Amet Ozenbaszły

Amet Ozenbaszły (krymskotat. Amet Özenbaşlı, ros. Амет Озенбашлы; urodził się 10 lutego 1893 roku w Bakczysaraju w Rosji, zmarł 4 grudnia 1958 roku w Tadżykistanie, w ZSRR) był krymsko-tatarskim publicystą, pisarzem oraz działaczem narodowym, który współpracował z okupantami podczas II wojny światowej.

Życiorys

W 1915 roku rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Noworosyjsku. W latach 1917–1920 pełnił rolę jednego z liderów narodowego ruchu Tatarów krymskich na Krymie, opowiadając się za utworzeniem niepodległego państwa tatarskiego.

Był jednym z współpracowników tygodnika Gołos Tatar, który ukazywał się od lipca do grudnia 1917 roku.

Na początku września 1917 roku uczestniczył w zjeździe narodów Rosji w Kijowie. W listopadzie tego samego roku był współorganizatorem oraz uczestnikiem I Kurułtaja Tatarów krymskich.

Do stycznia 1918 roku przewodził oddziałowi Kurułtaju, który miał na celu przygotowanie powołania dyrektoriatu, czyli narodowego przedstawicielstwa Tatarów krymskich. W tym czasie współtworzył także narodowo-demokratyczną partię Milli Firka. W październiku 1918 roku brał udział w rozmowach przedstawicielstwa Tatarów krymskich z ukraińskimi władzami, kierowanymi przez M. A. Sulkiewicza. Sprzeciwiał się rządom białych na Krymie, co skutkowało jego nielegalną działalnością po zajęciu półwyspu przez wojska gen. Antona I. Denikina.

Po zajęciu Krymu przez wojska bolszewickie w listopadzie 1920 roku, Ozenbaszły podjął współpracę z nowymi władzami. Pod koniec tego roku był współzałożycielem spółdzielni rolniczej Szirket, która zatrudniała byłych działaczy partii Milli Firka. W latach 1921–1924 pracował jako dyrektor i wykładowca w krymskim tatarskim technikum pedagogicznym pod Symferopolem. Ukończył studia medyczne na uniwersytecie krymskim w 1922 roku. Utworzył także organizację zajmującą się reemigracją Tatarów z Turcji i Rumunii. Do 1927 roku pełnił funkcję komisarza finansów oraz zastępcy komisarza narodowego Krymskiej ASRR. W 1926 roku wydał w Symferopolu książkę Трагедия Крыма. Pisał również powieści oraz artykuły literackie. 12 kwietnia 1928 roku został aresztowany pod zarzutem nielegalnej działalności w ramach partii Milli Firka. Po procesie, w grudniu 1928 roku, skazano go na karę śmierci przez rozstrzelanie, która została zamieniona na 10 lat łagru w Kraju Zabajkalskim, gdzie pełnił funkcję lekarza. W 1934 roku został zwolniony, ale nie miał prawa powrotu na Krym. Osiedlił się w Nowosybirsku, a następnie w Pawłogradzie na Ukrainie, gdzie pracował jako lekarz.

W sierpniu 1943 roku tajnie przedostał się na okupowany przez Niemców Krym, gdzie rozpoczął współpracę z administracją III Rzeszy. W maju 1943 roku wysłał list do Adolfa Hitlera, w którym proponował utworzenie na Krymie tatarskiego państwa pod niemieckim protektoratem, z własną armią. Postulował również powrót Tatarów z Turcji i innych krajów oraz oczyszczenie półwyspu z przedstawicieli innych narodowości. Wkrótce popadł w konflikt z przewodniczącym Symferopolskiego Komitetu Muzułmańskiego Dżemilem Abdureszidowem. W październiku 1943 roku część niemieckich wojskowych oraz większość działaczy tatarskiego ruchu narodowego rozważała jego kandydaturę na muftiego Krymu. Po zajęciu półwyspu przez Armię Czerwoną, Ozenbaszły ewakuował się do Niemiec.

Po wojnie osiedlił się w Rumunii, gdzie 20 września 1947 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy Smiersza. Na procesie w Moskwie otrzymał wyrok 25 lat więzienia, które odbył w Komijskiej ASRR. W 1955 roku odzyskał wolność i osiedlił się w Chodżencie w Tadżyckiej ASRR. W 1992 roku jego prochy zostały przeniesione na cmentarz w Bakczysaraju.