Amde Tsyjon I
Amde Tsyjon I (gyyz. ዐምደ ጽዮን, co oznacza Podpora [lub filar] Syjonu, imię tronowe ገብረ ፡ መስቀል Gebre Meskel, co oznacza Niewolnik Krzyża, ur. ? – zm. 1344 r.) był cesarzem Etiopii w latach 1314–1344. Należał do dynastii salomońskiej i jest powszechnie uznawany za jednego z najważniejszych etiopskich cesarzy XIV wieku. Jego imię jest związane z okresem oraz piśmiennictwem, które rozwinęło się w czasie jego panowania.
Konflikt Amde Tsyjona z zakonnikami
Na początku swoich rządów Amde Tsyjon I wszedł w konflikt z duchowieństwem z Debre Azbo. Mnisi z tego klasztoru dowiedzieli się o kazirodczej relacji cesarza z jego matką. Trzech duchownych – yczegie Filip, abuna Jakub i abba Honoriusz – udało się do siedziby cesarskiej w Tegulet, aby wyjaśnić tę sprawę. Amde Tsyjon I zapewnił mnichów, że nie ma związku z matką, lecz z macochą, jednak Honoriusz mimo to udzielił mu nagany. Cesarz, oburzony tymi uwagami, rozkazał go obić rózgami, co szybko rozeszło się po okolicy. Wieczorem w Tegulet wybuchł pożar, za który Amde Tsyjon i jego otoczenie obwinili mnichów, oskarżając ich o zemstę za chłostę Honoriusza. Wzburzony cesarz wygnał zakonników z Debre Azbo w różne części Etiopii, a niektórych uwięził. W wyniku tego wydarzenia gałąź mnichów znana jako teuahdo rozprzestrzeniła się po całym kraju.
Polityka wewnętrzna
Kultura i administracja
W czasie panowania Amde Tsyjona I Kościół etiopski umocnił swoją pozycję, a władza świecka również zyskała na autorytecie. Cesarz zorganizował państwo, stabilizując je gospodarczo. W tym okresie Etiopia przeżyła znaczny rozwój kulturalny, w tym stworzenie ważnego dzieła historycznego zatytułowanego Kebra Nagast („Chwała Królów”), autorstwa nybure yd Izaaka. Ponadto opracowane zostały „Prawidła cesarstwa”, znane jako Syrate mengyst, zawierające przepisy dotyczące ceremoniału dworskiego, pochówków, zaślubin i koronacji. W czasach Amde Tsyjona powstał także urząd tsehafie tyyzaza (spisującego rozkazy), którego celem było dokumentowanie istotnych wydarzeń, co przyczyniło się do rozwoju etiopskiego dziejopisarstwa. Literatura kościelna również przeżywała swój renesans.
Bunty wewnętrzne
Plemię Felaszów, wyznające judaizm, wykazywało silne tendencje odśrodkowe w regionach Uegera, Semien i Dembija, często buntując się przeciwko Amde Tsyjonowi. W 1320 roku cesarz stłumił bunt w prowincji Tigraj, który prowadził Jabika Ygzigya, w okręgach Bihat i Amba Seneiti. Zarządcy Amba Seneiti, jako karę, otrzymali pogardliwy tytuł „Władców Małp”, który przetrwał aż do XVI wieku.
Wojny z muzułmanami
Prześladowania posłów
W pierwszej połowie XIV wieku stosunki między mameluckim Egiptem a Etiopią uległy pogorszeniu. W 1325 roku Amde Tsyjon zagroził Egipcjanom, że odwróci bieg rzeki Nil, podobnie jak sto pięćdziesiąt lat wcześniej czynił to król Gebre Meskel, znany jako Lalibela. Powodem tych gróźb były utrudnienia w kontaktach między cesarstwem a patriarchatem aleksandryjskim. Etiopscy posłowie byli zatrzymywani, więzieni lub zabijani przez muzułmanów podczas wypraw do Egiptu, a patriarchowie często nie docierali do Etiopii, co skutkowało brakiem abuny, czyli głowy tamtejszego Kościoła, mianowanej z egipskiej Aleksandrii. Utrudnienia w kontaktach były głównym powodem wybuchu konfliktu między Amde Tsyjonem I a muzułmanami.
Początek konfliktu
Wojna z muzułmanami rozpoczęła się w 1328 roku, gdy sułtan państwa Ifat, Hak-ad-Din I, porwał i torturował etiopskich posłów wracających z Kairu. Amde Tsyjon szybko pokonał sułtana i uwięził go, jednak Sebr-ad-Din, brat pokonanego, który został mianowany przez cesarza na nowego władcę Ifat, zdradził Etiopczyków, rozpoczynając wojnę podjazdową w regionach Tegulet, Damot i Fetegar, sięgając nawet do prowincji Godżam i Amhara. Oddziały Sebr-ad-Dina mordowały chrześcijan i paliły kościoły. Amde Tsyjon zaczął się przygotowywać do kolejnej wyprawy, wysyłając do sułtana Ifat list o treści:
Odpowiedź Sebr-ad-Dina była następująca:
Wojna z sułtanatem Ifat
Amde Tsyjon rozpoczął wojnę od zwycięstwa w okręgu Hadija, a następnie za pośrednictwem przymuszonego zarządcy Hadiji poinformował Sebr-ad-Dina, że wojska cesarskie poniosły klęskę, co umożliwiło frontalny atak na Etiopię. Na wieść o tym sułtan podzielił swoje wojska na trzy grupy. W 1331 roku miała miejsce wielka bitwa, w wyniku której muzułmanie zostali pokonani, a Sebr-ad-Din ledwo uszedł z życiem. Później toczyły się walki między Etiopczykami a buntowniczymi Felaszami na północy oraz z władcą Deuaro, Hajderą, który był sojusznikiem sułtana Ifat. Na północy cesarz wysłał armię pod dowództwem Tsegi Krystosa, a sam udał się do Deuaro, gdzie odniósł kolejne zwycięstwo, pojmując Hajderę oraz Sebr-ad-Dina. Po zwycięskiej wojnie Amde Tsyjon rozszerzył granice swojego państwa, mianując władcą terytoriów muzułmańskich Gemal-ad-Dina, brata wcześniejszych władców Ifat. Następnie miały miejsce kolejne walki z muzułmanami, ponieważ Gemal, podobnie jak Sebr, nie dochował wierności. Amde Tsyjon prowadził także kampanię na terenach pustynnego sułtanatu Adal, z powodu groźby nowej koalicji państw muzułmańskich. Władca Adalu, Seleh, namawiał Gemal-ad-Dina do przystąpienia do koalicji. W 1335 roku Seleh wyruszył do walki z cesarzem, nie czekając na sułtana Ifat, ale przegrał z Amde Tsyjonem, co ostatecznie potwierdziło przewagę Etiopczyków nad muzułmanami.
Pieśni królewskie
Zwycięstwa Amde Tsyjona I zostały opisane przez autora staroamharskich Pieśni królewskich.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Bartnicki, Joanna Mantel-Niećko, Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
