Amenemhat I
Amenemhat I był faraonem, który panował w starożytnym Egipcie. Był założycielem XII dynastii, przypadającej na okres Średniego Państwa. Jego samodzielne rządy miały miejsce najprawdopodobniej w latach 1976–1956 p.n.e., a następnie współrządził z synem, Senuseretem I, aż do 1947 p.n.e.
Przed objęciem władzy
W czasach rządów Mentuhotepa III i IV Amenemhat pełnił funkcję wezyra oraz naczelnym wodzem armii królewskiej. Oznaczało to, że był drugą osobą w państwie, co dawało mu znaczną władzę. Możliwe, że to skłoniło go do myślenia o zdobyciu tronu dla siebie lub swoich potomków.
Okazja do działania pojawiła się w końcowym okresie rządów Mentuhotepa IV, kiedy to narastały niepokoje wśród byłych nomarchów. Amenemhat wykorzystał tę sytuację, stając po stronie nomarchów, którzy pomogli mu zdobyć władzę. Choć zmiana dynastii wiązała się z niepokojami, to jednak nie zakłóciła ciągłości władzy, a związki nowej dynastii z XI dynastią zostały potwierdzone przez władcę oraz dostojników dworskich.
Aby ułatwić przekazywanie władzy, Amenemhat wprowadził system rządów zwany koregencją, który polegał na włączeniu następcy do sprawowania władzy w ostatnich latach jego panowania.
Reformator
Jednym z pierwszych kluczowych działań administracyjnych nowego faraona było przeniesienie stolicy z Hermontis do Teb.
Jednak szybko zdał sobie sprawę z dużej odległości stolicy od żyznych terenów Delty, które były spichlerzem Egiptu. Z tego powodu, aby skuteczniej zarządzać tymi obszarami, postanowił przenieść ośrodek władzy oraz centrum kulturalno-społeczne do lokalizacji bliższej centralnej części kraju. Założył nowe miasto, nazwane (egip.) Imenemhat-iczitaui – Amenemhat zdobył Oba Kraje, znajdujące się w pobliżu dzisiejszego Liszt, około 40 kilometrów na południe od Kairu. Wówczas zapewne zmienił również swoją tytulaturę. Władzę swoją oparł na nomarchach i dostojnikach, którzy pomogli mu zdobyć tron. Przywrócił im wcześniejsze stanowiska i funkcje, jednocześnie precyzując zakres ich władzy oraz terytoriów, którymi zarządzali. Egipt został podzielony na 42 nomy, a w obrębie nomów wprowadzono podział na okręgi miejskie, klasyfikując ziemie uprawne według wysokości wylewu Nilu.
Organizator
Wprowadzone zmiany administracyjne szybko przyczyniły się do stabilizacji wewnętrznej, jednak aby utrzymać ten stan, konieczne było zapewnienie zarówno bezpieczeństwa wewnętrznego, jak i zewnętrznego.
Amenemhat, zdając sobie sprawę, że głównym zagrożeniem są kraje leżące na wschód od Delty, rozkazał zbudować fortyfikacje wzdłuż wschodniej granicy, znane jako „Murami Księcia”. Posterunki graniczne zostały umocnione i zaopatrzone w broń oraz zapasy żywności, co umożliwiło kontrolowanie wszelkich ruchów na tych terenach. Wprowadzono także pobór do wojska, aby wzmocnić armię.
Pod nadzorem garnizonów prowadzono eksploatację kopalń miedzi i turkusów na Synaju. Wewnętrzne bezpieczeństwo zapewniał także system nawadniający oraz planowania i poboru podatków. Z rozkazu władcy rozpoczęto budowę nowych kanałów, a istniejące poddano renowacji. Zbudowano tamy, które gromadziły muł niesiony przez Nil, a kanały rozprowadzały wodę i muł na dalsze tereny uprawne. Dzięki nilometrom odczytywano wysokość wylewów i na tej podstawie planowano zbiory oraz wysokość podatków. Co dwa lata przeprowadzano spis areałów oraz pogłowia bydła. Każdy nom miał obowiązek wspierać inwestycje w kraju oraz związane z poborem rekruta, utrzymywaniem fortyfikacji i armii, a także kontrolą nad handlem i wydobywaniem bogactw naturalnych.
Koregencja
Po wprowadzeniu reform, umocnieniu władzy oraz osiągnięciu stabilizacji, Amenemhat zrozumiał, że jeden człowiek nie będzie w stanie skutecznie zarządzać całym państwem. W związku z tym, około 20 roku swojego panowania, powołał jako współwładcę swojego najstarszego syna Senusereta. Przekazał mu część obowiązków z nadzieją na wsparcie w rządach oraz umocnienie wewnętrzne kraju, a także rozszerzenie wpływów Egiptu na zewnątrz.
