Amfora
Amfora (łac. amphǒră, gr. ἀμφορεύς amphoreús) to naczynie wykonane z wypalanej gliny, charakteryzujące się wydłużonym jajowatym brzuścem, niską podstawą (stopką), zwężoną szyją z rozchylonym brzegiem (wylewem) oraz dwoma symetrycznie umieszczonymi, pionowymi uchwytami (imadłami). Te naczynia występują w różnych rozmiarach, często zdobione, stanowią jedno z najbardziej typowych naczyń dla starożytności.
W czasach antycznych, zarówno w Grecji, jak i w kulturze rzymskiej, amfory były niezwykle popularne i miały wiele zastosowań – służyły do przechowywania, podawania oraz transportu płynów, głównie wina i oliwy, ale również miodu. Ta forma naczynia była również stosowana w ceramice chińskiej oraz w hiszpańsko-mauretańskich fajansach, a na nowo zyskała popularność w okresie europejskiego klasycyzmu.
Amfory pojawiają się w rozwoju ceramiki greckiej od X wieku p.n.e. aż do końca IV wieku p.n.e., były także popularne w ceramice południowoitalskiej. W malarstwie wazowym można wyróżnić dwie główne formy tych naczyń:
- amfory szyjowe – z wyraźnie odcinającą się szyją od brzuśca;
- amfory brzuchate – z szyją łagodnie połączoną z brzuścem.
Oprócz tych podstawowych form, w zależności od zmian kształtu i proporcji, wyodrębniono także szczególne formy pochodne, takie jak amfora nolańska, tyrreńska, nikostenejska oraz południowoitalska.
Szczególną odmianą dużych, wybrzuszonych amfor były amfory panatenajskie, napełniane oliwą z oliwek pochodzących ze świętego gaju Ateny. Zdobione tradycyjnymi okolicznościowymi malowidłami, stanowiły nagrodę dla zwycięzców igrzysk sportowych ku czci bogini, które odbywały się w Atenach od 566 roku p.n.e.
Dekoracyjne amfory przeznaczone do użytku domowego kończyły się krągłą podstawą, a ich zdobienia często wykorzystywały motywy geometryczne i figuralne. Natomiast masowo produkowane naczynia do użytku gospodarczego nie były zdobione, a ich dolny, spiczasty koniec często osadzano w ziemi lub w drewnianych uchwytach. Służyły one do transportu (przeważnie morskiego) wina, oliwy i ziarna, a ich produkcja miała miejsce od IV wieku p.n.e. do II wieku n.e. Były oznaczane stemplami umieszczanymi na imadle lub szyi, co obok charakterystycznego kształtu oraz rodzaju gliny pozwalało określić miejsce ich pochodzenia. Na rzymskich amforach przeznaczonych do przechowywania wina często znajdowały się inskrypcje dotyczące ich zawartości, jak na przykład na odnalezionych w Pompejach.
Amfory w handlu
Amfora, znana również jako quadrantal, była standardową jednostką pojemności używaną w starożytności, równą 1 stopie sześciennej, co odpowiada 26,20 litra, zawierającą 8 congiusów oraz 48 sekstariów.
Ładunki amfor przewożonych na statkach handlowych były znaczne, co potwierdzają dane archeologiczne dotyczące zachowanych wraków odkrytych w basenie Morza Śródziemnego, takich jak te w pobliżu Mahdii, wysepki Grand-Congloué czy Cala Minnola. Wrak u wybrzeży włoskiej Albengi zawierał ponad 1000 zachowanych amfor, podczas gdy wrak odnaleziony koło Spargi miał około 3000 tych naczyń. Czasami sama obecność rozproszonych na dnie morskim amfor wskazuje badaczom na lokalizację niewykrytego antycznego wraku.
