Amiot 143

Amiot 143

Amiot 143 to francuski średni samolot bombowy oraz rozpoznawczy z lat 30. XX wieku, zaprojektowany przez wytwórnię SECM (Amiot). Jest to dwusilnikowy średniopłat o stałym podwoziu i metalowej konstrukcji. W chwili wybuchu II wojny światowej był jednym z głównych francuskich bombowców, choć już wtedy był uznawany za przestarzały, zastępowany przez nowocześniejsze modele. Używany był bojowo podczas kampanii francuskiej w 1940 roku, a później do celów transportowych. Należał do rodziny samolotów Amiot 140 i jedynie on był produkowany w wersji seryjnej, a łączna liczba wyprodukowanych egzemplarzy wyniosła 138.

Historia

W 1928 roku francuskie dowództwo lotnicze ogłosiło konkurs na wielozadaniowy bombowiec kategorii M4, który miał charakteryzować się silnym uzbrojeniem obronnym i zdolnością do wykonywania misji bez osłony myśliwskiej, zgodnie z ówczesną teorią wojny powietrznej głoszoną przez Douheta. Kategoria ta odnosiła się do czteroosobowych samolotów wielozadaniowych (M od Multiplace de Combat). Do konkursu przystąpiła m.in. wytwórnia Societé d’Emboutissage et de Constructions Mécaniques (SECM) – Amiot z Colombes, której głównym konstruktorem był Andrée Dutartre. Przedstawiony przez nią model Amiot 140 konkurował z samolotami Bleriot 137, Breguet 410 i SPCA 30, zdobywając ostatecznie pierwsze miejsce w konkursie. W 1930 roku zbudowano dwa prototypy, ale oblot opóźnił się z powodu braku odpowiednich silników. Pierwotnie planowano zastosowanie osiemnastocylindrowego silnika rzędowego Lorraine 18Gad Orion o mocy 700 KM, który nie został jednak ukończony, co zmusiło producenta do zastosowania tymczasowo słabszych jednostek napędowych.

Pierwszy prototyp Amiot 140-01, z dwoma silnikami rzędowymi Hispano-Suiza 12Nbr, odbył swój pierwszy lot 12 kwietnia 1931 roku. Drugi prototyp Amiot 140-02 został zaprezentowany w listopadzie 1930 roku na paryskim salonie lotniczym, jednak nie był testowany w locie. Projekt samolotu przeszedł znaczące modyfikacje, w tym powiększenie gondoli pod kadłubem oraz zakrycie kabin załogi i wieżyczek. 23 listopada 1933 roku lotnictwo zamówiło 40 maszyn, które miały być wyposażone w silniki rzędowe Lorraine 12Q o mocy 900 KM (wersja Amiot 141). Samolot miał spełniać wymagania nowej kategorii BCR (Bombardement, Combat, Renseignement – bombowy, bojowy, rozpoznawczy). W toku poszukiwania odpowiednich silników, stworzono dwie dalsze wersje: Amiot 142 z silnikami rzędowymi Hispano-Suiza 12Ybrs o mocy 860 KM oraz Amiot 143 z silnikami gwiazdowymi Gnome-Rhône 14Kdrs/Kgrs Mistral Major o mocy 800 KM. Na początku 1934 roku zamówienie na 40 maszyn zostało przeniesione na wersję Amiot 143 M4, której prototyp oblatano w sierpniu tegoż roku. Wersja Amiot 142 powstała jedynie w jednym egzemplarzu, który oblatano w styczniu 1935 roku.

