Amen

Amen (z hebrajskiego אמן amen – „niech się stanie”, „wierność”, pochodzące od rdzenia amint – był mocny) to uroczysta formuła zakończenia i jednocześnie potwierdzenia modlitwy lub hymnu, stosowana w tradycjach judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, a także w tekstach biblijnych. Słowo „amen” funkcjonuje również jako wyrażenie w rodzaju „niech tak będzie”.

Pierwotnie na Bliskim Wschodzie termin ten oznaczał potwierdzenie przysięgi żołnierskiej (w Asyrii) i był odpowiednikiem współczesnych sformułowań takich jak „tak jest”, „rozkaz” lub „wykonam”. Wypowiedzenie go po wysłuchaniu modlitw i błogosławieństw zastępowało ich recytację, ponieważ w starożytności niewiele osób znało modlitwy na pamięć.

Amen w Starym Testamencie

Słowo amen w Starym Testamencie pojawia się głównie w kontekście sakralno-kultowym i oznacza odpowiedź na słowo Boże, Boże obietnice, groźby itp. (Pwt 27, 15-26; Jr 11,5). Czasami jest również odpowiedzią jednostki lub wspólnoty na doksologię (1 Krn 16,36; Ne 8,6). W obu przypadkach stanowi żywe potwierdzenie.

W Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 27, 16-26) znajdujemy wiele oświadczeń Lewitów, na które ludzie odpowiadają amen. W 1 Księdze Kronik (16, 36) zauważamy, że w czasach Króla Dawida ludzie odpowiadali amen, gdy słyszeli błogosławieństwo: „Niech będzie błogosławiony Jahwe, Bóg Izraela teraz i na wieki.”

Dwoistość znaczenia słowa amen zanikła całkowicie w przekładach – zarówno Septuaginta, jak i Wulgata tłumaczą je w trybie życzący (gr. genoito, łac. fiat – niech się stanie). Jednak Septuaginta zachowuje hebrajską formę słowa amen, gdy pełni ono rolę aklamacji liturgicznej (np. Ne 5,13).

Fragment Iz 65,16, w którym użyto wyrażenia „Bóg Amen”, jest nieco niejasny. Od czasów Septuaginty najczęściej tłumaczone jest jako „prawdziwy Bóg” lub „wierny Bóg”.

Amen w Nowym Testamencie

W Nowym Testamencie słowo amen pojawia się jako imię Jezusa:

„Aniołowi Kościoła w Laodycei napisz: To mówi Amen, Świadek wierny i prawdomówny, Początek stworzenia Bożego” (Ap 3, 14).

W przeciwieństwie do Starego Testamentu, w Nowym Testamencie amen jest używane na początku wypowiedzi, co nie występuje w tekstach rabinicznych.

Amen w judaizmie

Mędrcy Talmudu dostrzegają ogromne znaczenie tego słowa. Rabbi Hanina zauważa, że trzy litery, które tworzą amen (EMN), są pierwszymi literami wyrażenia El Melech Neeman („Bóg, Król Prawdziwy”). W ten sposób amen potwierdza Boskie Królestwo (Szabbat 119b).

Halacha (prawo żydowskie) wskazuje, że każda osoba, która słyszy kogoś innego wypowiadającego błogosławieństwo, powinna odpowiedzieć amen na zakończenie (OH 215:2, 124:6).