Ambitus

Ambitus – pojęcie pochodzące z łaciny, oznaczające obwód lub obręb, odnosi się do szerokości, czyli rozpiętości interwałów pomiędzy najwyższym a najniższym dźwiękiem danej melodii.

W chorale gregoriańskim najmniejszy ambitus wynosił kwartę i był obecny w psalmach. W innych formach śpiewu, takich jak alleluja, rozpiętość ta mogła sięgać oktawy, a w niektórych przypadkach nawet nony. Zdarzały się również utwory, które osiągały duodecymę, jak na przykład sekwencja o Bożym Ciele Lauda Sion Salvatorem autorstwa Tomasza z Akwinu.

Dla skal kościelnych ambitus wynosił oktawę.

Pojęcie to zostało wprowadzone przez Guido z Arezzo w celu zdefiniowania jego systemu solmizacji, który polegał na używaniu sylab do opisywania poszczególnych dźwięków skali. Proces przydzielania sylab sześciu dźwiękom skali heksatonicznej rozpoczął od najniższego dźwięku w średniowiecznej teorii muzyki, znanego jako gamma, drugiego G, znajdującego się poniżej środkowego C. Dla tego dźwięku wybrał sylabę ut z hymnu Ut queant laxis, a kolejne dźwięki w porządku wstępującym oznaczył sylabami re, mi, fa, sol, la. Ponieważ Guido i jego następcy postrzegali teorię muzyki w kategoriach współzależnych heksachordów zamiast jako skalę diatoniczną, sylaba ut mogła odnosić się do dźwięku podstawowego któregokolwiek z trzech heksachordów wchodzących w skład systemu muzycznego: C, F i G. Z uwagi na możliwość zmian, istniała tylko jedna gamma ut. Z biegiem czasu znaczenie terminu gamma ut rozszerzono na cały zakres dźwięków od niskiego G do wysokiego E, a pojęcie to zostało zastąpione słowem ambitus (ang. gamut). Kiedy skale diatoniczne zaczęły dominować nad systemem współzależnych heksachordów, termin ambitusu zaczął oznaczać maksymalny zasięg dźwięków danego instrumentu lub głosu.