Ambona
Ambona (z gr. ambon „szczyt”, „podwyższenie”, oraz łac. ambo) to w architekturze sakralnej miejsce, w którym duchowni czytają teksty liturgiczne i wygłaszają kazania.
Historia
Ambona przybierała różne formy architektoniczne, od trybuny wspieranej na kolumnach z okresu V-VI wieku, po konstrukcje zawieszone na ścianach lub filarach, z wejściem po schodkach. Ten drugi typ, najczęściej zachowany, rozwinięty w XVI wieku, składa się z korpusu-mównicy z parapetem (pulpitem), zaplecka oraz baldachimu. Baldachim zazwyczaj zdobi gołębica na podniebieniu, a całość wieńczy figura. Pokrycie pulpitu – wykonane w kolorze dnia – nadaje ambonie charakter miejsca liturgicznego.
W dawnych epokach ambona była często bogato zdobiona, a w okresie baroku przybierała wyszukane formy, na przykład w kształcie łodzi. W niektórych kościołach istniały nawet dwie lub trzy ambony, które służyły do teologicznych dysput.
W chrześcijańskich kościołach ambona zazwyczaj umieszczana była po lewej stronie nawy głównej, blisko prezbiterium. W XX wieku, w związku z rozwojem systemów nagłośnienia, przestało być konieczne, aby ambona była na podwyższeniu, co doprowadziło do masowego budowania ambon w prezbiterium, w pobliżu ołtarza. Ambony te przyjmują formę mównicy: małego podwyższenia z stołem, na którym kładzie się lekcjonarz. W liturgii katolickiej ambona jest określana jako stół Słowa Bożego, gdzie odbywa się druga część mszy – liturgia słowa. Na ambonie następuje pierwszy akt liturgii – liturgia zstępująca, czyli komunikacja Boga z człowiekiem. Ambona powinna być wykorzystywana wyłącznie do głoszenia Słowa Bożego; nie zaleca się traktowania jej jako miejsca do ogłoszeń (właściwym miejscem do tego jest miejsce przewodniczenia, zazwyczaj w pobliżu sedilii celebransa).
Według wskazówek Soboru Watykańskiego II, ambona powinna znajdować się w okolicy ołtarza, co ma na celu umożliwienie jak najlepszego kontaktu mówcy z wiernymi. Nie powinna być zbyt wysoka ani zbyt rozbudowana, aby nie odciągać uwagi uczestników liturgii. Jeśli miejsce celebransa zapewnia wystarczającą komunikatywność, kazanie można wygłaszać stamtąd, zamiast z ambony. Te zalecenia spowodowały rezygnację z wygłaszania homilii z tradycyjnych ambon, a rozwój nagłośnienia przyczynił się do odstąpienia od budowy nowych w pobliżu ołtarza.
W kościołach protestanckich ambona czasami jest połączona z ołtarzem głównym w jedną konstrukcję (tzw. ambona ołtarzowa), z reguły umieszczoną centralnie w miejscu, gdzie w katolickim ołtarzu znajduje się obraz. Czasami ambona jest umieszczana nad ołtarzem.
W Kościele prawosławnym, podwyższone miejsce na środku kościoła przed królewską bramą służy diakonowi do wygłaszania ektenii, czytania Ewangelii i głoszenia kazań przez kapłana. Symbolizuje górę, z której nauczał Chrystus (Kazanie na Górze), oraz kamień, z którego anioł ogłosił myroforom (niewiastom niosącym wonności) zmartwychwstanie Chrystusa. Rzadko spotyka się w cerkwiach prawosławnych ambony w formie znanej z kościołów katolickich; stosunkowo często występują w krajach bałkańskich (Bułgaria, Grecja, Serbia), a w północnych rejonach tylko wyjątkowo (na przykład w Polsce, w cerkwi w Zabłociu, woj. lubelskie).
Odpowiednikiem ambony w synagogach jest bima, a w meczetach – minbar.
Zobacz też
Encyklopedia Kościelna – Ambona
Przypisy
Bibliografia
- Słownik terminologiczny sztuk plastycznych, wyd. 2 popr., Warszawa 1997.
- P. Bohdziewicz, Ambona w: Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1985, 407/408.
- R. Berger, Mały słownik liturgiczny, Poznań 1990, s. 13.
- PiotrP. Birecki PiotrP., Ewangelickie budownictwo kościelne w Prusach Zachodnich, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014, s. 209-210, ISBN 978-83-231-3183-0, OCLC 890390131.
- Słownik terminów artystycznych i architektonicznych, Historia sztuki, tom 19, Biblioteka Gazety Wyborczej, Kraków 2011, ISBN 978-83-62095-59-9, ss. 11-12.
