Amerykańska triada nuklearna
Amerykańska triada nuklearna to strategiczne siły nuklearne Sił Zbrojnych Stanów Zjednoczonych, stanowiące kluczowy element polityki odstraszania nuklearnego.
Strategiczne siły jądrowe USA są fundamentem ich polityki odstraszania. Obejmują wszystkie trzy komponenty triady jądrowej, przy czym rakietowe pociski balistyczne ICBM i SLBM stanowią istotną część tego systemu. W 2016 roku w arsenale znajdowało się 450 wyrzutni rakiet lądowych Minuteman III. Rakiety morskie Trident II D5 rozmieszczone są na atomowych okrętach podwodnych typu Ohio, które dysponują 336 wyrzutniami oraz 1152 głowicami. Powietrzny komponent triady stanowią dwa typy bombowców strategicznych: B-2 i B-52, przystosowanych do przenoszenia broni jądrowej. W 2016 roku w służbie znajdowało się 96 bombowców strategicznych z 300 głowicami.
Na koniec 2015 roku Stany Zjednoczone dysponowały 882 wyrzutniami środków jądrowych oraz 1922 głowicami, a w 2021 roku na 675 nośnikach (delivery means) znajdowało się 1457 głowic.
Charakterystyka
Koncepcja triady nuklearnej, powstała w latach 60. XX wieku, zakładała użycie strategicznej broni jądrowej przez trzy niezależne komponenty: lądowe międzykontynentalne rakiety balistyczne, rakiety balistyczne na okrętach podwodnych oraz bombowce strategiczne. W przypadku wybuchu wojny jądrowej, rakiety międzykontynentalne miały zniszczyć radzieckie centra dowodzenia i silosy z bronią atomową. W razie zniszczenia lądowych rakiet, atak odwetowy miały przeprowadzić rakiety z okrętów podwodnych, a bombowce strategiczne miały zadać ostateczny cios. Każdy z elementów triady musiał być zdolny do przeprowadzenia niezależnego ataku jądrowego, aby zminimalizować skutki zniszczenia pozostałych komponentów.
Stany Zjednoczone dysponują największym, najbardziej zróżnicowanym i zaawansowanym arsenałem nuklearnym, obejmującym zarówno strategiczną, jak i taktyczną broń atomową. Mają również znaczące zapasy materiału nuklearnego do produkcji broni. Przegląd Zdolności Nuklearnych (NPR) zaznacza, że broń atomowa pełni „kluczową rolę w zdolnościach obronnych USA oraz ich sojuszników”. Amerykański potencjał nuklearny ma być fundamentem bezpieczeństwa dla międzynarodowego zaangażowania USA. Posiadanie odpowiedniego arsenału nuklearnego ma również zapewnić sojusznikom gwarancję, że Stany Zjednoczone nie wahałyby się ich wspierać swoimi siłami konwencjonalnymi oraz nuklearnymi. Dotyczy to Japonii, Korei Południowej, Tajwanu oraz członków NATO. USA nie zrezygnowały z prawa do pierwszego użycia broni nuklearnej (first-use).
Podstawowym celem triady nuklearnej jest zapewnienie gwarancji zniszczenia przeciwnika, który zdecyduje się na pierwsze uderzenie jądrowe. Za realizację tego zadania odpowiada US Strategic Command z siedzibą w bazie Offutt w Nebrasce.
Komponent lotniczy
W początkowym okresie rozwoju środków przenoszenia broni jądrowej, lotnictwo strategiczne miało kluczowe znaczenie w przyszłych konfliktach atomowych. Już podczas II wojny światowej oblatano ciężki bombowiec strategiczny B-29 Superfortress. 6 sierpnia 1945 roku, z samolotu B-29 „Enola Gay”, zrzucono pierwszą bombę jądrową na Hiroszimę, a trzy dni później z B-29 „Bockscar” drugą na Nagasaki. Do końca 1946 roku przystosowano 23 samoloty B-29 do przenoszenia broni jądrowej, a w marcu 1947 roku kolejne 35. W 1950 roku w służbie znajdowało się 219 takich samolotów.