Pierwsze seryjne samoloty Amiot 143 M4 zaczęto produkować w kwietniu 1935 roku, a całą serię 40 sztuk wykonano do końca tego samego roku. Otrzymały one wzmocnione silniki GR 14Kirs/Kjrs Mistral Major o mocy do 900 KM. W kwietniu 1935 roku zamówiono kolejne 73 samoloty. Jednak ze względu na długi czas oczekiwania na realizację pierwotnych wymagań, konstrukcja samolotu stała się przestarzała, co skłoniło lotnictwo do przeznaczenia go do działań nocnych. Od 41. egzemplarza firma Amiot rozpoczęła produkcję zmodyfikowanego wariantu Amiot 143 M5, przeznaczonego dla pięcioosobowej załogi, oznaczonego przez lotnictwo jako Amiot 143 BN5 (pięciomiejscowy bombowiec nocny). W tej wersji zmieniono rozmieszczenie zbiorników paliwa oraz uzbrojenie obronne, zastępując karabiny maszynowe Lewisa francuskimi MAC i dodając czwarte stanowisko broni w podłodze, obsługiwane przez bombardiera. Zwiększono także długość kadłuba o 30 cm (z 17,94 m) i przesunięto grzbietową wieżyczkę o 90 cm do przodu. Ulepszony wariant produkowano od stycznia 1936 roku, a w grudniu 1936 roku zamówiono ostatnie 25 sztuk. Produkcja trwała do marca 1938 roku, a łączna liczba wyprodukowanych samolotów Amiot 143 wyniosła 138, chociaż niektóre publikacje podają błędną liczbę 178.

Stworzono również prototypy wersji pochodnych: Amiot 144, różniący się głównie chowanym podwoziem i skrzydłem o mniejszej powierzchni (91,4 m²), oblatany 18 stycznia 1936 roku, oraz Amiot 147, z silnikami rzędowymi Hispano-Suiza 12Ydrs/Yfrs (870 KM) i podwójnym statecznikiem pionowym, testowany jesienią tego samego roku. Amiot 144 osiągał maksymalną prędkość 350 km/h i konkurował z samolotami bombowo-rozpoznawczymi takimi jak Potez 541 oraz Bloch MB.130, lecz nie wszedł do produkcji. Wersje Amiot 145 i 146, z innymi silnikami, pozostały na etapie projektu. Do tej rodziny należał również prototyp wodnosamolotu torpedowego Amiot 150 BE, oblatany 18 września 1937 roku, różniący się pływakami wymiennymi z kołami oraz skrzydłami o większej powierzchni.

Służba

Przed wojną

Po rozpoczęciu produkcji seryjnej, samoloty Amiot 143 były stopniowo wprowadzane do Francuskich Sił Powietrznych. Ze względu na bogate przeszklenie gondoli, z dużymi prostokątnymi oknami, stały się znane jako „autobus Amiota” (fr. L’Autobus Amiot). Zgodnie z pierwotnym zamówieniem, maszyny miały być przekazywane lotnictwu od lipca 1934 roku, jednak przekazanie opóźniło się o rok, a pierwsze egzemplarze oddano 6 lipca 1935 roku, a ostatnie z serii 40 do grudnia tego samego roku. Jako pierwsze przyjęły je oddziały 3. dywizjonu 22. Pułku Bombowego (3e Groupe 22e Escadre, GB III/22) w Chartres, który później został przemianowany na 2. dywizjon, a w styczniu 1936 roku dołączył do niego 1. dywizjon tego pułku (GB I/22).

W drugiej połowie lat 30. samoloty Amiot 143 zostały wprowadzone do kilku dywizjonów, jednak w miarę upływu czasu zaczęto je zastępować nowocześniejszymi modelami, głównie rozpoznawczo-bombowym Bloch MB.131. Do września 1939 roku pozostały one na wyposażeniu pięciu dywizjonów bombowych stacjonujących w Francji. Od wiosny 1939 roku używał ich także dywizjon GB II/63 w Marrakeszu w Maroku. Wówczas etatowo dywizjony (grupy) liczyły po 13 samolotów. W sierpniu 1939 roku lotnictwo dysponowało 126 samolotami Amiot 143, z czego 91 znajdowało się w jednostkach bojowych, ale tylko 77 z nich było sprawnych. Większość pozostałych, 29, znajdowała się w szkole lotnictwa bombowego w Cazaux.

Na podstawie umowy wojskowej między Francją a Polską omawiano w maju 1939 roku możliwość wysłania pięciu dywizjonów Amiotów 143 do Polski w celu bombardowania celów w Niemczech w razie wybuchu wojny, albo wykonywania lotów wahadłowych z bombardowaniem terytorium Niemiec, po czym lądowaniem w Polsce. Wymagałoby to jednak zapewnienia odpowiedniego zaplecza logistycznego w Polsce, ale nie doszło do wiążących ustaleń w tej sprawie. W celu zbadania możliwości stacjonowania francuskich jednostek, 8 sierpnia tego roku do Polski przyleciał samolot Amiot 143, przez Amsterdam i Kopenhagę, gen. Armengaud, jednak wnioski były takie, że bombowce potrzebowałyby eskorty myśliwców, których lotnictwo francuskie nie mogło wydzielić, co sprawiło, że plany te upadły.

