Amerykańska odmiana języka angielskiego
Amerykańska odmiana języka angielskiego (ang. American English, AmE) to grupa wariantów języka angielskiego używanych w Stanach Zjednoczonych. Zbliżoną formą angielszczyzny posługują się mieszkańcy Kanady, określaną jako angielszczyzna kanadyjska (CaE, Canadian English).
W ramach tej odmiany istnieje ogólny wzorzec standardowego języka angielskiego (General American) oraz regionalne dialekty, takie jak kalifornijski, utahski, bostoński, środkowo-zachodni i południowo-zachodni. Afroamerykanie używają swojego dialektu, znanego jako African American Vernacular English (AAVE), natomiast Meksykanie posługują się Chicano English oraz Spanglish.
Pierwszy słownik amerykańskiego angielskiego został opublikowany w 1828 roku przez Noaha Webstera.
Fonetyka
Wymowa amerykańska jest bardziej konserwatywna niż brytyjska, co oznacza, że zachowało się w niej wiele cech XVIII-wiecznej angielszczyzny brytyjskiej.
Wyróżnia się dwa główne obszary różnic pomiędzy Received Pronunciation (RP) a General American (GA) w kontekście wymowy. Pierwsza różnica dotyczy rotyzacji, a druga braku samogłoski /ɒ/ w GA.
W amerykańskiej odmianie brak dyftongów /ɪə/, /eə/, /ʊə/ oraz długiej samogłoski /ɜː/, które odpowiadają połączeniu samogłoski i /r/, na przykład: beard /bɪrd/, fare /fɛr/, dour /dʊr/. W związku z tym GA jest akcentem rotycznym, podczas gdy RP jest nierotyczne, gdzie /r/ występuje głównie przed samogłoskami. W amerykańskim angielskim rozróżnienie między /eɪ/, /ɛ/ i /æ/ przed /r/ jest często zatarte, co skutkuje tym, że słowa takie jak Mary, merry i marry mogą brzmieć identycznie. Dodatkowo, spółgłoska /r/ w amerykańskiej wymowie może być wymawiana w sposób alternatywny w porównaniu do RP, z czubkiem języka cofniętym głębiej w jamie ustnej (/ɻ/).
W kontekstach, gdzie w RP używane jest akcentowane /ɜː/ i nieakcentowane /ə/ w związku z niewymawianiem /r/, w GA pojawiają się samogłoski wykazujące rotyczność, odpowiednio /ɝ/ i /ɚ/. Przykłady: RP: bird /bɜːd/, early /ˈɜːli/, journey /ˈdʒɜːni/, later /ˈleɪtə/, solar /ˈsəʊlə/; w GA: /bɝd/, /ˈɝːli/, /ˈdʒɝni/, /ˈleɪt̬ɚ/, /ˈsoʊlɚ/. W kontekstach, gdzie RP używa dyftongów centrujących z powodu niewymawiania /r/, w GA wymawia się [ɹ] po samogłosce, na przykład: here /hɪə/ w RP, ale /hɪɹ/ w GA.
Drugim istotnym obszarem różnic jest brak samogłoski /ɒ/ w amerykańskiej odmianie. Najczęściej jest ona zastępowana przez /ɑː/, na przykład w słowach cod, bottle, spot, pocket. Pewien podzbiór wymienia /ɒ/ na /ɔː/, na przykład w across, gone, often, orange, porridge. Coraz więcej osób posługujących się GA oraz większość użytkowników angielszczyzny kanadyjskiej łączy /ɔː/ i /ɑː/, co sprawia, że wyrazy takie jak cod, calm i cause mają tę samą samogłoskę /ɑː/.
Inną kluczową różnicą jest pojawienie się w amerykańskiej odmianie /æ/ tam, gdzie Brytyjczycy wymawiają /ɑː/. Przykładowo, słowa after, plant są w RP wymawiane jako /ˈɑːftə/, /plɑːnt/, a w amerykańskim angielskim jako /ˈæftɚ/, /plænt/. Ta zmiana zachodzi zazwyczaj w odpowiednich kontekstach fonetycznych, gdy następuje po niej bezdźwięczna spółgłoska szczelinowa lub spółgłoska nosowa, po której pojawia się inna spółgłoska.