W 1946 roku oblatano nowy bombowiec B-36 Peacemaker, który był pierwszym amerykańskim bombowcem strategicznym zdolnym do operacji nad terytorium ZSRR. W grudniu 1948 roku przystosowano cztery samoloty B-36, a w styczniu 1950 roku kolejne 34 do przenoszenia bomb atomowych.
Pod koniec lat 40. XX wieku do służby wszedł bombowiec średniego zasięgu B-47 Stratojet, który stał się kluczowym elementem amerykańskich sił uderzeniowych. W US Air Force służył do lat 70., a wyprodukowano 2032 maszyn wszystkich typów.
W 1955 roku do wyposażenia sił powietrznych weszły bombowce dalekiego zasięgu B-52 Stratofortress. Konstrukcja ta okazała się na tyle udana, że jego zmodernizowane wersje są w użyciu do dzisiaj. Maszyny te brały udział w konfliktach, takich jak wojna w Wietnamie, operacja „Pustynna Burza” w Iraku oraz operacja „Allied Force” w Jugosławii. W 2001 roku były zaangażowane w operację „Enduring Freedom”, a także w drugą wojnę iracką w 2003 roku. W trakcie tych konfliktów B-52 były wykorzystywane jako bombowce konwencjonalne. 20 maja 1956 roku na atolu Bikini, podczas operacji „Redwig”, zrzucono po raz pierwszy z samolotu B-52 bombę termojądrową Mk-15.
W trakcie „zimnej wojny” bombowce B-52 realizowały loty patrolowe wzdłuż granic ZSRR w ramach programów „Head Start”, „Chrome Dome”, „Hard Head”, „Round Robin”. Pod koniec lat 60. XX wieku zorganizowano „Operację Olbrzymia Lanca” (Operation Giant Lance), w trakcie której 27 października 1969 roku z baz w Kalifornii i Waszyngtonie wyleciało osiemnaście bombowców B-52 uzbrojonych w bomby termojądrowe. Samoloty te przeleciały nad Alaską i były tankowane w powietrzu przez KC-135, sprawdzając jednocześnie obronę powietrzną ZSRR.
W grudniu 1974 roku oblatano nowy bombowiec B-1A, jednak ze względu na wysokie koszty, w 1977 roku zrezygnowano z jego produkcji. W 1981 roku projekt wznowiono i opracowano zmodernizowaną wersję B-1B, która osiągnęła pełną zdolność bojową w październiku 1986 roku. W sumie zbudowano 100 samolotów. Miał on pełnić rolę tymczasowego bombowca strategicznego do czasu wprowadzenia nowocześniejszego, zbudowanego w technologii stealth.
Program budowy nowego bombowca rozpoczęto w 1981 roku, a pierwszy oblot B-2 Spirit miał miejsce w 1989 roku. Na początku zamówiono 132 egzemplarze, jednak po zakończeniu zimnej wojny ograniczono produkcję do 20 jednostek. Samoloty te uzbrojone są w bomby termojądrowe B61, B83 oraz pociski rakietowe AGM-129, ACM i AGM 131 SRAM z głowicami termojądrowymi. Air Force posiada (2021) 20 bombowców B-2A, zdolnych do przenoszenia bomb B61 i B83. W sumie w służbie znajduje się około 322 sztuk bomb dla bombowców i dodatkowe 230 bomb B61 dla samolotów wielozadaniowych. 46 z 76 bombowców B-52H ma możliwość przenoszenia broni nuklearnej. Bombowce te są zgrupowane w 8 Armii Lotniczej z siedzibą w Barksdale AFB, która dysponuje 58 bombowcami B-52H w dwóch skrzydłach bombowych oraz 19 B-2A w 509 Skrzydle Bombowym w bazie Whiteman w Missouri. Operacyjnie podlega jej 307 Skrzydło Bombowe z 18 B-52H stacjonującymi w bazie Barksdale.
Dowództwo odpowiedzialne za odstraszanie nuklearne w siłach powietrznych to (2015) Dowództwo Ataku Globalnego (Air Force Global Strike Command) z siedzibą w Barksdale w Luizjanie.
