Ambroży z Mediolanu

Ambroży z Mediolanu (łac. Ambrosius Aurelius; cs. святитель Амвросий Медиоланский; ur. około 340 roku w Trewirze, zm. 4 kwietnia 397 roku w Mediolanie) to arcybiskup Mediolanu, uznawany za świętego zarówno w Kościele katolickim, jak i prawosławnym, a także jako wyznawca, ojciec i doktor Kościoła.

Życiorys

Ambroży przyszedł na świat około 340 roku w Trewirze, w rzymskiej rodzinie arystokratycznej. Jego ród wywodził się z Grecji, ale od dawna osiedlił się w Cesarstwie. Ojciec Ambrożego był urzędnikiem w administracji Trewiru, który wówczas pełnił rolę siedziby cesarza. Miał dwoje starszego rodzeństwa: Marcelinę i Satyra. Po śmierci ojca, która miała miejsce krótko po narodzinach Ambrożego, rodzina przeniosła się do Rzymu, gdzie przyszły biskup zdobył wykształcenie. Całe życie utrzymywał bliskie relacje z rodzeństwem, zwłaszcza z Marceliną. Chrzest przyjął dopiero po wyborze na biskupa. Jego edukację religijną kształtowała rodzina, natomiast nauki z zakresu retoryki, filozofii i prawa zdobył w rzymskich szkołach, które w większości były pogańskie. W tym okresie zainteresował się dziełami Wergiliusza, Seneki i Platona. Pracował jako urzędnik cesarski w prefekturze Syrmii, a następnie pełnił funkcję zarządcy Ligurii-Emilii w latach 370-373.

Gdy w Mediolanie potrzebny był nowy biskup, Ambroży przybył do miasta. Z powodu napięć związanych z konfliktem z arianami, jego kandydatura została uznana za kompromisową. Sakrament święceń przyjął 24 listopada 373 roku, a sakrę biskupią otrzymał 7 grudnia. Po wyborze pełnił rolę doradcy cesarza, broniąc Walentyniana, mimo że jego matka Justyna była arianką. Podjął także studia teologiczne pod okiem Symplicjana. Jako duchowny skoncentrował się na badaniu Pisma Świętego oraz nauczaniu wiernych. W swoich decyzjach kierował się Biblią i zachęcał do tego samego cesarza Gracjana. Poświęcał dużo czasu na formację duchownych z Mediolanu, a także na pomoc ubogim i chorym. Uczestniczył w synodzie w Akwilei i prowadził liczną korespondencję z innymi duchownymi. Był mentorem Augustyna z Hippony oraz Paulina z Noli, których przekonał do przyjęcia chrześcijaństwa. Uregulował relacje między Państwem a Kościołem, co doprowadziło do uznania chrześcijaństwa za religię państwową. Wprowadził też specjalny ryt, który jest stosowany do dziś w archidiecezji mediolańskiej. Po masakrze mieszkańców Tessalonik dokonanej przez Teodozjusza Wielkiego wiosną 390 roku, Ambroży odmówił cesarzowi możliwości uczestnictwa w mszy, a cesarz uzyskał przebaczenie dopiero w dniu Bożego Narodzenia, po odbyciu pokuty.

Był zdecydowanym przeciwnikiem pogańskich wierzeń, co doprowadziło do wstrzymania dotacji państwowych na kult pogański. Przyczynił się do wydania przez Teodozjusza Wielkiego zakazu kultu pogańskiego w 392 roku. Zwalczał judaizm, a grożąc ekskomuniką, wymusił amnestię dla chrześcijan, którzy z jego inspiracji spalili synagogę w Kallinikum nad Eufratem w 388 roku.

Ambroży zmarł 4 kwietnia 397 roku w Mediolanie, gdzie został pochowany.

Kult

Relikwie Ambrożego spoczywają w bazylice św. Ambrożego w Mediolanie. Zostały również sprowadzone do Polski:

w lipcu 2014 roku do kościoła parafialnego pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Żabiej Woli (koło Lublina)
w kwietniu 2016 roku do kościoła parafialnego pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Kobiernicach (koło Bielska-Białej)
w sierpniu 2016 roku do kościoła parafialnego pw. św. Augustyna w Czapurach k. Poznania

Patronat

Święty Ambroży jest uważany za patrona pszczelarzy, co ma związek z legendą o pszczołach, które składały miód na jego ustach.

Dzień obchodów

W Kościele katolickim wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 7 grudnia, natomiast w Cerkwi prawosławnej święty wspominany jest 7/20 grudnia, co odpowiada 20 grudnia według kalendarza gregoriańskiego.

