Amnesty International

Amnesty International to międzynarodowa organizacja pozarządowa, której misją jest ochrona praw człowieka poprzez różnorodne pokojowe działania obywatelskie. Działania te obejmują organizowanie pisania listów do rządów państw naruszających te prawa, publikowanie informacji o takich incydentach oraz zapewnianie wsparcia finansowego i prawnego osobom, które ucierpiały z ich powodu.

Organizacja zdobyła Pokojową Nagrodę Nobla w 1977 roku za „wkład w umacnianie fundamentów wolności, sprawiedliwości oraz pokoju na całym świecie”.

Finansowanie działalności Amnesty International pochodzi głównie z składek członkowskich oraz darowizn od osób prywatnych i firm.

Wśród zasad działania Amnesty International znajdują się: uniwersalność i niepodzielność praw człowieka, bezstronność oraz niezależność, międzynarodowa solidarność, a także efektywne działania na rzecz konkretnych osób, których prawa zostały naruszone. Organizacja jest niezależna zarówno politycznie, jak i finansowo. W wielu krajach, zwłaszcza tych, które często prześladują swoich obywateli, bywa oskarżana o wspieranie USA i Europy Zachodniej oraz promowanie ich idei. Amnesty protestuje również przeciwko torturom oraz zatrzymywaniu osób przez USA w Guantanamo.

Amnesty International twierdzi, że obecnie wspiera ponad 10 milionów ludzi w 150 krajach na całym świecie. Międzynarodowy Sekretariat Amnesty International znajduje się w Londynie, a organizacja posiada biura regionalne w Afryce, Ameryce, Azji, Europie i na Bliskim Wschodzie (w tym m.in. w Johannesburgu, Dakarze, Nairobi, Meksyku, Bangkoku, Hongkongu, Beirucie oraz Brukseli).

Do końca 2009 roku Sekretarzem Generalnym Amnesty International była Irene Khan, a jej następcą został Salil Shetty. W latach 2018–2020 funkcję tę pełnił Kumi Naidoo, a od 2021 roku sekretarzem jest Agnes Callamard. Nieoficjalnym hymnem organizacji jest utwór „One” zespołu U2.

Historia

Geneza

Początki Amnesty International sięgają 1960 roku, kiedy brytyjski prawnik Peter Benenson przeczytał w prasie o dwóch portugalskich studentkach skazanych na 7 lat więzienia za wzniesienie toastu za wolność. W 1961 roku w londyńskim tygodniku „The Observer” opublikował artykuł „Zapomniani więźniowie”, wzywający do solidarnego działania na rzecz więźniów sumienia (osób więzionych za wyrażanie swoich poglądów, które nie były przemocowe ani nie nawoływały do nienawiści) oraz do sprzeciwu wobec łamania praw zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przez rządy wielu państw.

Rozwój ruchu międzynarodowego

W lipcu 1961 roku odbyło się międzynarodowe spotkanie sympatyków apelu Petera Benensona, na którym podjęto decyzję o „utworzeniu międzynarodowego ruchu na rzecz obrony wolności wyrażania opinii i wyznawania religii”.

W londyńskiej dzielnicy Mitre Court powstało biuro i biblioteka gromadząca informacje o naruszeniach praw człowieka; w 1962 roku udokumentowano już 1200 takich przypadków.

Pierwsze grupy działały w Wielkiej Brytanii, RFN, Holandii, Włoszech oraz Szwajcarii, funkcjonując w ramach tzw. „sieci trójek” – każda z nich zajmowała się trzema więźniami sumienia z trzech głównych obszarów polityczno-ekonomicznych: państw kapitalistycznych, socjalistycznych i rozwijających się.

W kolejnych latach struktury organizacji rozwijały się, a na konferencji belgijskiej w 1962 roku przyjęto nazwę Amnesty International. W tym samym roku powstał Fundusz Więźniów Sumienia, który wspierał więźniów i ich rodziny, a rok później ustanowiono Międzynarodowy Komitet Wykonawczy (IEC), Sekretariat Międzynarodowy (siedziba Amnesty International) oraz Biuro Badawcze, które na bieżąco monitorowało losy więźniów.

Amnesty International szybko zyskiwała międzynarodowe uznanie. Już w 1962 roku powstały nowe grupy w Norwegii, Szwecji, Danii, Belgii, Grecji, Australii, Irlandii i Stanach Zjednoczonych. Organizacja uzyskała statusy konsultacyjne przy ONZ (1964), Radzie Europy (1965) oraz UNESCO (1969).