Atomowe uzbrojenie bombowców strategicznych
Strategiczne bombowce były uzbrojone w ciężkie bomby jądrowe typu Mark 4, Mark 5, Mark 6 i Mark 7, a także bomby termojądrowe B15, B17, B21, B24, B28, B36, B39, B41, B43, B53, B61 i B83. Po zakończeniu zimnej wojny, 260 bombowców mogło przenosić około 4648 bomb atomowych oraz rakiety cruise uzbrojone w głowice atomowe. W 2001 roku Stany Zjednoczone miały 94 bombowce B-52H, z których każdy mógł przenosić 20 rakiet manewrujących lub osiem bomb termojądrowych B61/B83, a 21 bombowców B-2A mogło przenosić do 16 bomb B61 lub B83. W 2016 roku w służbie USA znajdowały się 67 samolotów B-1B Lancer, 20 B-2A oraz 94 B-52H. Samoloty B-1B były rozmieszczone w 7 Skrzydle Bombowym w bazie Dyess AFB w Teksasie oraz 28 Skrzydle Bombowym w bazie Ellsworth AFB w Dakocie Południowej; samoloty B-2A w 509 Skrzydle Bombowym w bazie Whiteman Air Force Base w Missouri; a B-52H w 2 Skrzydle Bombowym w Barksdale AFB w Luizjanie, 5 Skrzydle Bombowym oraz 307 Skrzydle Bombowym w bazie Minot AFB w Dakocie Północnej.
W 2016 roku w skład uzbrojenia jądrowego bombowców strategicznych wchodziły bomby termojądrowe B61 i B83 oraz rakiety manewrujące cruise z głowicami termojądrowymi: AGM-86B ALCM i AGM-129 ACM. Bomby termojądrowe i głowice rakiet cruise składowane są w bazach Whiteman i Minot oraz w centralnych składach atomowych w Kirtland w Nowym Meksyku oraz Nellis w Nevadzie.
Komponent lądowy
Amerykańskie wojska lądowe (US Army) nie dysponują strategiczną bronią nuklearną, dlatego komponent naziemny sił odstraszania nuklearnego podlega Dowództwu Sił Powietrznych USA (USAF).
Komponent lądowy triady amerykańskiej powstał na przełomie lat 50. i 60. XX wieku, kiedy to do uzbrojenia wprowadzono międzykontynentalne rakiety balistyczne ICBM. Pierwszymi rakietami lądowymi przystosowanymi do przenoszenia ładunków jądrowych były rakiety rodziny SM-65 Atlas. Do 1965 roku wyprodukowano 350 rakiet w różnych wersjach, z około 129 rakietami SM-65 w uzbrojeniu, w tym 30 Atlas D, 27 Atlas E i 72 Atlas F. Rakiety te miały dwustopniowy napęd i przenosiły głowice termojądrowe, a ich słaba celność sprawiała, że były przeznaczone do zniszczenia aglomeracji miejskich oraz ośrodków przemysłowych.
Pierwsze rakiety Atlas D rozmieszczono w bazie Vandenberg, a w październiku 1959 roku operacyjną gotowość osiągnął 564 dywizjon w bazie F.E. Warren. Kolejne jednostki, które otrzymały rakiety Atlas, to 565 dywizjon oraz 549 dywizjon stacjonujący w bazie Offutt.
Rakiety Atlas E znalazły się na wyposażeniu 567 dywizjonu w Fairchild, 548 dywizjonu w Forbes oraz 566 dywizjonu w F.E. Warren. Rakiety Atlas F były rozmieszczone w jednostkach 550, 551, 577, 578, 579 oraz 556 dywizjonów rakiet strategicznych.
Ze względu na trudności eksploatacyjne oraz niską skuteczność, rakiety Atlas były stopniowo zastępowane przez rakiety Titan. Titan I był używany w dywizjonach 568, 569, 724, 725, 850 oraz 851.
