Amisze

Amisze to chrześcijańska wspólnota protestancka, która ma swoje korzenie w Szwajcarii i stanowi konserwatywny odłam anabaptystów.

Historia

Wspólnota amiszów została założona przez Jakoba Ammanna, który w 1693 roku doprowadził do secesji swoich zwolenników z grona szwajcarskich mennonitów, którzy osiedlili się w Alzacji.

Nowe wyznanie opierało się na zasadach Menno Simonsa oraz na mennonickim wyznaniu wiary z 1632 roku. Głównym powodem oddzielenia od innych mennonitów były nie różnice w wierzeniach, lecz zasady życia społecznego, w tym rygorystyczne przestrzeganie zasady odrzucania ochrzczonych odstępców.

Po śmierci Ammanna i emigracji znacznej części wspólnoty do Ameryki, pozostali w Europie amisze powrócili do gmin mennonickich.

Rozprzestrzenienie

W większych wspólnotach amiszów można spotkać ich głównie w rolniczych rejonach Stanów Zjednoczonych, takich jak Pensylwania, Ohio, Indiana, Iowa oraz Missouri (łącznie w 28 stanach) i w kanadyjskiej prowincji Ontario. Około 63% populacji amiszów zamieszkuje Pensylwanię, Ohio i Indianę. Największe skupiska amiszów znajdują się w hrabstwach: Holmes w Ohio, Lancaster w Pensylwanii oraz Elkhart i LaGrange w Indianie.

Najstarsza wspólnota amiszów znajduje się w hrabstwie Lancaster, gdzie ich liczba wynosi około 20 tysięcy. Jest to druga co do wielkości społeczność, a jej członkowie są potomkami 200 osadników z Szwajcarii, którzy przybyli tam w latach 20. XVIII wieku.

Szacuje się, że w Ameryce Północnej liczba amiszów przekracza 330 tysięcy osób i wciąż rośnie. Wzrost ten jest wspierany przez tradycyjny model rodziny, w którym rodzi się średnio siedmioro dzieci oraz stosunkowo niski wskaźnik odejść od gminy, wynoszący około 20%. Przyczyną tego jest prawdopodobnie surowe odrzucanie apostatów przez wspólnotę.

Obecnie w Europie, skąd pochodzą, nie istnieją wspólnoty amiszów. W latach 90. XX wieku podejmowane były próby osadnictwa w Polsce. Jedna rodzina amiszów, która przybyła ze Stanów Zjednoczonych w 1993 roku, mieszka w wsi Cięciwa w województwie mazowieckim, stanowiąc pozostałość po tej misji.

Podziały

Wspólnota amiszów nie jest monolityczna; wyróżnia się do 8 różnych odłamów, z czego większość koncentruje się w pięciu głównych: Old Order Amish, New Order Amish, Andy Weaver Amish, Beachy Amish oraz Swartzentruber Amish. Najstarsza wspólnota, Old Order Amish, jest również najliczniejsza. Poszczególne grupy są niezależne i różnią się nieznacznie w obrzędowości i obyczajowości. Najbardziej konserwatywni są amisze z grupy Swartzentruber.

Językiem obrzędowym większości amiszów jest niemiecki, choć część z nich posługuje się już w pełni językiem angielskim. Ta bardziej liberalna grupa jest także mniej restrykcyjna w swoich zasadach. Na co dzień amisze używają dialektu niemieckiego znanego jako pensylwański.

Obyczajowość

Amisze żyją w odizolowanych wspólnotach, a ich życie kierowane jest przez zbiór zasad zwany Ordnung, który reguluje wszystkie aspekty codzienności, od użycia technologii po fryzury kobiet i kolory ubrań. Mężczyźni do czasu ślubu golą zarost, a żonaci zapuszczają długie brody. Wąsy są rzadko akceptowane, gdyż wiążą się z wojskowością, a amisze są pacyfistami. Małżeństwa z osobami spoza wspólnoty nie są praktykowane.

Amisze odrzucają nowoczesną technikę. Nie korzystają z elektryczności (dotyczy to jednak tylko najbardziej ortodoksyjnych grup), samochodów, telewizji, fotografii ani innych wynalazków. Większość z nich zajmuje się rolnictwem i pokrewnymi rzemiosłami.

Wspólne zasady dla amiszów są dla nich ważniejsze niż oficjalne prawo. Z tego powodu dochodziło do konfliktów z rządem amerykańskim. Jako pacyfiści nie służą w wojsku ani nie biorą udziału w szkoleniu militarnym.

W latach 50. XX wieku, gdy wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, amisze uznali, że ich wspólnota jest wystarczającą formą zabezpieczenia. W związku z tym odmówili płacenia składek, co prowadziło do interwencji służb skarbowych na ich farmach oraz konfiskat dóbr. Ostatecznie Kongres zwolnił ich z obowiązku ubezpieczeniowego. Amisze nie pobierają zasiłków dla bezrobotnych ani innych form pomocy społecznej. Dla członków wspólnoty, którzy muszą pokryć koszty leczenia, organizowane są specjalne fundusze.

Dzieci amiszów nie uczęszczają do szkół publicznych, uważając, że nie potrzebują edukacji wyższej niż podstawowa do ukończenia 14. roku życia. Ponieważ w Stanach Zjednoczonych edukacja jest obowiązkowa do 16. roku życia, to również prowadziło do konfliktów z władzami. W 1972 roku Sąd Najwyższy uznał ich prawo do ograniczonej edukacji.

W kwestii doktryny religijnej amisze w zasadzie nie różnią się od innych mennonitów. Różnice dotyczą głównie obrzędowości.

Biznesy amiszów mają najniższy wskaźnik niepowodzeń wśród wszystkich amerykańskich firm.

Problemy

W 1979 roku w niektórych amerykańskich stanach wystąpiła epidemia wirusa polio wśród amiszów, spowodowana ich odmową szczepień ochronnych.

Amisze są narażeni na choroby genetyczne, ponieważ od dwunastu pokoleń zawierają małżeństwa wyłącznie w obrębie swojej zamkniętej społeczności. Obecnie niektóre wspólnoty starają się temu zapobiegać, aranżując małżeństwa między osobami z różnych grup.