Dyftongi o długim ślizgu, takie jak /oʊ/ (odpowiednik brytyjskiego /əʊ/) oraz /eɪ/ (wide diphthongs), w amerykańskiej odmianie charakteryzują się tym, że pierwszy człon jest napięty, a drugi rozluźniony, co skutkuje nieznacznym ślizgiem. Część fonetyków zapisuje te dyftongi jako jednogłoski (monoftongi), tzn. /eɪ/ jako długie /e/ (/e:/) i /oʊ/ jako długie /o/ (/o:/), zwłaszcza w pozycji nieakcentowanej. W związku z tym niektórzy w przypadku słów beˈlow i ˈbellow stosują zapis /oʊ/, inni sugerują różnicowanie między nimi /oʊ/ i /o/, a jeszcze inni uznają za adekwatne użycie /o/ w transkrypcji fonemicznej w obu przypadkach, co może prowadzić do nieporozumień.
Spółgłoska /l/ w amerykańskiej odmianie wymawiana jest jako ciemne l (ɫ) we wszystkich pozycjach, co brzmi jak historyczne polskie ł w wymowie scenicznej i kresowej. Głoski /t/ i /d/ w pozycji po samogłosce, a zaraz przed nieakcentowaną samogłoską w normalnej szybkim mowie, wymawiane są podobnie i przypominają bardzo szybkie /d/; są wymawiane jako głoska [ɾ] (tzw. flap lub tap).
W amerykańskich akcentach występuje zjawisko znane jako Northern Cities Shift, choć nie jest ono ograniczone jedynie do obszarów północnych. Dotyczy krótkich samogłosek, przede wszystkim /æ/, która staje się zbliżona do [ɛ], [ɛə], a nawet [e], [eə].
Ortografia
Istnieje kilka różnic w pisowni wyrazów o specyficznych cechach, takich jak końcówka:
- Wyrazy zakończone w odmianie brytyjskiej na -our, w amerykańskiej kończą się na -or: parlor, color.
- Wyrazy zapożyczone z łaciny, zawierające w temacie ae i oe, w amerykańskiej ortografii pisane są przez e: anemia, fetus, edema, estrogen.
- Wyrazy z podwójnym l mają tendencję do jego „gubienia” w amerykańskim zapisie, np. councilor, chili, luibelous, hosteler, marvelous.
- Słowa zakończone w brytyjskim na -ence, zmieniają końcówkę na -ense: pretense, defense.
- Brytyjskie -ise w amerykańskim angielskim pisane jest -ize: recognize.
- ou ma tendencję przechodzenia w o lub u: mold, mustache.
- Niektóre wyrazy amerykańskie gubią q: check (bryt. cheque).
- Inne zmiany mają charakter nieregularny (brytyjska wersja na pierwszym miejscu): buses → busses, carat → karat, gaol → jail, aeroplane → airplane, grey → gray, programme → program, plough → plow.
- Angielszczyzna amerykańska posiada również odrębne konwencje ortograficzne dla stylu nieformalnego, na przykład nite (night), hi (high), lo (low), thru (through).
Gramatyka
Oto najważniejsze różnice między brytyjską a amerykańską gramatyką:
Czasowniki
W amerykańskim angielskim dominują formy have nad have got. Na pytanie Do you have time? możliwe odpowiedzi brzmią Yes, I do lub Yes, I have (odpowiednio odpowiedzi przeczące).
Niektóre formy czasu przeszłego są rzadziej używane w brytyjskiej angielszczyźnie, na przykład dove (czas przeszły od dive), preferowane są formy regularne, takie jak imiesłów burned zamiast burnt. Najbardziej rozpoznawalna forma, będąca w użyciu tylko w amerykańskim angielskim, to gotten (imiesłów bierny czasu przeszłego czasownika get).
Czas Past Simple częściej występuje niż Present Perfect, na przykład: I just ate zamiast brytyjskiego I’ve just eaten.
Czasownik modalny shall ustępuje miejsca will.
