok odnosi się do zachowania osób, które pod wpływem silnych emocji, uzbrojone, atakują przypadkowe osoby, często powodując liczne ofiary śmiertelne. Angielskie określenie going postal odnosi się do takich zachowań w miejscach pracy. Z kolei killing spree to termin dotyczący zaplanowanego zamachu, gdzie sprawca ma na celu zabicie przypadkowych osób w krótkim czasie.

W Indonezji termin „amok” (amuk) odnosi się jedynie do przypadków zbiorowego szału. W odniesieniu do amoku jednostkowego Indonezyjczycy używają określenia gelap mata, co oznacza „zaciemnione oczy”.

Stefan Zweig napisał nowelę Amok, a Krystian Bala stworzył powieść o tym samym tytule.

Zobacz też

• zespoły uwarunkowane kulturowo

Zespoły prawdopodobnie pokrewne

• ahade idzi be – Nowa Gwinea
• benzi mazurazura – południowa Afryka, grupa Szona i pokrewne
• berserkergang – Skandynawia
• cafard – Polinezja
• colerina – Andy boliwijskie, Kolumbia, Ekwador, Peru
• hwa-byung – półwysep koreański
• iich’aa – rdzenna ludność południowo-zachodnich USA

Przypisy

Bibliografia

• Adam Bilikiewicz, Włodzimierz Strzyżewski: Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992, s. 482. ISBN 83-200-1688-6.
• Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 1998. ISBN 978-83-85688-83-9.
• Janusz Krzyżowski: Psychiatria transkulturowa. Warszawa: Medyk sp z o.o., 2002. ISBN 83-87340-63-4.