Dwa samoloty (nr 45 i 88) przed wojną otrzymały cywilne znaki F-APIQ i F-AQDZ i były używane jako nieuzbrojone samoloty transportowe i dyspozycyjne Ministerstwa Lotnictwa. Jeden z samolotów Amiot 143 wykonał przelot na trasie długości 32 000 km z Paryża do Hanoi i z powrotem.

Wskutek długiego procesu rozwoju, w momencie wejścia do służby Amiot 143 był już uważany za przestarzały. Uznawany jest za typową konstrukcję francuską przełomu lat 20. i 30., charakteryzującą się małą aerodynamiką, niezgrabnością, powolnością oraz obszernymi kadłubami z płaskimi burtami, wystającymi wieżyczkami i grubymi skrzydłami. Samolot nie posiadał żadnej ochrony konstrukcyjnej, a uzbrojenie strzeleckie na koniec lat 30. nie było już wystarczająco silne. Mimo to, maszyny te aktywnie służyły jako bombowce w pierwszym etapie II wojny światowej, szczególnie w misjach nocnych, a ich atutami były zasięg oraz solidna konstrukcja. Stosunkowo duży maksymalny udźwig bomb (1600 kg) nie był jednak w praktyce w pełni wykorzystywany.

II wojna światowa

W momencie wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 roku, samoloty Amiot 143 były na wyposażeniu pięciu dywizjonów bombowych należących do trzech pułków stacjonujących we Francji (GB I/34, II/34, II/35, I/38 oraz II/38) oraz dywizjonu GB II/63 w Maroku. Większość samolotów 38 Pułku stacjonowała w Satifie w Algierii, ale w październiku powróciła do Francji. Dopiero po wybuchu wojny francuskie lotnictwo zaczęło intensyfikować program wprowadzania nowoczesnych bombowców, takich jak Amiot 351/354 (które uzupełniły Amioty 143 w 34 Pułku, ale ich nie wyparły) oraz amerykańskie Martin 167 (m.in. w GB II/63). Wiosną 1940 roku dywizjon GB II/35 został przezbrojony na Breguet 691, a pozostałe cztery dywizjony w dalszym ciągu latały na Amiotach w metropolitalnej Francji, wchodząc w skład pułków (Escadre) 34 i 38, które 15 kwietnia zostały przemianowane na Groupement de Bombardement 9 i 10.

Samoloty Amiot 143 były używane od momentu wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku do dziennych i nocnych misji rozpoznawczych nad Niemcami. Pierwsza misja miała miejsce 15 września, kiedy to dwa samoloty GB II/34 wykonały lot. Załogi w tym czasie miały nakaz używania broni jedynie w obronie, a zamiast bombardowania rozrzucały ulotki propagandowe, co budziło frustrację wśród pilotów. Samoloty Amiot 143, jako przestarzałe, były używane rzadko i okres ten wiązał się z minimalnymi stratami; pierwszy samolot nr 94 z dywizjonu GB I/34 został utracony 16 października 1939 roku, gdy wylądował przymusowo w rejonie Moguncji. W momencie ataku niemieckiego w maju 1940 roku, lotnictwo dysponowało nadal 123 samolotami tego typu, w tym 50 w jednostkach bojowych we Francji, ale tylko 34 z nich były w tym czasie sprawne, a w Afryce znajdowały się dalsze 17. Oba pułki były przydzielone do Północnej Powietrznej Strefy Operacyjnej (ZOAN).