Występują różnice w szyku frazy nominalnej, na przykład: Hudson River zamiast River Hudson, a half hour zamiast half an hour.
W amerykańskim angielskim formy trybu łączącego są bardziej powszechne, np. I asked that she go w miejsce brytyjskiej konstrukcji bezokolicznikowej I asked her to go. W amerykańskim angielskim częściej używa się were w formach trybu warunkowego.
Fraza nominalna
Różnice dotyczą również użycia przedimków: amerykańskie formy to in the hospital, in the future, podczas gdy standard brytyjski zaleca opuszczenie przedimka: in future, in hospital.
W amerykańskim angielskim nazwy zbiorowości częściej występują w liczbie pojedynczej, na przykład the government is, podczas gdy Brytyjczyk powiedziałby raczej the government are.
Istnieją także różnice w użyciu przyimków i przysłówków: amerykańskie wyrażenia to na przykład: I’ll go momentarily (brytyjskie: in a moment), real good (really good), backward (backwards). It is twenty of four (It’s twenty to four), It’s five after eight (It’s five past eight), I’ll see you over the weekend (I’ll see you at the weekend), Monday through Friday (Monday to Friday inclusive) itp.
Słownictwo
Niektóre słowa występują tylko w amerykańskim angielskim, inne wyłącznie w angielskim, a niektóre stały się częścią standardu międzynarodowego, na przykład słowo Congress odnosi się do parlamentu amerykańskiego, a Parliament do brytyjskiego. Do tego standardu klasyfikuje się również słownictwo prawnicze, które jest podobne w obu krajach, mimo że znaczenie tych słów może być inne, na przykład jury, juvenile. Pozostałe słowa, które nie pasują do tego podziału, reprezentują wiele kategorii semantycznych, w tym:
- Niektóre słowa odnoszące się do różnic kulturowych, które nie weszły do standardu światowego, na przykład: Ivy League, Groundhog Day, A-levels, VAT. Nie mają one odpowiednika w innych odmianach języka.
- Słowa mające odpowiednik w innej odmianie języka: current account → checking account, estate car → station wagon.
- Słowa mające dodatkowe synonimy poza standardem międzynarodowym, np. pharmacy występuje w obu językach, ale amerykańska odmiana jest bogatsza o synonim drugstore, a brytyjska – chemist’s.
- Słowa spoza standardu międzynarodowego z różnym znaczeniem w obu odmianach: amerykańskie flyover to brytyjskie flypast, natomiast brytyjskie flyover to amerykańskie overpass.
- Słowa pojawiające się z różną częstotliwością: flat i apartment występują w obu językach, jednak pierwsze jest częstsze w brytyjskim angielskim, a drugie – w amerykańskim.
Przykłady różnic w słownictwie brytyjskim i amerykańskim:
Różnice w terminologii motoryzacyjnej
Różnice w nazewnictwie między amerykańskim a brytyjskim angielskim:
Inne przykłady różnic leksykalnych w terminologii motoryzacyjnej:
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
BronisławaB. Bałutowa BronisławaB., Wymowa angielska dla wszystkich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, ISBN 83-214-0446-4.
AlanA. Cruttenden AlanA., Gimpson’s Pronunciation of English, wyd. 8, Routledge, 2014, ISBN 978-0-415-72174-5 (ang.).
DavidD. Crystal DavidD., The Cambridge Encyclopaedia of the English Language, Cambridge: Cambridge University Press, 1995, ISBN 0-521-40179-8 (ang.).
Rebecca M.R.M. Dauer Rebecca M.R.M., Accurate English. A Complete Course in Pronunciation, Prentice Hall Regents, 1993, ISBN 0-13-007253-2 (ang.).
LawerenceL. Delacroix LawerenceL., Dictionary of Contemporary English, Harlow: Longman Pearson, 2014, ISBN 978-1-4479-7497-0 (ang.).
AprilA. McMahon AprilA., An Introduction to English Phonology, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2002, ISBN 0-7486-1251-3 (ang.).
Arden R.A.R. Thorum Arden R.A.R., Phonetics: A Contemporary Approach, Jones & Bartlett Learning, 2013, ISBN 978-1-4496-7889-0 (ang.).
