Ambroży Grabowski

Ambroży Grabowski

Ambroży Grabowski (7 grudnia 1782 w Kętach – 3 sierpnia 1868 w Krakowie) to polski historyk, księgarz, kolekcjoner, archeolog oraz antykwariusz, znany z autorstwa przewodników po Krakowie.

Życiorys

Był synem Jana Chrzciciela Grabowskiego, organisty w kościele parafialnym w Kętach, oraz Teresy z Florkiewiczów. Miał szóstkę sióstr i dwóch braci. Edukację pobierał jedynie przez cztery lata. W wieku 14 lat opuścił Kęty i przybył do Krakowa, gdzie dzięki wsparciu krewnego rozpoczął pracę w księgarni Antoniego Gröbla. Po sześciu latach, w 1803 roku, awansował na subiekta, a po śmierci Gröbla w 1807 roku, został wspólnikiem nowego właściciela, Józefa Mateckiego. W latach 1818–1837 prowadził własną księgarnię przy Rynku Głównym 13.

Dwukrotnie się ożenił. W 1817 roku poślubił Józefę Nowakowską (1797–1832), a w 1833 roku Józefę Służewską (1797–1854). Z pierwszego małżeństwa miał syna Maksymiliana oraz dwie córki: Józefę, żonę Wiktora Kopffa, i Marię, żonę Karola Estreichera, dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. Z drugiego małżeństwa miał syna Kazimierza i córkę Stefanię. Wnukami Ambrożego Grabowskiego byli Maria Estreicherówna i Stanisław Estreicher, a prawnukami – Karol Estreicher, muzealnik, oraz Krystyna Grzybowska.

Zmarł i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w rodzinnym grobowcu w kwaterze 20.

Działalność naukowa i kolekcjonerska

Był samoukiem w dziedzinie historii, a jego szczególne zainteresowania dotyczyły dziejów Krakowa. W 1822 roku opublikował swój pierwszy przewodnik po mieście, zatytułowany Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic, który później wielokrotnie wznawiano pod tytułem Kraków i jego okolice.

W wyniku swoich badań po roku 1820 odkrył tożsamość autora ołtarza Mariackiego – Wita Stwosza. Jak sam twierdził: „Liczę do zasług moich, a tego mi nikt nie zaprzeczy, iż przyczyniłem się do chluby kraju naszego odkryciem i odszukaniem znakomitego artysty, rzeźbiarza Wita, o którym dotąd najmniejszej wiadomości nikt nie miał.” Udało mu się to dzięki analizie dokumentów archiwalnych oraz powiązaniu ich z napisem na nagrobku Kazimierza Jagiellończyka. Pierwsze informacje na temat Stwosza Grabowski opublikował w 1830 roku w drugim wydaniu przewodnika Kraków i jego okolice, a następnie rozszerzył je w edycji z 1836 roku. Grabowski pominął jednak pochodzenie Stwosza z Norymbergi, przedstawiając go jako krakowianina, co przez następne lata powtarzali inni badacze. Dopiero około 1900 roku pogląd ten został skorygowany.

Grabowski był także pasjonatem kolekcjonowania. Zgromadził różnorodne przedmioty, w tym rękopisy (np. dokumenty pergaminowe, listy), druki (ulotki, klepsydry, blankiety itp.) oraz ryciny. Sporządzał również notatki i wypisy z różnych źródeł oraz prowadził zapiski o charakterze pamiętnikarskim. Materiały te zebrano w około dwustu olbrzymich tomach (tekach) o charakterze silva rerum. Jeszcze za życia większość z nich przekazał swojemu synowi Maksymilianowi, a po nim odziedziczył je Eugeniusz, który w 1908 roku, pod wpływem Stanisława Estreichera, przekazał większość tek do Archiwum Aktów Dawnych w Krakowie – obecnie Archiwum Narodowego w Krakowie, gdzie znajdują się do dziś. Wcześniej Estreicher uporządkował i oznaczył te dokumenty, nadając im numery od 1 do 164. W 1909 roku opublikował część zapisków Grabowskiego w dwóch tomach zatytułowanych Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego jako tomy 40 i 41 serii Biblioteka Krakowska. Po śmierci Eugeniusza, pozostałą część tek odziedziczył jego brat, Lucjan Grabowski, który przewiózł je do Lwowa. Po śmierci Lucjana w 1941 roku, jego spuścizną zajął się ówczesny dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, co spowodowało, że część tek Grabowskiego oraz księgozbiór Ossolineum trafiły do Wrocławia. Pozostałe teczki Grabowskiego są przechowywane w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, a także w rodzinie oraz jako część Archiwum Estreicherów, znajdują się w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.

Publikacje

Owocem jego długotrwałej pracy są liczne, często ilustrowane dzieła, z których najważniejsze to:

• Krótkie przypowieści dawnych Polaków czyli Apophtegmata, anekdoty […] : z rzadkich dzieł i rękopismów ojczystych zebrane (1819),
• Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic (1822, kolejne wydania pod tytułem Kraków i okolice w latach 1830, 1836, 1844),
• Starożytności historyczne polskie czyli Pisma i pamiętniki do dziejów dawnej Polski, listy królów i znakomitych mężów, przypowieści, przysłowia itp. (1845),
• Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnéj Polski, diaryusze, relacye, pamiętniki itp. służące do objaśnienia dziejów krajowych oraz listy historyczne do panowania królów Jana Kazimiérza i Michała Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego, marszałka i hetmana wielkiego koronnego (1845),
• Dawne zabytki miasta Krakowa. Przypomnienia przeszłości o niektórych starożytnych zwyczajach mieszkańców krakowskich, o bramach, basztach i wszelkich obronach tej niegdyś stolicy kraju. Z dodatkiem różnych do dziedziny pamiątek należących wiadomości (1850),
• Starożytnicze wiadomości o Krakowie. Zbiór pism i pamiętników dotyczących opisowej i dziejowej przeszłości oraz zwyczajów tej dawnej stolicy kraju z dodatkiem różnych szczegółów Polaków (1852),
• Skarbniczka naszej archeologii obejmująca średniowieczne pomniki wojennego budownictwa Polaków, wiadomości do dziejów sztuk pięknych w Polsce oraz wspomnienia z naszej przeszłości itp. (Lipsk 1854, z 39 wizerunkami baszt i bram krakowskich).

Upamiętnienie

Ulica w Krakowie nosi imię Ambrożego Grabowskiego – jest to przecznica ulicy Karmelickiej.

Przypisy

Bibliografia

Karol Estreicher. Dzieło Ambrożego Grabowskiego. „Rocznik Krakowski”. 40, s. 7-42, 1970.

Wacław Kolak. Zbiór ikonograficzny w tekach Ambrożego Grabowskiego. „Archeion”. XLIV, s. 145–175, 1966.

Linki zewnętrzne

Publikacje i rękopisy Ambrożego Grabowskiego w serwisie Biblioteki Narodowej – polona.pl

Zbiór Ambrożego Grabowskiego w Archiwum Narodowym w Krakowie w serwisie szukajwarchiwach.gov.pl

Teka pt. Zbiór ikonograficzny Ambrożego Grabowskiego w Gabinecie Rycin Biblioteki Naukowej PAN i PAU w Krakowie

Tygodnik Ilustrowany 1861 nr 79 (29 marca 1861), s. 113-114, Ambroży Grabowski