Już pierwszego dnia ataku Niemców na Francję, 10 maja, pięć samolotów z GB II/34 zostało zniszczonych na lotnisku w Metz, a jeden z GB I/38 w Troyes. W nocy 11 Amiotów (4 z GB II/34 i 7 z GB II/38) wzięło udział w nalotach na niemieckie lotniska. W kolejnych nocach samoloty te były używane do dalszych misji bombardowania, realizowanych przez zespoły kilku samolotów. 14 maja 1940 roku 19 Amiotów z wszystkich czterech dywizjonów zostało wysłanych do dziennego nalotu na mosty pontonowe na Mozie w rejonie Sedanu. Cel zaatakowało 10 Amiotów, prowadzonych przez dowódców trzech dywizjonów; pomimo eskorty, pięć zostało zestrzelonych przez myśliwce i artylerię przeciwlotniczą, a pięć uszkodzonych (dalsze osiem samolotów nie odnalazło celu, a jeden miał awarię). 16 maja cztery samoloty z GB II/34 wykonały misję dzienną, z czego nr 27 wrócił uszkodzony, pięciokrotnie próbując zbombardować czołg. Mimo strat, oba pułki kontynuowały nocne operacje na północy Francji do końca maja. Samoloty operowały m.in. z Nangis (GB II/34) i Troyes (10 Pułk). W tym okresie 17 samolotów dołączono jako uzupełnienia ze szkół lotniczych. Od 30 maja samoloty zaczęły także wykonywać misje zrzucania zaopatrzenia i amunicji dla armii odciętej na północy. W czerwcu oba pułki latające na Amiotach zostały ewakuowane na południe, kontynuując działania bojowe na małą skalę. 20 czerwca 9 Pułk ewakuował przynajmniej sześć Amiotów 143 do Tunezji i Algierii, natomiast 10 Pułk zakończył swoją misję w Istres we Francji.

Amiot 143 z 9 Pułku wykonał 311 misji od początku wojny, w tym 247 misji między 12 kwietnia a 17 czerwca 1940 roku, zrzucając 153 tony bomb. Z kolei Amioty 143 z 10 Pułku wykonały między 12 kwietnia a połową czerwca 1940 roku 197 misji, zrzucając 119 ton bomb. Najczęściej używano jednak bomb wagomiaru 50 kg, rzadziej 100 kg i 10 kg.

Po klęsce Francji, komisja rozejmowa naliczyła 52 samoloty Amiot 143 w stanie sprawnym lub uszkodzonym oraz 25 w Afryce Północnej. Pozostałe samoloty Amiot 143, które wciąż były w użyciu, weszły w skład lotnictwa kolaboracyjnego rządu Vichy, zarówno w metropolii, jak i w koloniach. W miarę zastępowania ich nowoczesnymi modelami, od 1941 roku były używane głównie jako samoloty transportowe. Służyły do transportu między metropolią a Bliskim Wschodem, zwłaszcza podczas kampanii syryjskiej, chociaż wkrótce uznano, że loty nimi nad morzem są zbyt ryzykowne z uwagi na stan techniczny. Sformowano z nich 3. eskadrę dywizjonu transportowego GT I/15, przekształconą w październiku 1941 roku w dywizjon GT III/15, stacjonujący w Wadżda w Maroku, a następnie w Tunezji. W styczniu 1943 roku przemianowano go na GT I/36, a operował do zajęcia Tunezji przez aliantów, wykorzystując przynajmniej cztery Amioty 143. Ostatnie samoloty Amiot 143 zostały skasowane w lutym 1944 roku.

Od końca marca 1940 roku na samolotach tego typu szkolił się także polski personel lotniczy we Francji, przewidziany dla lotnictwa bombowego, w bazach Lyon-Bron, Caen i Cazaux. Już podczas kampanii francuskiej, w ostatnich dniach maja, rozpoczęto w Powietrznej Strefie Operacyjnej Alp tworzenie improwizowanych jednostek, które miały szybko wejść do akcji, w tym sformowano improwizowaną Polską Bombową Jednostkę Marszową (fr. Groupe de Bombardement Marche Polonais) w bazie Lyon-Bron, która otrzymała trzy Amioty 143 (nr 20, 23 i 76) oraz trzy Blochy 131. Szkolenie odbywało się w bazie Corbas, jednak już 1 czerwca grupa polskich lotników została przeniesiona do Tuluzy w celu utworzenia dywizjonu operującego na nowoczesnych Martinach 167.