Pierwsza Pilna Akcja

Pilne Akcje to wezwania do działania w sprawie osób lub grup, których prawa zostały naruszone i które wymagają natychmiastowej reakcji opinii publicznej. Pierwsza taka akcja miała miejsce w 1973 roku i dotyczyła brazylijskiego profesora Luiza Basilio Rossi, aresztowanego z powodów politycznych.

Misje i kampanie w obronie praw człowieka

Pierwsze wizje lokalne Amnesty International miały miejsce w Ghanie, Czechosłowacji, Portugalii i NRD w 1962 roku.

W 1973 roku rząd Chile zezwolił organizacji na przeprowadzenie dochodzenia w sprawie oskarżeń o masowe naruszenia praw człowieka. Rok później opublikowano raport dotyczący prześladowań, tortur i egzekucji za rządów Pinocheta.

Kolejne światowe akcje na rzecz praw człowieka dotyczyły:

Afryki Południowej, Paragwaju, Pakistanu i Tanzanii (1977),
Korei Południowej, Kostaryki, Turcji (1980),
Afganistanu i Chile (1986),
Sri Lanki i Birmy (1990),
Jugosławii i Peru (1991),
Bośni i Hercegowiny, Indonezji i Kolumbii (1994),
Turcji i Chin (1996),
Bośni i Hercegowiny (1998),
Arabii Saudyjskiej (2000).

W 1983 roku opublikowano specjalny raport na temat zabójstw politycznych zleconych przez rządy.

W 1994 roku zainicjowano światową kampanię przeciwko zaginięciom i zbrodniom politycznym pod hasłem „Życie w cieniu kłamstwa”.

Kampanie przeciwko karze śmierci

Od 1981 roku prowadzone są kampanie mające na celu zniesienie kary śmierci.

W 1987 roku Amnesty International opublikowało raport, w którym stwierdzono, że stosowanie kary śmierci w Stanach Zjednoczonych jest niezgodne z międzynarodowymi standardami, a decyzje o jej stosowaniu często mają podłoże rasistowskie i są wydawane arbitralnie.

W 1989 roku ukazało się studium poświęcone karze śmierci zatytułowane „Kiedy państwo zabija”.

Kolejne kampanie dotyczące krajów bałtyckich miały miejsce w 1993 roku, a pozostałych byłego Związku Radzieckiego w 1995 roku.

Amnesty International co roku publikuje raport dotyczący stosowania kary śmierci na świecie. W 2016 roku kara śmierci została wykonana w 23 krajach na co najmniej 1032 osobach, a w 2015 roku przeprowadzono 1634 egzekucje w 25 krajach, co stanowiło znaczny wzrost.

Najwięcej egzekucji miało miejsce w Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Iraku i Pakistanie. Liczba wyroków kary śmierci w Chinach nie jest znana, ponieważ te dane są traktowane jako tajemnica państwowa. W 2016 roku w Stanach Zjednoczonych wykonano 20 egzekucji, co stanowi najmniejszą liczbę od 1991 roku.

141 krajów na świecie, co stanowi ponad połowę wszystkich państw, jest za abolicją kary śmierci wedle prawa lub w praktyce. W 2016 roku kara śmierci została zniesiona w dwóch krajach – Beninie i Nauru. Łącznie 104 kraje zniosły karę śmierci, co czyni je większością w skali globalnej. W 1997 roku jedynie 64 państwa nie stosowały kary śmierci.

Koncerty

W 1976 roku odbył się pierwszy koncert charytatywny pt. Secret Policeman’s Ball z udziałem Johna Cleese’a oraz grupy Monty Pythona. Kolejne koncerty miały miejsce w latach: 1977, 1978, 1981 i 1987, w których uczestniczyli m.in. Peter Gabriel, Duran Duran, Mark Knopfler, Eric Clapton i Phil Collins.

W 1986 roku amerykańska sekcja AI zorganizowała wielki rockowy koncert pt. „Spisek na rzecz Nadziei”, w którym wzięli udział m.in. Sting, U2, Bryan Adams, Peter Gabriel, Lou Reed i The Neville Brothers.

W 1988 roku rozpoczęła się trasa koncertowa pod hasłem „Prawa Człowieka Teraz!”, obejmująca 18 miast w 15 krajach, w której uczestniczyli m.in. Sting oraz Bruce Springsteen.

