Amischotolype Hassk.
Rodzaj roślin z rodziny komelinowatych, obejmujący 24 gatunki, które rosną w obszarach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym w zachodniej Afryce oraz południowo-wschodniej Azji.
Nazwa naukowa tego rodzaju wywodzi się z greckich słów άμισχος (amischos – oznaczający „siedzący, pozbawiony szypułki”) oraz τολύπη (tolypi – „kłębek wełny”), co odnosi się do charakterystycznych kwiatostanów tych roślin.
Zasięg geograficzny
Główne zróżnicowanie rodzaju znajduje się w Azji Południowo-Wschodniej, gdzie występuje 19 z 24 gatunków Amischotolype. Dwa gatunki (A. dolichandra i A. hookeri) są ograniczone do Azji Południowej. Gatunek A. glabrata ma najszerszy zasięg, obejmujący obszar od Indii po wschodnie Chiny i Indonezję. Dwa gatunki Amischotolype można spotkać w centralno-zachodniej Afryce: A. tenuis występuje od Nigerii do Demokratycznej Republiki Konga, podczas gdy A. scandens jest endemitem Gabonu.
Morfologia
Pokrój
To wieloletnie rośliny zielne, przyjmujące różnorodne formy, rzadko pnące, osiągające długość do 3 metrów.
Korzenie
Włókniste i raczej gruboszowate.
Pędy
Pełzające kłącza z wzniesioną łodygą, czasami pokładającą się od podstawy.
Liście
Ulistnienie jest naprzemianległe na wzniesionym odcinku łodygi, z wierzchołkowym ułożeniem. Blaszki liściowe mają kształt od podługowatego do równowąsko-lancetowatego, z zwężoną nasadą i wierzchołkiem zaostrzonym w kierunku ogonka. Mogą być gładkie lub pokryte okrągłymi zgrubieniami, nagie lub owłosione, zasadniczo zielone i nieco skórzaste. Pochwy liściowe są rurkowate, ciasno otaczając międzywęźla łodygi, dolne odpadają u dojrzałych roślin, zasadniczo zielone z wierzchołkiem uciętym.
Kwiaty
Kwiaty są zebrane w gęsty kwiatostan, który zwykle jest siedzący i główkowaty (czasem opisany jako baldachowierzchotkowy lub wiechowaty). Wyrastają z kątów liści, przebijając pochwę liściową, a ich podstawą jest trójkątna lub romboidalna podsadka, która jest gruba, skórzasta, nagą lub pokryta sztywnymi włoskami, w kolorze od jasnozielonego do purpurowego. Kwiaty mogą być siedzące, prawie siedzące lub krótkoogonkowe. Okwiat jest promienisty. Trzy zewnętrzne listki okwiatu są wolne, łódeczkowate, grube, z tępymi końcami, nachodzące na siebie, a trzy wewnętrzne są niemal równej wielkości, błoniaste, odwrotnie lancetowate do podługowatych, tępe i szybko więdnące po przekwitnięciu. Sześć pręcików ma równe długości, z wolnymi, pokręconymi nitkami, które są całkowicie lub częściowo bródkowate oraz kulistawymi do podługowatych główkami (deltoidalnymi u A. glabrata). Pylniki pękają wzdłużnie. Zalążnia jest trójkomorowa, z dwoma (czasami jednym w tylnej komorze) zalążkami w każdej komorze. Szyjka słupka jest prosta, zakończona główkowatym znamieniem.
Owoce
Owoce to zwykle pękające, gruboszowate torebki, które mogą mieć kolor biały, różowy, czerwony, liliowy, fioletowy lub zielony, o kształcie kulistym do trójgraniastych, zawierające do dwóch nerkowatych, pomarszczonych nasion w każdej komorze.
Gatunki podobne
Rośliny z rodzaju Porandra charakteryzują się generalnie pnącym pokrojem i pylnikami, które pękają przez otwory.
Biologia i ekologia
Siedlisko
Preferują lasy pierwotne oraz brzegi leśnych strumieni, występując na glebach od suchych po bagniste, w tym również wapiennych.
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów wynosi x = 9, a liczba diploidalna 2n wynosi 18 lub 36.
Cechy fitochemiczne
Z roślin A. hispida wyizolowano liczne związki chemiczne, takie jak: kwas weratrowy, kwas anyżowy, kwas palmitynowy, lignany syringarezinol, pinorezinol oraz amislignol, a także palmitynian metylu, linolenian metylu, tokoferole i sterole. Kwas palmitynowy wykazywał aktywność przeciw prątkowi gruźlicy, osiągając wartość MIC 20,0 μg/ml.
Systematyka
Pozycja systematyczna
Rodzaj należy do podplemienia Coleotrypinae w plemieniu Tradescantieae, podrodziny Commelinoideae w rodzinie komelinowatych (Commelinaceae).
Wykaz gatunków
- Amischotolype barbarossa Duist.
- Amischotolype divaricata Duist.
- Amischotolype dolichandra Duist.
- Amischotolype glabrata Hassk.
- Amischotolype gracilis (Ridl.) I.M.Turner
- Amischotolype griffithii (C.B.Clarke) I.M.Turner
- Amischotolype hirsuta Hallier f.) Duist.
- Amischotolype hispida (A.Rich.) D.Y.Hong
- Amischotolype hookeri (Hassk.) H.Hara
- Amischotolype irritans (Ridl.) I.M.Turner
- Amischotolype laxiflora (Merr.) Faden
- Amischotolype leiocarpa (Hallier f.) Duist.
- Amischotolype lobata Duist.
- Amischotolype marginata (Blume) Hassk.
- Amischotolype mollissima (Blume) Hassk.
- Amischotolype monosperma (C.B.Clarke) I.M.Turner
- Amischotolype parvifructa Duist.
- Amischotolype pedicellata Duist.
- Amischotolype rostrata (Hassk.) Duist.
- Amischotolype scandens Burg & E.Bidault
- Amischotolype sphagnorrhiza Cowley
- Amischotolype strigosa Duist.
- Amischotolype tenuis (C.B.Clarke) R.S.Rao
- Amischotolype welzeniana Duist.
Znaczenie użytkowe
Niektóre gatunki Amischotolype są wykorzystywane jako rośliny lecznicze. A. gracilis jest stosowana w Malajach jako środek przeciwbólowy i na choroby reumatyczne. A. hispida w Chinach używana jest w formie naparu do poprawy krążenia krwi i łagodzenia bólu, a miazga ze świeżych roślin stosowana jest miejscowo w przypadku bólu stawów oraz ran. Miazga z korzeni A. hookeri jest przykładana na skaleczenia. A. mollissima znajduje zastosowanie w Bangladeszu w leczeniu malarii, a napar z korzeni stosowany jest na choroby reumatyczne.
