Amnestie w Polsce – amnestie w okresie II Rzeczypospolitej (1918-1939) oraz w Polsce Ludowej (1945-1989).
1918-1945
W II Rzeczypospolitej amnestie ogłoszono 15 razy:
- w 1919 roku – trzykrotnie,
- w 1920 roku – trzykrotnie,
- w 1921 roku – dwukrotnie,
- w 1922 roku,
- w 1923 roku,
- w 1928 roku,
- w 1932 roku,
- 2 stycznia 1936 roku „dla upamiętnienia wprowadzenia w życie ustawy konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1935 r.”,
- 2 września 1939 roku w związku z wybuchem II wojny światowej,
- 31 października 1939 roku „celem zatarcia rozterek przeszłości oraz dokonania pełnego zjednoczenia obywatelskiego”,
- 25 czerwca 1945 roku Prezydent RP na uchodźstwie wydał dekret o amnestii, który dotyczył przestępstw w kompetencji sądów wojskowych oraz morskich, popełnionych przed dniem wejścia w życie dekretu, czyli 29 czerwca 1945 roku.
W przypadku obniżenia wymiaru kary w wyniku amnestii istniała możliwość złożenia wniosku o zastosowanie prawa łaski do Naczelnika Państwa, Prezydenta RP, w celu darowania reszty kary.
Po II wojnie światowej
Po zakończeniu II wojny światowej ogłaszano amnestie w odniesieniu do czynów popełnionych przed 22 lipca 1945, 5 lutego 1947, 20 listopada 1952, 15 kwietnia 1956, 22 lipca 1964, 15 lipca 1969, 15 czerwca 1974 oraz 15 lipca 1979.
Pierwsza powojenna amnestia miała miejsce 2 sierpnia 1945 roku, a jej celem była likwidacja podziemia antykomunistycznego. Nie przyniosła jednak oczekiwanych rezultatów. Drugą ustawę amnestyjną przyjęto 22 lutego 1947 roku, co było związane z początkiem obrad Sejmu Ustawodawczego, wyborem Bolesława Bieruta na prezydenta Polski oraz zniszczeniem zorganizowanego podziemia. Trzecia amnestia została uchwalona 22 listopada 1952 roku, a jej oficjalnym powodem było przyjęcie przez Sejm Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Najważniejsza z amnestii miała miejsce 27 kwietnia 1956 roku, kiedy to osoby skazane na kary pozbawienia wolności do 5 lat opuściły więzienia, a wyroki skazanych na karę śmierci oraz dożywotnie pozbawienie wolności zamieniono na 15 lat pozbawienia wolności.
Kolejne ustawy z lat 1964, 1969 i 1974 ogłaszano z okazji kolejnych rocznic Polski Ludowej. Amnestia ogłoszona 19 lipca 1977 roku dotyczyła w szczególności osób skazanych za udział w tzw. wydarzeniach radomskich z czerwca 1976 roku.
Po roku 1980 amnestię ogłaszano jeszcze sześć razy. Pierwsza z nich miała miejsce 22 lipca 1983 roku, w momencie zniesienia stanu wojennego w całym kraju. Miała ona ograniczony charakter, ponieważ więzienia opuścili więźniowie polityczni skazani na kary pozbawienia wolności do trzech lat; pozostałym osobom zmniejszono wyroki. Druga amnestia została ogłoszona 21 lipca 1984 roku, a jej wprowadzenie związane było z czterdziestą rocznicą powstania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Tym razem zasięg był szerszy, ponieważ mogły z niej skorzystać osoby, które zostały skazane za przestępstwa polityczne, z wyłączeniem oskarżonych i skazanych za czyny takie jak szpiegostwo, zdrada stanu czy próba obalenia ustroju państwa. Następną ustawę uchwalono 17 lipca 1986 roku, była ona restrykcyjna, jednak istniała możliwość zastosowania jej przepisów przez prokuratora generalnego PRL w odniesieniu do osób, do których nie miała ona automatycznego zastosowania. Przełomowy moment miał miejsce 11 września, kiedy to generał Czesław Kiszczak zwrócił się do Prokuratury Generalnej o wypuszczenie na wolność wszystkich osób skazanych za działalność polityczną, z wyjątkiem kilku przypadków. W ciągu czterech dni z zakładów karnych wyszło ponad 200 osób.
W 1989 roku przyjęto dwie amnestie. Pierwszą ogłoszono po podpisaniu 5 kwietnia 1989 roku porozumień Okrągłego Stołu, umarzając postępowania sądowe i darując wyroki wszystkim osobom, które pomiędzy 31 sierpnia 1980 a 23 maja 1989 roku były uznawane za winne przestępstw politycznych. Celem tego działania było umożliwienie byłym więźniom politycznym udziału w demokratyzacji życia politycznego w Polsce. 7 grudnia 1989 roku Sejm PRL ogłosił amnestię, która m.in. zamieniała wyroki skazania na karę śmierci na 25 lat pozbawienia wolności.
Przypisy
Bibliografia
Jan Bednarzak (1965). Amnestia. Wyd. Prawnicze.
Piotr P. Rogoziński, Instytucja ułaskawienia w prawie polskim, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2009, ISBN 978-83-264-0056-8, OCLC 833530655. Brak numerów stron w książce.