Nagrody

W listopadzie 1977 roku w Oslo Amnesty International otrzymało Pokojową Nagrodę Nobla za wkład w „umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości oraz pokoju na całym świecie”.

Rok później organizacja zdobyła Nagrodę Praw Człowieka ONZ za „szczególny wkład w ochronę praw człowieka”, a w 2001 roku The Revolution Awards 2001 za „najlepsze wykorzystanie internetu w obronie praw człowieka”.

W 1994 roku muzyczna stacja MTV uhonorowała organizację nagrodą Free Your Mind w uznaniu jej wkładu w rozwój praw człowieka.

Cele i metody działania

Wizja

Wizją Amnesty International jest świat, w którym wszystkie prawa zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz innych międzynarodowych dokumentach i standardach są respektowane względem każdej jednostki. Aby zrealizować tę wizję, misją Amnesty International jest prowadzenie badań oraz działań mających na celu zapobieganie i zaprzestanie naruszeń prawa do integralności fizycznej i psychicznej, wolności sumienia i wyrażania siebie oraz wolności od dyskryminacji, w kontekście promocji wszystkich praw człowieka.

Metody działania

Cele te realizowane są poprzez następujące działania:

Wysyłanie zespołów badaczy w celu oceny sytuacji poszczególnych represjonowanych osób oraz ewentualnej pomocy dla nich na miejscu. Zasadą jest, aby wysyłać osoby z innego kraju niż ten, w którym dochodzi do represji. Amnesty International nie wymaga oraz nie przyjmuje od swoich członków informacji na temat własnego kraju, aby uniknąć oskarżeń o szpiegostwo.
Organizowanie dużych ogólnoświatowych akcji i kampanii medialnych, które koncentrują się na konkretnym problemie, mającym szczególne znaczenie w danym momencie, np. niepokojąca sytuacja w danym kraju, ochrona praw uchodźców lub sprzeciw wobec tortur.
Tworzenie i publikowanie corocznych raportów dotyczących stanu przestrzegania praw człowieka na całym świecie (raport roczny).

Pilne Akcje

Pilne akcje to globalne działania ogłaszane przez Amnesty International, polegające na wysyłaniu listów – apeli dotyczących osób, których podstawowe prawa są zagrożone lub łamane. Dotyczą one m.in. osób zagrożonych egzekucją lub torturami, aresztantów pozbawionych kontaktu z prawnikiem, rodziną lub opieki medycznej, a także więźniów sumienia.

Każda Pilna Akcja opiera się na krótkim opisie danej osoby, wskazówkach dotyczących treści apelu oraz adresach, na które należy go wysłać. Język listu może być dowolny, jednak jeśli nie jest to angielski lub język urzędowy danego kraju, zaleca się podkreślenie nazwiska osoby, w sprawie której się pisze.

Z danych Amnesty International wynika, że dzięki Pilnym Akcjom udało się w ciągu ostatnich 30 lat uratować 16 600 osób.

Maraton Pisania Listów

Maraton Pisania Listów jest największą akcją na rzecz praw człowieka, odbywającą się co roku w weekend w okolicach 10 grudnia, kiedy obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Akcja została zapoczątkowana przez warszawską grupę lokalną Amnesty International, jednak szybko zyskała zasięg globalny.

Liczba listów pisanych podczas kolejnych maratonów systematycznie rośnie. W 2016 roku w Polsce napisano 356 645 listów i apeli, a na całym świecie ponad 4,6 miliona.

Celem Maratonu Pisania Listów jest wysłanie jak największej liczby listów i innych apeli (e-maili, faksów) do odpowiednich władz w wyznaczonych krajach, aby zwrócić ich uwagę na naruszenia praw człowieka. Co roku listy dotyczą kilku lub kilkunastu osób, których prawa zostały naruszone. Oprócz apelowania do władz, podczas Maratonu wysyłane są również listy solidarnościowe do osób lub społeczności, których prawa człowieka są łamane.

Bohaterowie i bohaterki Maratonu, w sprawie których pisane są listy, często odzyskują wolność lub ich sytuacja się polepsza.

