Amicus Curiae
Amicus curiae lub amicus curiæ (łac. l. mn. amici curiae) to termin prawniczy pochodzący z języka łacińskiego, który oznacza „przyjaciela sądu”. Odnosi się on najczęściej do praktyki w systemie anglosaskim i definiuje osobę lub organizację, która nie jest stroną w danym postępowaniu sądowym, ale dobrowolnie oferuje sądowi swoją opinię prawną lub inną informację związaną z przedmiotem sprawy.
Opinia ta, przekazywana w formie listu, ma na celu wsparcie sądu w podjęciu decyzji w rozpatrywanej sprawie. Sąd nie jest zobowiązany do uwzględnienia takiej opinii, a także ma pełną swobodę w decyzji o dopuszczeniu lub odrzuceniu oferty przedstawienia opinii.
Opis
Instytucja przyjaciela sądu była znana już w prawie rzymskim. W prawie brytyjskim pojawiła się od IX wieku, skąd rozprzestrzeniła się na inne kraje stosujące prawo zwyczajowe-precedensowe (common law). Znajduje się również w prawie międzynarodowym, zwłaszcza w kontekście praw człowieka. Może być także stosowana w systemach prawa kontynentalnego, jak na przykład w Argentynie. Jest wykorzystywana przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, Międzyamerykańską Komisję Praw Człowieka (Inter-American Commission on Human Rights) oraz Międzyamerykański Sąd Praw Człowieka (Inter-American Court of Human Rights).
W amerykańskiej praktyce sądowej, przyjaciółmi sądów są często organizacje mające znaczne środki finansowe, takie jak American Civil Liberties Union, Electronic Frontier Foundation czy American Center for Law and Justice. Głośne i kontrowersyjne sprawy mogą prowadzić do zgłaszania się wielu przyjaciół sądu.
W polskim systemie prawnym formalnie nie ma takiej instytucji. Niemniej jednak, w III RP zaczęły ją stosować organy państwowe w kontekście postępowań przed sądami w USA, które interesują Polskę. Na przykład w 1999 roku, w sprawie dotyczącej odszkodowań dla robotników przymusowych III Rzeszy, która toczyła się przed sądem w Newark pod Nowym Jorkiem przeciwko koncernowi Degussa. Równocześnie zaczęły pojawiać się opinie przyjaciół sądu, zwane opiniami typu opinii prawnych, które były kierowane do sądów w Polsce, między innymi przez Helsińską Fundację Praw Człowieka oraz Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris. Dodatkowo, opinie amicus curiae formułuje również prof. Andrzej Rzepliński. Praktyka przyjaciela sądu w Polsce jest tematem badań i publikacji.
