Ambasadorowie, Jean de Dinteville i Georges de Selve
Podwójny portret posłów, znany również jako Portret ambasadorów (niem. Die Gesandten) to dzieło Hansa Holbeina Młodszego, namalowane wiosną 1533 roku w Londynie. Należy do klasyki epoki renesansu.
Obraz wyróżnia się realistyczną techniką malarską oraz odniesieniami do twórczości współczesnych Holbeinowi malarzy niderlandzkich. Przykład ten zawiera również bogatą symbolikę w detalach tła. Jego wymiary to 207 × 209 cm, a obecnie jest wystawiony w National Gallery w Londynie.
Historia
W 1532 roku Hans Holbein Młodszy osiedlił się z Bazylei na dworze króla Anglii, Henryka VIII. Z okazji koronacji Anny Boleyn, na europejskie dwory wysłano zaproszenia. Wysłannikiem króla Francji, Franciszka I, był Jean de Dinteville, szlachcic z Szampanii. Dołączył do niego Georges de Selve, biskup Lavaur. W kwietniu 1533 roku Jean de Dinteville spotkał Holbeina i zamówił portret.
Obraz został zabrany przez Jeana de Dinteville do Francji i umieszczony w jego zamku w Policy. W 1653 roku jego praprawnuk, markiz de Cessac, przywiózł portret do Paryża. Po wystawieniu na sprzedaż w 1787 roku, został zakupiony przez lorda Randora i umieszczony w zamku Longford Castle.
W 1890 roku portret został nabyty przez National Gallery za 55 tys. funtów. Był to pierwszy zakup tej galerii finansowany przez sponsorów: lorda Rotschilda, Sir Edwarda Guinnessa oraz Charlesa Cotesa.
Opis
Obraz Ambasadorowie jest podwójnym portretem, który zawiera także elementy martwej natury oraz anamorfozę.
W 1901 roku Mary Hervey zidentyfikowała postacie na portrecie:
- Po lewej stronie znajduje się Jean de Dinteville, francuski poseł na dwór Henryka VIII.
- Po prawej stronie stoi Georges de Selve, który został biskupem Lavaur w wieku 17 lat i był ambasadorem u cesarza Niemiec, w Republice Weneckiej oraz w Stolicy Apostolskiej.
Obie postacie spoglądają na widza, opierając się o mebel z dwoma półkami, na których leży wiele przedmiotów. Jean de Dinteville jest ubrany w bogaty płaszcz futrzany oraz beret, do którego przymocowana jest spinka z emblematem czaszki ludzkiej. Na piersi nosi medal z wizerunkiem anioła, co wskazuje na jego przynależność do Zakonu Świętego Michała. Georges de Selve nosi czarny strój oraz skórzany płaszcz, trzyma rękawiczki. Obie postacie nie są umieszczone centralnie, lecz otaczają mebel, a przed nimi namalowano wydłużony kształt, który burzy harmonię całości.
Obraz, zgodnie z renesansową tradycją, jest bogaty w symbolikę i ukryte znaczenia.
Obie postacie opierają się o mebel, na którym leżą przedmioty symbolizujące cztery nauki matematyczne z siedmiu sztuk wyzwolonych (arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia). Na wyższej półce znajdują się przedmioty do pomiaru czasu, sfera astralna oraz książka. Na niższej półce leży globus Johannesa Schönera z Norymbergi z 1523 roku, dwie książki, lutnia z zerwaną struną oraz flety.
Podłoga
Wygląd podłogi inspirowany jest dwiema rzeczywistymi podłogami kaflowymi, choć w uproszczonej formie. Pierwsza pochodzi z opactwa w Westminsterze, a druga jest umieszczona w kaplicy Sykstyńskiej, w symbolicznym miejscu pod malowidłem stworzenia Adama.
Symbolika podłogi pozostaje do dziś nie do końca wyjaśniona, ale prawdopodobnie odnosi się do opisu stworzenia świata. Obie postacie stoją w układach kół. Koło znajdujące się w centrum, które może symbolizować Boga, jest wpisane w cztery inne koła, symbolizujące cztery elementy stworzenia (ogień, wodę, ziemię i powietrze). W ten sposób postacie zostały umieszczone w centrum stworzenia, związane z Opactwem Westminsterskim, miejscem koronacji angielskich królów.
