Ambystoma meksykańska
Ambystoma meksykańska, znana również jako aksolotl meksykański lub salamandra meksykańska (Ambystoma mexicanum), to endemiczny gatunek słodkowodnego drapieżnego płaza ogoniastego, należący do rodziny ambystomowatych (Ambystomatidae). Wyjątkową cechą tego gatunku jest zjawisko neotenii, dzięki czemu przedstawiciele rodzaju Ambystoma w swojej postaci larwalnej są określane jako aksolotle.
Ambystoma meksykańska jest popularnym zwierzęciem wykorzystywanym w laboratoriach, a także często hodowanym w akwariach.
Występowanie
W naturalnym środowisku gatunek ten występował na południe od Miasta Meksyk, w jeziorach Xochimilco i Chalco (2300 m n.p.m.). Obecnie jego zasięg ogranicza się głównie do południowych części jeziora Xochimilco oraz przylegających kanałów i mokradeł. Jezioro Chalco zostało niemal całkowicie osuszone w celu zapobieżenia okresowym powodziom w regionie. Prawdopodobnie ambystoma występowała również w jeziorach Texcoco, Zumpango i Xaltocan.
Budowa
Ciało ambystomy ma masywną budowę i jest grzbietobrzusznie spłaszczone. Na szerokiej głowie, w jej tylnej części, znajdują się trzy pary zewnętrznych skrzeli, umiejscowionych po obu stronach. Kończyny są delikatne, krótkie i kruche – przednie mają cztery palce, a tylne pięć. Ciało kończy się długim, wysokim ogonem. U form neotenicznych występuje wysoka, bocznie spłaszczona płetwa ogonowa. U form albinotycznych kościec jest widoczny przez cienką, półprzezroczystą skórę.
Rozróżnia się dwie formy barwne:
- Forma naturalna – grzbiet w kolorze ciemnoszarym, czarnym lub brązowym, z licznymi ciemnymi, prawie czarnymi plamkami, tworzącymi marmurkowy deseń.
- Forma hodowlana – najczęściej występują barwy albinotyczne, jasnoróżowe, a nawet białawe, z intensywnie różowymi skrzelami.
Długość ciała dorosłych osobników (larw) wynosi do 30 cm.
Neotenia
W naturalnym środowisku ambystoma nie przechodzi w formę lądową. Brak transformacji wynika z wrodzonej wady i niedoboru tyroksyny, produkowanej przez tarczycę, co jest spowodowane jej niską funkcjonalnością.
Tryb życia
Aksolotl prowadzi nocny tryb życia. W ciągu dnia larwy szukają schronienia w zakamarkach, które chronią je przed większymi drapieżnikami.
Jako drapieżnicy, mają szczątkowe zęby i pokarm lokalizują głównie za pomocą węchu. Żywią się głównie małymi zwierzętami wodnymi w porze wieczornej i nocnej, zdarza się im również kanibalizm.
Przy trzymaniu w grupach mogą obgryzać sobie kończyny i końcówki płetwy ogonowej. Mimo to mają zdolność regeneracji utraconych części ciała, takich jak kończyny, skrzela, a nawet fragmenty głowy, mózgu i serca. Proces regeneracji przebiega poprzez rozmnażanie komórek w uszkodzonej części ciała. Komórki te mnożą się i są w stanie zastąpić brakującą tkankę, zachowując pełną funkcjonalność. Okres regeneracji może trwać do kilku miesięcy.
Rozmnażanie
U ambystomy występuje neotenia oraz wyraźny dymorfizm płciowy. Gonady samca w okresie rozrodczym są łatwo zauważalne z powodu ich nabrzmienia. Po kilkutygodniowym okresie zimowania samce składają spermatofory na roślinach, które samice zbierają, wkładając do kloaki. Kilka tygodni po zapłodnieniu samica składa galaretowaty skrzek zawierający od 200 do 6000 jaj. Okres inkubacji zależy od temperatury otoczenia i zazwyczaj trwa około 3 tygodni. Młode larwy, które się wykluwają, mają długość około 15–20 milimetrów i są bardzo żarłoczne, co wymaga częstego dokarmiania (kanibalizm). Dojrzałość płciową osiągają po roku życia.
Przeobrażenie w salamandrę
Podczas przeobrażenia aksolotla następują zmiany w budowie ciała, w tym częściowy zanik skrzeli i płetwy ogonowej. Larwa zaczyna coraz częściej pobierać powietrze atmosferyczne. Po całkowitej metamorfozie ogon staje się zaokrąglony, a w finalnej fazie przeobrażenia następuje coraz częstsze zrzucanie nabłonka z całej powierzchni ciała.
Badania naukowe
Ambystoma meksykańska jest ważnym zwierzęciem laboratoryjnym i modelem w badaniach. Dzięki podawaniu hormonu tarczycy aksolotl uzyskał zdolność przeobrażania się w formę lądową. Pionierką tych badań była polska biolog Laura Kaufman, która w 1917 roku karmiła larwy wyciągiem z tarczycy dojrzałych ambystom oraz tarczycą innych zwierząt.
Gatunek ten jest często wykorzystywany w laboratoriach do badań nad transplantacją, wadami serca, a także w endokrynologii i genetyce.
W warunkach laboratoryjnych ambystoma żyje około 12–15 lat, podczas gdy w naturze przeciętnie 10–12 lat.
Zagrożenia i ochrona
Populacja Ambystoma mexicanum w jeziorze Xochimilco oraz otaczających kanałach jest poważnie zagrożona z powodu rozwoju Miasta Meksyk i ma tendencję spadkową.
Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych klasyfikuje Ambystoma mexicanum jako krytycznie zagrożony gatunek. Ostatnie obserwacje dzikiej populacji wskazują na liczebność wynoszącą od 700 do 1200 osobników, które występują w sześciu różnych mokradłach jeziora Xochimilco.
Inicjatywy ochronne koncentrują się na podnoszeniu znaczenia jeziora Xochimilco poprzez edukację oraz działania na rzecz przywrócenia siedlisk. Rozwój populacji w oparciu o osobniki hodowlane nie jest zalecany z uwagi na ryzyko przenoszenia chorób, w tym genetycznych.
Gatunek objęty jest szczególną ochroną rządu Meksyku oraz kontrolą zgodnie z Konwencją o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami zagrożonymi wyginięciem (załącznik II do rozporządzenia WE 318/2008 w dodatku B).
Znaczenie gospodarcze
Ambystoma meksykańska jest jadalnym gatunkiem, który był niegdyś poławiany w celach spożywczych i sprzedawany na targach. Obecnie handel tym gatunkiem jest prawnie zabroniony.
Przypisy
Bibliografia
Marcin JanM.J. Gorazdowski, MichałM. Kaczorowski, Leksykon zwierząt terraryjnych, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2005, s. 69–70, ISBN 83-7073-400-6, OCLC 749563549.
Włodzimierz Juszczyk, Mały słownik zoologiczny – Gady i płazy, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1978, s. 15–16.
Bogusław Grześków, Przekształcenie aksolota w amblystomę, AKWARIUM Nr 5-6/87. akwa-mania.mud.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
IUCN SSC Amphibian Specialist Group, Ambystoma mexicanum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2012-05-19] (ang.).
Joanna Mazgajska: Płazy świata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-15846-0. Brak numerów stron w książce.
