Amnestia w 1947 roku
Amnestia z 1947 roku była skierowana do żołnierzy oraz działaczy polskiego podziemia antykomunistycznego. Ustawa dotycząca amnestii została uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22 lutego 1947 roku. Głównym celem tej amnestii była eliminacja zorganizowanego oporu ze strony przeciwników rządu. Obietnice dotyczące amnestii nie zostały zrealizowane. Wiedza zebrana podczas przesłuchań została później wykorzystana do represji wobec ujawnionych oraz do zidentyfikowania osób kontynuujących walkę. Łącznie amnestia objęła 76 774 osoby.
Amnestia nie miała zastosowania wobec członków organizacji nacjonalistycznych, takich jak Ukraińska Powstańcza Armia, które wcześniej współpracowały z nazistowskimi Niemcami.
Była to druga amnestia po zakończeniu II wojny światowej w Polsce Ludowej, a pierwsza miała miejsce 2 sierpnia 1945 roku i po przedłużeniu trwała do 15 października 1945 roku.
Powód amnestii
Po sfałszowanych wyborach do Sejmu władze postanowiły zadać kolejny cios swoim przeciwnikom. Został wykorzystany powszechny kryzys nastrojów związany z brakiem reakcji Zachodu na fałszerstwa wyborcze oraz brakiem nadziei na odzyskanie przez Polskę niezależności. Amnestia miała być przedstawiona jako akt „dobrej woli” i łaska zwycięzców wobec pokonanych. W jej propagowanie zaangażowano rozbudowany aparat propagandowy.
Amnestia
Amnestia obowiązywała przez dwa miesiące, od 25 lutego do 25 kwietnia 1947 roku. Nie przewidziano jej przedłużenia. Realizację ustawy amnestyjnej powierzono, podobnie jak w 1945 roku, Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. W całym kraju przy Powiatowych Urzędach Bezpieczeństwa Publicznego powstały Państwowe Komisje Amnestyjne, w których kluczową rolę odgrywali funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa. Każdy, kto się ujawniał, musiał zdać broń, jeśli taką posiadał, oraz wypełnić szczegółowy formularz, w którym podawał swoją przynależność organizacyjną, pseudonim, imię i nazwisko, adres, stopień oraz dane swojego dowódcy.
W trakcie amnestii z podziemia wyszło 53 517 osób, a swoją działalność ujawniło również 23 257 osób przebywających w więzieniach. W sumie amnestia dotyczyła 76 774 osób. W rzeczywistości „ankiety amnestyjne” ułatwiały aresztowania tych, którzy się nie ujawnili. Dotyczyło to głównie żołnierzy z niepodległościowego podziemia, członków organizacji podziemnych oraz dezerterów z LWP, MO, KBW i UB. Szacunkowo, około 90% członków Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz około 60% żołnierzy podziemia narodowego opuściło podziemie. Najbardziej znane było „ułaskawienie” pułkownika Jana Rzepeckiego oraz wstrzymanie wyroku śmierci na Michale Pobosze z Komendy Głównej Narodowych Sił Zbrojnych. Wśród innych żołnierzy, którzy skorzystali z amnestii, byli m.in. Michał Bierzyński, Henryk Flame, Józef Marcinkowski, Paweł Nowakowski, Kazimierz Paulo, Jan Tabortowski i Ludwik Więcław.
Dla porównania, w roku 1945 podziemie opuściło tylko 30 217 osób, z których część ponownie podjęła walkę z polskimi i radzieckimi służbami bezpieczeństwa.
Po zakończeniu amnestii w 1947 roku w podziemiu pozostało nie więcej niż 2 000 osób. Szacunki Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego wskazywały na znacznie mniejszą liczbę, wynoszącą około 250 partyzantów działających w 52 zbrojnych grupkach. Już od kwietnia 1947 roku, z rozkazu Stanisława Radkiewicza, zaczęto wykonywać wyroki śmierci na osobach, które były objęte amnestią.
Skutki
Amnestia z 1947 roku praktycznie zlikwidowała zorganizowane podziemie zbrojne w kraju. Dzięki informacjom uzyskanym przez UB od osób ujawniających się, przyspieszono akcję wykrywania i eliminowania pozostałych grup partyzanckich. Funkcjonariusze służb bezpieczeństwa nie mieli zamiaru stosować się do uchwalonych przez siebie przepisów. Po zakończeniu amnestii natychmiast przystąpiono do analizy zebranych materiałów, a następnie do aresztowań osób, które się ujawnili, pod zarzutem kontynuowania działalności antypaństwowej. Ludzie ujawnieni w 1947 roku w latach 1948-50 często byli ponownie aresztowani i skazywani za czyny objęte amnestią. Wiele z tych wyroków było wysokich, jednak zgodnie z artykułem 6. amnestii istniała możliwość postępowania wobec działalności zagrożonej wcześniej karą śmierci lub dożywocia. Część osób ponownie wróciła do podziemia, rzadko jednak organizując zbrojny opór.
Przypisy
Bibliografia
Andrzej LeonA.L. Sowa, Historia polityczna Polski 1944-1991, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011, ISBN 978-83-08-04769-9, OCLC 802890300.
Curtis Peebles, Twilight warriors: covert air operations against the USSR, Naval Institute Press, 2005.
Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-1990, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
Philipp Ther, Ana Siljak, Redrawing nations: ethnic cleansing in East-Central Europe, 1944-1948, Rowman & Littlefield, 2001.
Linki zewnętrzne
Amnestia! w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