W ten sposób Amenemhat wprowadził nowy system wspólnego rządzenia ojców i synów, który trwał aż do schyłku XII dynastii, mający na celu zapewnienie sukcesji oraz uniknięcie walk o władzę.
Senuseret, jako młody współwładca, z zapałem zajął się działaniami militarnymi. Dowodząc armią, przeprowadził dwie wyprawy w górę Nilu, tłumiąc pozostałości oporu przeciwko Amenemhatowi. W 23 roku panowania wojska pod jego dowództwem dotarły do Toszka, a w 29 roku aż do Semny, nieopodal II Katarakty, budując po drodze fortyfikacje i pozostawiając garnizony w strategicznych lokalizacjach.
Na północnych terenach egipskie armie dotarły do Synaju, gdzie w 24 roku pokonały koczownicze plemiona Beduinów, co zapewniło swobodny dostęp do kopalń, a także dotarły do Palestyny i Syrii. Na zachodzie, Senuseret prowadził ekspedycję przeciwko buntującym się Libijczykom.
Militarne sukcesy przyczyniły się do wzrostu aktywności dyplomatycznej. Wznowiono relacje z Byblos oraz prawdopodobnie innymi krajami Syropalestyny. Egipt na nowo zaczął odgrywać kluczową rolę w regionie wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.
Budowniczy
Głównym obszarem działalności budowlanej Amenemhata była świątynia Amona w Karnaku, gdzie przeprowadzono szeroką skalę prac budowlanych. Niestety do naszych czasów zachował się jedynie granitowy naos.
Prawdopodobnie na rozkaz króla wzniesiono także świątynię Mut na południe od okręgu Amona-Re. W Koptos prowadzono prace zdobnicze w świątyni Mina, w Abydos zbudowano granitowy ołtarz poświęcony Ozyrysowi, a w Denderze powstała granitowa brama ku czci Hathor. Podobną bramę wzniesiono również w świątyni Ptaha w Memfis.
Największym przedsięwzięciem całego trzydziestoletniego panowania Amenemhata była budowa nowej stolicy – Iczitaui oraz kompleksu grobowego, który znajdował się na zachód od prawdopodobnej lokalizacji miasta. Kompleks grobowy był typowym kompleksem piramidy, budowanym według klasycznych wzorców Starego Państwa. Wokół piramidy władcy znajdowały się mastaby członków rodziny oraz wysokich dostojników dworskich. W pobliżu świątyni grobowej ulokowano groby inny, mniej uprzywilejowanych dworzan. Obecnie z kompleksu grobowego Amenemhata pozostały jedynie resztki jego piramidy, czyli skalny rdzeń oraz sterta luźnych odłamków skalnych i rozrzuconych wokół cegieł.
Konkluzja
Amenemhat I z pewnością był jednym z wielkich władców Egiptu. Jako założyciel nowej, potężnej XII dynastii, wprowadził Egipt w erę znaną jako „Złote Wieki”. Odbudował i zreorganizował państwo, przywracając jedność, dobrobyt oraz wpływy Egiptu. Okazał się również znakomitym reformatorem i organizatorem. Wprowadził system wspólnych rządów ojca i syna, który był wielokrotnie powielany w jego dynastii oraz w czasach największej świetności państwa faraonów – epoki Imperium – Nowego Państwa.
Był jednak zbyt zajęty troską o bezpieczeństwo granic oraz organizacją sprawnego państwa, co uniemożliwiło mu dostrzeganie zagrożeń, które mogły go samemu dotknąć. Po trzydziestoletnim panowaniu został zamordowany w wyniku spisku haremowego, prawdopodobnie na polecenie swojego syna Senusereta, który przejął po nim władzę. Młody władca, mający wsparcie armii oraz większości dostojników dworskich, zasiadł na tronie jako Senuseret I.
Tytulatura
Przypisy
Bibliografia
NicolasN. Grimal NicolasN., Dzieje starożytnego Egiptu, AdamA. Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, s. 77, 88-89, 158, 167-170, 172, 177, 185, 190, 382, ISBN 83-06-02917-8, OCLC 749417518.
BogusławB. Kwiatkowski BogusławB., Poczet faraonów, Warszawa: Iskry, 2002, s. 238–244, ISBN 83-207-1677-2, OCLC 830308044.
Kitchen K.A. Ramzes Wielki i jego czasy, PIW, Warszawa 2002, s. 23, 150; ISBN 83-06-02886-4.
Wolfgang Kosack: Berliner Hefte zur ägyptischen Literatur 1 – 12: Teil I. 1 – 6/ Teil II. 7 – 12 (2 Bände). Paralleltexte in Hieroglyphen mit Einführungen und Übersetzung. Heft 9: Die Lehre des Königs Amenemhet I. an seinen Sohn. Verlag Christoph Brunner, Basel 2015. ISBN 978-3-906206-11-0.
Schneider Th. Leksykon faraonów, PWN, Kraków-Warszawa 2001, ISBN 83-01-13479-8.