Ikonografia

W ikonografii Ambroży przedstawiany jest w stroju biskupim. Jego atrybuty to dyscyplina z trzema rzemieniami, dziecko w kołysce, gołąb, kości, krzyż, księga, model świątyni oraz napis: „Dobra mowa jest jak plaster miodu”, pszczoły, ptasie pióro i ul pszczeli.

Dyscyplina o trzech rzemieniach symbolizuje pokutę, którą nałożył na Teodozjusza, który przez trzy miesiące nie mógł uczestniczyć w mszy. Dziecko w kołysce, ul i pszczoły odnoszą się do legendy, w której pszczoły składały miód w ustach Ambrożego jako niemowlęcia. Dziecko może również nawiązywać do wydarzenia, kiedy podczas sporów o wybór biskupa ktoś z tłumu krzyknął „Ambroży biskupem”, co zostało przyjęte przez zgromadzonych. Symbolika pszczół może także odnosić się do umiejętności kaznodziejskich Ambrożego, co podkreślają słowa „Dobra mowa jest jak plaster miodu”. Krzyż symbolizuje głęboką wiarę świętego i jego zmagania z przeciwnościami. Gołąb i ptasie pióro są oznakami boskiej inspiracji, a księga symbolizuje mądrość. Kości mogą odnosić się do złożenia w IX wieku zwłok Ambrożego w grobie męczenników Gerwazego i Protazego w katedrze mediolańskiej. Model świątyni symbolizuje starania świętego o budowę kościołów oraz powstanie w okolicy Mediolanu szkoły duchownych, przypominającej współczesne seminaria.

Dzieła

Ambroży z Mediolanu napisał wiele traktatów teologicznych oraz przyczynił się do reformy liturgii. To on udzielił chrztu św. Augustynowi.

Wybrane przekłady polskie (do 2004 roku):

Listy. O. Polikarp Nowak OFM (przekład i przypisy), Ks. Józef Naumowicz (wstęp i opracowanie), Wydawnictwo „M” BOK 10, Kraków 1997, s. 305.
Hexaemeron. Władysław Wojciech Szołdrski CSsR (przekład), Andrzej Mateusz Bogucki OP (wstęp), ks. Wincenty Myszor (opracowanie). ATK PSP 4, Warszawa 1969, s. 247.
Wybór pism. O pokucie. O ucieczce od świata. O dobrach przynoszonych przez śmierć. Władysław Wojciech Szołdrski (przekład), Cyryl Andrzej Guryn OFMConv, Emil Stanula CSsR (wstęp i opracowanie). ATK PSP 7, Warszawa 1971, s. 194.
Wyjaśnienie symbolu. O tajemnicach. O sakramentach. ks. Ludwik Gładyszewski (przekład, wstęp i opracowanie), WAM Źródła Myśli Teologicznej 31, Kraków 2004, s. 111.
Wykład Ewangelii według św. Łukasza. Władysław Wojciech Szołdrski (przekład), Andrzej Mateusz Bogucki OP (opracowanie i wstęp), ATK PSP 16, Warszawa 1977, s. 504.
Obowiązki duchownych. Kazimierz Abgarowicz (tłumaczenie), Jan Sajdak, Jan Wikarjak (przejrzeli tłumaczenie). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1967.

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Jerzy Pałucki: Ambroży z Mediolanu. Kraków: WAM, 2004. ISBN 83-7318-240-3. (pol.)

Henryk Fros, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 6: W-Z. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 2007. ISBN 978-83-7318-736-8. (pol.)

Wiesław Aleksander Niewęgłowski: Leksykon świętych. Warszawa: Świat Książki, 2006. ISBN 978-83-247-0574-0. (pol.)

Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Iskry, 2006. ISBN 83-207-1748-5. (pol.)

Anna Świderkówna: Słownik pisarzy antycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0141-4. (pol.)

Averil Cameron: Późne cesarstwo rzymskie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005. ISBN 83-7469-163-8. (pol.)

Michał Horoszewicz: Przez dwa millenia do rzymskiej synagogi. Szkice o ewolucji postawy Kościoła katolickiego wobec Żydów i judaizmu. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, 2005. ISBN 83-7072-172-9. (pol.)

Wojciech Stawiszyński: Bibliografia patrystyczna 1901-2004. Kraków: Homini, 2005. ISBN 83-89598-96-5. (pol.)

Józef Marecki, Lucyna Rotter: Jak czytać wizerunki świętych leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2009. ISBN 978-83242-0910-1. (pol.)