W 1963 roku do służby weszła zmodernizowana rakieta Titan II, która stopniowo wprowadzana była do uzbrojenia dywizjonów w bazach Littre Rock, McConnell oraz Davies-Monthan. Trzy silosy z rakietami Titan II przeznaczono na testy w bazie Vandenberg.
W latach 1986–2005 w użyciu znajdowało się 50 rakiet balistycznych LGM-118A Peacekeeper, które były kluczowym elementem amerykańskiej triady nuklearnej. Podlegały one 400 dywizjonowi rakiet strategicznych w F.E. Warren AFB.
Na początku lat 60. rozpoczęto prace nad rakietą Minuteman. W październiku 1962 roku pierwsze 10 pocisków Minuteman I weszło do służby bojowej. Rakiety LGM-30A Minuteman I były rozmieszczone w bazach Malstrom, Minot, Whiteman, F.E. Warren oraz Ellsworth.
W 1966 roku wprowadzono rakiety LGM-30F Minuteman II, które były używane do 1990 roku w dywizjonach w bazach Malstrom, Grand Forks, Whiteman i Ellsworth.
Kolejnym typem był LGM-30G Minuteman III, który wszedł do służby w 1970 roku i pozostaje w użyciu do dziś. W 2016 roku Stany Zjednoczone miały 450 rakiet tego typu, które były częścią uzbrojenia 319., 320., 321. dywizjonu w Wyoming, Nebraska i Colorado oraz 740., 741., 742. dywizjonu w Dakocie Północnej oraz 10., 12., 490. dywizjonu w Montanie.
W latach 1986–1991 prowadzone były testy lekkiego rakietowego pocisku balistycznego MGM-134A Midgetman, który miał być mobilnym uzupełnieniem dla rakiet LGM-30 Minuteman III oraz LGM-118A Peacekeeper. Prace nad systemem zakończono w styczniu 1992 roku.
Współczesny komponent lądowy triady (2015) jest zgrupowany w 20 Armii Lotniczej, która składa się z trzech skrzydeł rakietowych: 90., 91. oraz 341. Dowództwo armii odpowiada za utrzymanie w gotowości bojowej 450 międzykontynentalnych rakiet balistycznych LGM-30G Minuteman III. Każde skrzydło dysponuje trzema dywizjonami, w każdym 50 rakiet pogrupowanych w 5 kompleksach po 10 silosów. Pod względem operacyjnym 20 Armia Lotnicza podlega US Strategic Command z bazy Offut w Nebrasce.
Komponent morski
Symboliczne powstanie trzeciego komponentu amerykańskiej triady nuklearnej miało miejsce 15 grudnia 1960 roku, kiedy to amerykański okręt podwodny USS George Washington rozpoczął swój pierwszy patrol bojowy, uzbrojony w 16 pocisków balistycznych typu Polaris.
Rakiety balistyczne SLBM
Po kapitulacji Niemiec, Wernher von Braun prowadził prace nad balistycznymi rakietami V-2 w Forcie Bliss w Teksasie. Już 6 września 1947 roku z pokładu lotniskowca USS Midway wystrzelono pierwszy pocisk tego typu. W 1950 roku komandor Francis D. Boyle zaproponował stworzenie jednostek na okrętach podwodnych zdolnych do przenoszenia rakiet balistycznych, które byłyby wystrzeliwane z pionowych wyrzutni. W 1955 roku podjęto prace nad morską wersją pocisku Jupiter, a równolegle badano zastosowanie paliwa stałego. Ostatecznie skonstruowano rakietę Polaris, mającą zwiększyć poziom odstraszania nuklearnego. Stworzono trzy warianty pocisku: Polaris A1, A2 i A3. W ramach operacji Frigate Bird przeprowadzono pełny test systemu, a wystrzelony pocisk Polaris A-2 trafił w cel oddalony o 1760 km.
Następnym pociskiem wprowadzonym do użytku przez US Navy był UGM-73 Posejdon C-3, pierwszy na świecie pocisk operacyjny wyposażony w głowice MIRV. Wyprodukowano 496 pocisków, które znajdowały się w uzbrojeniu 31 okrętów podwodnych „41 for Freedom”, a do 1994 roku zostały wycofane.