Wersje

• Amiot 140 – dwa prototypy z lat 1930–1931 w pierwotnej formie, z silnikami rzędowymi Hispano-Suiza 12Nbr (650 KM)
• Amiot 141 – projekt, z silnikami rzędowymi Lorraine 12Q (900 KM)
• Amiot 142 – prototyp z 1935 roku, z silnikami rzędowymi Hispano-Suiza 12Ybrs (860 KM)
• Amiot 143 – wariant seryjny z 1934 roku (138 sztuk), z silnikami gwiazdowymi Gnome-Rhône 14Kirs/Kjrs Mistral Major (900 KM)
• Amiot 144 – prototyp z 1936 roku, z silnikami gwiazdowymi Gnome-Rhône 14Kirs/Kjrs Mistral Major (900 KM), chowane podwozie
• Amiot 145 – projekt, z silnikami gwiazdowymi Hispano-Suiza 14AA (937 KM)
• Amiot 146 – projekt, z silnikami gwiazdowymi Gnome-Rhône 18Lars (1250 KM)
• Amiot 147 – prototyp z 1936 roku, z silnikami rzędowymi Hispano-Suiza 12Ydrs/Yfrs (870 KM), podwójne stateczniki
• Amiot 150 – prototyp wodnosamolotu torpedowego z 1937 roku

Opis techniczny

Konstrukcja

Amiot 143 był cztero- lub pięciomiejscowym średnim samolotem bombowo-rozpoznawczym.

To dwusilnikowy wolnonośny średniopłat o całkowicie metalowej konstrukcji, pokryty blachą. Kadłub miał przekrój prostokątny i był zbudowany w technologii kratownicowo-półskorupowej, mieszcząc w przedniej i środkowej części zakryte kabiny załogi. Na górze kadłuba znajdowała się ruchoma wieżyczka strzelecka, obsługiwana przez strzelca pokładowego. Pod tą wieżyczką i za nią znajdowała się długa przeszklona gondola, w której mieścił się nawigator, pełniący również rolę bombardiera, a w razie potrzeby obsługujący aparaty fotograficzne oraz karabin maszynowy zamontowany w oknie podłogi gondoli. Nawigator miał również zapasowe przyrządy do pilotażu oraz miejsce pod kabiną pilota. Wysoka i wąska komora bombowa wewnątrz gondoli była przesunięta w lewo, a po prawej stronie znajdowało się wąskie przejście do tylnej części. Nad gondolą znajdowała się zakryta kabina pilota, a na grzbiecie kadłuba zainstalowano ruchomą wieżyczkę strzelecką, strzelającą do tyłu, obsługiwaną przez strzelca. Na dole kadłuba, na końcu gondoli, znajdowało się stanowisko z karabinem maszynowym, które w razie potrzeby obsługiwał radiotelegrafista. Kadłub kończył się pojedynczym usterzeniem klasycznym, ze statecznikiem poziomym wspartym zastrzałami.

Do kadłuba był przymocowany płat trójdzielny, trójdźwigarowy, o prostokątno-trapezowym obrysie i grubym profilu. Dźwigary stanowiły integralną część kadłuba. W płacie po obu stronach kadłuba znajdowały się gondole silnikowe, a grubość skrzydeł umożliwiała dostęp do instalacji silników w locie. Usterzenie było pojedyncze i zbalansowane, a kąt zaklinowania usterzenia poziomego mógł być regulowany na ziemi. Samolot miał klasyczne, stałe podwozie, z pojedynczymi kołami osłoniętymi masywnymi owiewkami oraz kółkiem ogonowym. Golenie główne podwozia były przymocowane do dźwigara głównego skrzydła i podparte zastrzałami do boków kadłuba.

Napęd

Napęd samolotu Amiot 143 stanowiły dwa 14-cylindrowe silniki gwiazdowe Gnome-Rhône 14Kirs (lewy) i 14Kjrs (prawy) Mistral Major, o mocy 662 kW (900 KM) na wysokości 4200 m oraz 640 kW (870 KM) na wysokości 3200 m. Silniki różniły się kierunkiem obrotów. Śmigła Gnome-Rhône były trójłopatowe, z regulacją skoku na ziemi. Zapas paliwa wersji M4 wynosił 2720 l i znajdował się w sześciu zbiornikach w skrzydłach (dwa zbiorniki po 400 l w centropłacie i dwa po 400 l w zewnętrznych częściach skrzydeł, które można było odrzucić w razie pożaru, oraz dwa zbiorniki po 560 l w krawędzi natarcia centropłata). Wersja M5 miała zmieniony układ zbiorników na dwa po 400 l w centropłacie i cztery po 475 l w zewnętrznych częściach skrzydeł (łączna pojemność 2700 l), bez możliwości odrzucania.