Liczba napisanych listów w Polsce

2001–2010

2011–2016

Aktualne globalne kampanie

Odważni

Kampania poświęcona obrońcom i obrończyniom praw człowieka na świecie. Według Amnesty International w 2016 roku 281 osób zostało zabitych za obronę praw człowieka, w 2015 roku – 156 osób. W 22 krajach w 2016 roku ludzie byli zabijani za pokojową obronę praw człowieka. Ponad 75% zabójstw obrońców praw człowieka w 2016 roku miało miejsce w Amerykach.

Witamy

Kampania poświęcona sytuacji uchodźców i migrantów na świecie.

Historyczne kampanie

„Prawa Człowieka Pod Murem Chińskim” – postulaty dotyczące przestrzegania praw człowieka w Chinach w kontekście organizowanych tam w 2008 roku letnich Igrzysk Olimpijskich. Kampania koncentrowała się na czterech zasadniczych kwestiach: karze śmierci, przetrzymywaniu bez prawa do procesu, sytuacji obrońców praw człowieka oraz cenzurze Internetu.

„Darfur Nie Może Już Czekać” – kampania skupiająca się na kryzysie humanitarnym w Darfurze. W latach 2003–2008 w wyniku konfliktu zbrojnego zginęło tam ponad 90 tys. ludzi, a 200 000 zmarło z przyczyn związanych z konfliktem, podczas gdy ponad 2 mln musiało opuścić swoje domy. Działania społeczności międzynarodowej (ONZ i UA) do tej pory nie przyniosły wymiernych rezultatów w zaprowadzeniu pokoju i ochronie ludności cywilnej.

„Stop Przemocy Wobec Kobiet” – przemoc wobec kobiet została określona przez AI jako „katastrofa praw człowieka o zasięgu światowym”, co stało się inspiracją do działań w ich obronie.

„Stop Torturom w Wojnie z Terroryzmem” – akcja wymierzona przeciwko więzieniu Guantanamo, będącemu symbolem znacznych naruszeń praw człowieka przez Stany Zjednoczone. Od 2002 roku przetrzymywano tam setki osób, często bez dostępu do sądu, opieki medycznej oraz możliwości odwiedzin rodziny. Prawdopodobnie wielu z nich było torturowanych oraz traktowanych w sposób okrutny i poniżający.

„Broń pod Kontrolą” – kampania realizowana we współpracy z Oxfam i IANSA (The International Action Network on Small Arms) na rzecz kontroli przepływu broni oraz ograniczenia jej rozpowszechniania i nadużywania.

„Świat Wolny od Kary Śmierci” – głównymi celami kampanii są: przedłużenie o rok moratorium na wykonywanie kary śmierci oraz zmiana konkretnych wyroków śmierci na inne kary.

Krytyka

Krytyka skierowana w stronę Amnesty International dotyczy zbyt wysokiej odprawy dla byłej Sekretarz Generalnej, niedostatecznej ochrony pracowników poza centralą organizacji, współpracy z organizacjami o wątpliwych dokonaniach w zakresie ochrony praw człowieka, stronniczości ideologicznej w polityce wobec krajów spoza wpływów Zachodu oraz polityki Amnesty International w sprawie aborcji.

Sekretarze Generalni Amnesty International

1961–1966: Peter Benenson (Wielka Brytania)

1966–1968: Eric Baker (Wielka Brytania)

1968–1980: Martin Ennals (Wielka Brytania)

1980–1986: Thomas Hammarberg (Szwecja)

1986–1992: Ian Martin (Wielka Brytania)

1992–2001: Pierre Sané (Senegal)

2001–2009: Irene Khan (Bangladesz)

2010–2018: Salil Shetty (Indie)

2018–2020: Kumi Naidoo (Republika Południowej Afryki)

2020–2021 (tymczasowo): Julie Verhaar

od 2021: Agnès Callamard (Francja)

Amnesty International a Kościół katolicki

Kościół katolicki i Amnesty International wielokrotnie zajmowały wspólne stanowisko, m.in. w sprawie kary śmierci oraz więźniów sumienia. Jednak po decyzji Rady Amnesty z sierpnia 2007 roku, dotyczącej starań o zapewnienie kobietom dostępu do „bezpiecznej, legalnej aborcji w przypadkach, gdy ciąża jest niechciana i pochodzi z gwałtu, napaści na tle seksualnym lub kazirodztwa”, Watykan wezwał katolików do zaprzestania wspierania organizacji.