Od 1984 roku pociski Posejdon C-3 były stopniowo zastępowane przez UGM-93A Trident I C-4, które w latach 1979–2005 były używane na okrętach podwodnych typu Ohio, James Madison i Benjamin Franklin.
Rozwinięciem wersji C4 jest UGM-133 Trident II D-5, jedyny pocisk, który (w 2016 roku) znajduje się w wyposażeniu amerykańskich okrętów podwodnych typu Ohio oraz brytyjskich typu Vanguard. W latach 1987–2013 skonstruowano około 560 pocisków tego typu dla USA i 58 dla Wielkiej Brytanii.
Atomowe okręty podwodne
W drugiej połowie lat 50. XX wieku budowa atomowych okrętów podwodnych nosicieli strategicznych pocisków balistycznych SSBN otrzymała najwyższy narodowy priorytet. Do lipca 1960 roku w budowie było pięć okrętów typu George Washington oraz pięć ulepszonych jednostek typu Ethan Allen. 30 grudnia 1959 roku do służby wszedł pierwszy amerykański okręt podwodny o napędzie atomowym, przenoszący pociski SLBM. W sumie w latach 1959–1961 do służby weszło pięć takich okrętów: USS George Washington, USS Patrick Henry, USS Theodore Roosevelt, USS Robert E. Lee oraz USS Abraham Lincoln. Okręty te stacjonowały w bazie morskiej Holy Loch w Szkocji.
20 czerwca 1960 roku okręt USS George Washington dokonał pierwszego podwodnego odpalenia pocisku balistycznego i rozpoczął regularne patrole z 16 pociskami Polaris A-1. Każdy okręt miał dwie pełne załogi, co zapewniało ciągłość działań bojowych.
Następnie do służby weszły okręty typu Ethan Allen, które były wyposażone w pociski balistyczne Polaris A-2 i A-3. Pięć jednostek tego typu zbudowano w latach 1961–1963. Okręty te były przydzielone do 14 Eskadry Okrętów Podwodnych w Holy Loch, a później przeniesione do bazy w Rota w Hiszpanii oraz do Guam i Pearl Harbor. W latach 80. XX wieku zostały przeklasyfikowane na okręty myśliwskie, a wyrzutnie pocisków dezaktywowane. Ostatecznie wycofano je ze służby w 1985 roku.
W latach 1963–1964 do służby weszły atomowe okręty podwodne typu Lafayette, a w latach 1965–1967 okręty typu Benjamin Franklin. Okręty te były rozmieszczone w bazach w Stanach Zjednoczonych i Europie i zostały wycofane do 1995 roku po 30-letnim okresie służby.
Od 1976 do 1997 roku trwało zastępowanie starszych typów okrętów jednostkami nowej generacji typu Ohio. Okręty te to największe amerykańskie okręty podwodne z napędem jądrowym, mogące przenosić 432 rakiety SLBM uzbrojone w 2592 lub 3452 głowice. W 2003 roku cztery okręty tego typu zostały przekształcone w SSGN nosicieli pocisków manewrujących Tomahawk. Okręty te pełnią służbę w Flocie Pacyfiku oraz Flocie Atlantyku, przy czym 14 jednostek typu Ohio pozostaje w służbie w ramach amerykańskiego systemu strategicznego odstraszania nuklearnego.
Przypisy
Bibliografia
Jarosław Affek. Amerykańska strategiczna triada nuklearna. „Zeszyty Naukowe AON”. 1/98, 2015. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej. ISSN 0867-2245.
Robert Czulda: Przyszłość amerykańskiej triady strategicznej. Decyzje w rękach Bidena. Defence.24, 2021. [dostęp 2023-03-07].
Jacek Durkalec: Rola broni atomowej w polityce zagranicznej w XXI wieku. Warszawa: Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.
Stanisław Zarychta: Broń jądrowa w kształtowaniu bezpieczeństwa 1945–2015. Warszawa: Bellona SA, 2016. ISBN 978-83-11-14235-0.
