Ambrozja (Ambrosia L.)
Ambrozja (Ambrosia L.) to rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae), obejmujący 45 gatunków. Rośliny te występują naturalnie na obu kontynentach amerykańskich, od Alaski aż po Patagonię, przy czym największe zróżnicowanie znajduje się w Ameryce Północnej, gdzie w USA i Kanadzie rośnie 22 gatunki. Tylko jeden gatunek można spotkać w Starym Świecie – ambrozja nadmorska (Ambrosia maritima), która występuje w basenie Morza Śródziemnego. Kilka gatunków rozprzestrzeniło się na innych kontynentach jako rośliny inwazyjne. W Polsce dwa gatunki są antropofitami zadomowionymi: ambrozja bylicolistna (A. artemisiifolia) oraz ambrozja zachodnia (A. psilostachya), a jeden gatunek (ambrozja trójdzielna A. trifida) jest gatunkiem przejściowo dziczejącym.
Rośliny te są wiatropylne i produkują ogromne ilości pyłku, który jest silnym alergenem – w miejscach, gdzie występuje ambrozja (np. w USA), przyczyniają się one do powstawania kataru siennego. Ambrosia maritima zawiera laktony, które mają właściwości silnie moluskocydowe i są szeroko wykorzystywane jako środek do zwalczania ślimaków. Gatunek ten jest również stosowany do aromatyzowania likierów. Ambrozja zachodnia wykazuje silne działanie allelopatyczne na glony, bakterie nitryfikacyjne oraz trawy. A. peruviana dostarcza zielonego barwnika. Różne gatunki ambrozji znajdują zastosowanie w medycynie, w tym także do wywoływania poronień.
Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa ἀμβροσία (ambrosía), które oznacza „pokarm bogów”, a powody jej wyboru pozostają niejasne.
Morfologia
Pokrój
Rośliny te mogą być zielne (jednoroczne i byliny) lub krzewy, osiągające wysokość od 10 cm do ponad 4 m. Ich pędy zazwyczaj są rozgałęzione, prosto wzniesione, podnoszące się lub płożące, często z kłączami, które mogą się silnie rozrastać, co powoduje, że jeden genotyp może pokrywać setki m² (jak w przypadku ambrozji zachodniej).
Liście
Liście są naprzeciwległe, często w dalszej części pędów skrętoległe, ogonkowe lub siedzące, o różnorodnym kształcie – od równowąskich i nitkowatych do jajowatych oraz rombowatych. Mogą być pierzasto lub dłoniasto podzielone, nagie lub owłosione, często z gruczołkami.
Kwiaty
Kwiaty męskie i żeńskie są zebrane w oddzielnych koszyczkach, które wyrastają na tej samej roślinie (jednopienność) lub rzadziej na różnych roślinach (dwupienność). W przypadku roślin jednopiennych koszyczki męskie są skupione w wydłużonych groniastych lub kłosopodobnych kwiatostanach, umiejscowionych w szczytowych częściach pędów. Koszyczki męskie, krótkoszypułkowe i zwieszone, są liczne i drobne, rozmieszczone pojedynczo lub w pęczkach w obrębie kwiatostanu. Koszyczki żeńskie wyrastają w kątach liści i zawierają pojedyncze kwiaty żeńskie (rzadko mogą być ich kilka). Okrywa kwiatostanów męskich jest zrosłolistkowa i miseczkowata, natomiast w kwiatostanach żeńskich okrywa drewnieje i tworzy skorupę otaczającą kwiat oraz owoc. Kwiaty męskie, których w koszyczku jest zazwyczaj od kilku do 20 (rzadziej więcej), mają rurkowate korony w kolorze białawym do fioletowego, z praktycznie wolnymi pylnikami. Z koszyczka żeńskiego na zewnątrz wystają znamiona.
Owoce
Owoce to niełupki, pojedyńcze, o kształcie jajowatym do wrzecionowatego, bez puchu kielichowego, zamknięte w zdrewniałej okrywie koszyczka, u niektórych gatunków mogą być cierniste lub oskrzydlone.
Systematyka
Pozycja systematyczna
Rodzaj ambrozji należy do plemienia Heliantheae w podrodzinie Asteroideae w rodzinie astrowatych Asteraceae. W obrębie plemienia klasyfikowany jest do podplemienia Ambrosiinae Less., do którego zaliczają się również iwa Iva, partenium Parthenium i rzepień Xanthium.
Wykaz gatunków
Przypisy