Uzbrojenie i wyposażenie

Samolot mógł przenosić bomby o łącznej masie do 1600 kg. W kadłubowej komorze bombowej mieściła się bomba o wadze 500 kg, cztery bomby 200 kg, 100 kg lub osiem bomb 50 kg, albo 32 bomby 10 kg (maksymalnie 800 kg bomb wewnątrz). Poza tym, pod skrzydłami można było umieścić na czterech wyrzutnikach kolejne cztery bomby o wadze 200 kg lub 100 kg. Alternatywnie, samolot mógł przenosić pod skrzydłami do 24 bomb oświetlających o wadze 30 kg.

Uzbrojenie obronne w pierwszych 40 samolotach składało się z karabinów maszynowych Lewis kal. 7,7 mm w dwóch wieżyczkach (pojedyncze) oraz tylnym stanowisku w gondoli (podwójnie sprzężone). Od 41. egzemplarza zastosowano nowocześniejsze francuskie pojedyncze karabiny maszynowe MAC 1934 kal. 7,5 mm w czterech stanowiskach, a wcześniejsze maszyny były również przezbrajane w ten sposób. Karabiny Lewis miały bębnowe magazynki po 97 nabojów, a MAC po 100 nabojów. W nosie kadłuba, na górze, znajdowała się ruchoma wieżyczka To23 obsługiwana przez strzelca pokładowego, z kątem ostrzału wynoszącym 220° w poziomie, 75° do góry i 50° w dół. Zapas nabojów do karabinu MAC wynosił 800 w ośmiu magazynkach. Na grzbiecie kadłuba znajdowała się ruchoma wieżyczka To14bis, strzelająca do tyłu i obsługiwana przez strzelca. Zgodnie z niektórymi informacjami, kąt ostrzału wynosił 210° w poziomie i 150° do góry, a zapas amunicji wynosił 12 magazynków. Na dole kadłuba, na końcu gondoli, znajdowało się stanowisko z karabinem maszynowym strzelającym do tyłu w dół, które w razie potrzeby obsługiwał radiotelegrafista. Jego kąt ostrzału wynosił 200° w poziomie i 100° w pionie, a zapas amunicji wynosił 12 magazynków. Od 41. samolotu dodano także czwarty karabin maszynowy strzelający w dół, wysuwany przez otwór w podłodze gondoli z przodu, obsługiwany przez bombardiera w razie potrzeby. Miał on pole ostrzału w formie stożka skierowanego w dół, w zakresie 60° w płaszczyźnie bocznej i 62° w płaszczyźnie wzdłużnej, a zapas amunicji wynosił 600 sztuk w sześciu magazynkach.

Amiot 143 był wyposażony w radiostację długofalową Radio-Industries ACP 16 oraz krótkofalową Bronzavia M535. Początkowo samoloty wersji M4 nie miały radiostacji krótkofalowej, lecz była ona stopniowo dodawana.

Zobacz też

Podobne lub porównywalne samoloty:

• Junkers Ju 86
• Armstrong Whitworth Whitley
• Bloch MB.200
• Bloch MB.210
• LWS-6 Żubr

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Amiot 143 [online], Ugołok Nieba, 2017 [dostęp 2022-11-18] (ros.).

Bartłomiej Belcarz: Polskie lotnictwo we Francji 1940. Sandomierz: Stratus, 2001. ISBN 83-916327-6-8.

Michel Bénichou. Amiot 143. Les sacrifiés de la première heure. „Fana de l’Aviation”. Nr 133, lipiec 1997. [zarchiwizowane z adresu]. (fr.).

Ryszard Kaczkowski: Samoloty bombowe II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1987, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. 40. ISBN 83-206-0648-9.

Marek Ryś. Samolot bombowy Amiot 143. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 3/2005, s. 57-60, marzec 2005. ISSN 1230-1655.

Jaroslav Schmid: Letadla 1939-45. Stíhací a bombardovací letadla Francie a Polska. Pilzno: Fraus, 2003. ISBN 80-7238-284-5. (cz.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i rysunki Amiot 140 na stronie Ugołok Nieba (ros.)

Zdjęcia i rysunki Amiot 143 na stronie Ugołok Nieba (ros.)