Amnesty International w Polsce

Amnesty International działa w Polsce od połowy lat 70. Jej pierwsza polska akcja dotyczyła obrony robotników represjonowanych w Ursusie i Radomiu w 1976 roku. Wśród Polaków bronionych przez AI jako więźniowie sumienia byli: Seweryn Blumsztajn, Bogdan Borusewicz, Mirosław Chojecki, Władysław Frasyniuk, Waldemar Fydrych, Bronisław Geremek, Andrzej Gwiazda, Marian Jurczyk, Jerzy Kropiwnicki, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Bogdan Lis, Jan Lityński, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Kazimierz Mijal, Andrzej Milczanowski, Leszek Moczulski, Karol Modzelewski, Kornel Morawiecki, Grzegorz Palka, Janusz Pałubicki, Józef Pinior, Zofia Romaszewska, Zbigniew Romaszewski, Jan Rulewski, Andrzej Słowik, Kazimierz Świtoń, Romuald Szeremietiew, Anna Walentynowicz, Henryk Wujec i setki innych.

Polska sekcja Amnesty International powstała w 1989 roku (choć jeszcze przed upadkiem PRL-u „Biuletyn Amnesty International” z informacjami ze świata wydawał po polsku Ruch Wolność i Pokój). W latach 1991–1995 przewodniczącą polskiego AI była Małgorzata Tarasiewicz.

Obecnie polska Amnesty International ma 8000 członków i sympatyków, działa 12 grup lokalnych, 7 edukacyjnych oraz ponad 100 grup szkolnych. Przewodniczącą polskiej sekcji Amnesty International jest Urszula Skonecka, a w skład zarządu wchodzą również: Maciej Czapliński, Katarzyna Dobrakowska, Anna Dolińska, Monika Klimkowska, Rafał Panecki, Michał Szymanderski-Pastryk. Największą coroczną akcją polskiej sekcji Amnesty International jest Maraton Pisania Listów.

Od 2008 roku Amnesty International Polska jest członkiem Polskiej Koalicji Social Watch.

W 2017 roku Amnesty International opublikowało raport „Polska: Demonstracje w obronie praw człowieka”, który dokumentuje przypadki inwigilacji, nękania i ścigania sądowego w celu rozpraszania i zapobiegania organizowaniu masowych protestów. Od 2016 roku tysiące obywateli brały udział w pokojowych zgromadzeniach przeciwko propozycjom represyjnego ustawodawstwa, które ograniczało prawa kobiet i zagrażało rządom prawa. Raport ukazuje, jak władze Polski podejmują próby zdławienia pokojowych protestów, co ma na celu zniechęcenie ich uczestników do udziału w przyszłych demonstracjach.

W 2018 roku Amnesty International opublikowało raport „Moc ulicy. W obronie wolności pokojowych zgromadzeń w Polsce”, który opisuje największe zagrożenia dla wolności zgromadzeń: nadmierne użycie siły przez policję, rosnącą liczbę postępowań karnych wobec osób korzystających z wolności zgromadzeń, przypadki wykorzystania zwiększonych uprawnień służb porządku publicznego do inwigilacji protestujących oraz ograniczanie niezależności sądów.

Pióro Nadziei

Pióro Nadziei to nagroda przyznawana przez Amnesty International Polska od 2002 roku, za najlepszy tekst poświęcony prawom człowieka. W ubiegłych latach w jury zasiadali znani dziennikarze (m.in. Konstanty Gebert, Piotr Zaremba, Ewa Siedlecka, Joanna Podgórska, Krystyna Kurczab-Redlich) oraz przedstawiciele nauki i kultury (m.in. były Rzecznik Praw Obywatelskich Andrzej Zoll czy Roman Kuźniar). Autorką wręczanej laureatom statuetki – pióra otoczonego drutem kolczastym – jest Iwona Lifsches.

Od 2015 roku zmieniła się formuła nagrody. Otrzymują ją osoby, które zwracają uwagę opinii publicznej na przypadki łamania praw człowieka, odznaczają się społecznym zaangażowaniem w swojej pracy medialnej oraz przyczyniają się do pozytywnej zmiany na rzecz przestrzegania praw człowieka. Laureatami nagrody mogą być nie tylko dziennikarze, ale także osoby współpracujące z mediami, np. pisarze, blogerzy, twórcy kampanii medialnych. Twórcami unikalnej statuetki, przeźroczystego pióra z drutem kolczastym w środku, przymocowanego do betonowego etui, jest agencja Fat Baby.