Półka niższa
Na tej półce znajdują się różne przedmioty geograficzne i muzyczne:
Globus
Globus stworzony na podstawie dzieła Johannesa Schönera z Norymbergi z 1523 roku zawiera istotne informacje geopolityczne, takie jak linia demarkacyjna oddzielająca hiszpańską i portugalską strefę wpływów, ustaloną przez papieża Aleksandra VI w 1494 roku. Widnieje na nim również Nowy Świat oraz trasa Magellana. Dodatkowo, na globusie można zauważyć lokalizację Policy w Szampanii (obecnie Polisy), która była posiadłością Jeana de Dinteville’a. Jednak Holbein popełnił pewne błędy, nazywając Brytanię jako Pritannia.
Książka do arytmetyki
Książka Petera Apiana Eyne Newe unnd Wolgegrundte Underweysung aller Kaufmanns Rechnung z 1527 roku, używana przez kupców, może symbolizować ówczesną emancypację nowych warstw społecznych. Słowo „Dividirt” (łac. „podzielił”) na otwartej stronie może być kluczem do interpretacji obrazu, odnosząc się do podziałów w Kościele związanych z reformacją oraz odłączeniem Kościoła anglikańskiego.
Lutnia
Lutnia odnosi się do dzieła Underweysung der Messung Albrechta Dürera z 1525 roku, w którym wyjaśniono zasady perspektywy. Pęknięta struna symbolizuje odejście od harmonii.
Śpiewnik
To Geistlich Gesangbuhli Johannesa Walthera, zawierający hymny religijne, którego pierwsze wydanie pochodzi z 1524 roku. Śpiewnik otwarty jest na dwóch stronach, które w oryginale nie występują po sobie. Po lewej stronie widać tłumaczenie wersetów Veni sancte Spiritus, a po prawej skróconą wersję dziesięciu przykazań. To wyraźne odniesienie do napięcia teologicznego epoki (prawo kontra łaska) w dyskusji o predestynacji. Na dolnej półce można dostrzec świecący cyrkiel.
Półka wyższa
Na wyższej półce znajdują się przedmioty związane z astronomią i pomiarem czasu. Georges de Selve opiera łokieć na księdze, której grzbiet zawiera napis: ÆTATIS SVÆ 25, co odpowiada jego wiekowi wiosną 1533 roku (miał wówczas 25 lat). Obok Dinteville’a widnieje sfera astralna, z konstelacjami gwiezdnymi w postaciach mitologicznych, w tym gwiazdozbiór łabędzia z tajemniczym podpisem GALACIA.
Sfera
Globus gwiezdny pokazuje szerokości geograficzne 42° i 43°, które odpowiadają terenom Hiszpanii lub Rzymu, a nie Londynowi, gdzie obraz został namalowany. Prawdopodobnie odnosi się to do podziałów religijnych i dyplomatycznych między papiestwem a Anglią.
Zegary słoneczne i kwadranty
Jeden z kwadrantów wskazuje datę 11 lub 15 kwietnia. 11 kwietnia 1533 roku przypadał na Wielki Piątek, co może łączyć się z widocznym z tyłu krucyfiksem. Przy łokciu Georges’a de Selve znajduje się torquetum, opisane po raz pierwszy przez Ptolemeusza, a wówczas produkowane na nowo. Profesor John North w książce Tajemnica ambasadorów z 2002 roku dowodzi, że widoczne na obrazie globusy, zegary słoneczne, kwadranty i torquetum określają miejsce i czas spotkania, które miało miejsce 11 kwietnia 1533 roku, między trzecią a czwartą po południu w Londynie. Co ciekawe, niektórzy badacze twierdzą, że nie ma pewności co do obecności Georges’a de Selve w Londynie tego dnia, więc data ta może mieć charakter symboliczny.
Krucyfiks
W lewym górnym rogu, za zieloną kotarą, widoczny jest częściowo zasłonięty krucyfiks. Wiele badań sugeruje, że to właśnie w nim tkwi klucz do interpretacji obrazu. Postacie mogą symbolizować swoje czasy, stojąc na fundamencie stworzonego świata, poznawanego poprzez instrumenty sztuk wyzwolonych, w świecie podzielonym przez konflikty religijne i polityczne. Dyplomaci zasłonili krucyfiks kotarą, co może symbolizować rozdarcie między reformą a katolicyzmem oraz debatę na temat predestynacji, czyli nadrzędności boskiej łaski nad uczynkami na Ziemi lub odwrotnie. Obraz stanowi więc renesansową kontynuację średniowiecznego memento mori (pamiętaj o śmierci), a z tym hasłem związany jest ostatni element obrazu – ukryta czaszka, symbol nieuchronnej śmierci.
Na wpół zasłonięty krucyfiks może także odnosić się do liturgii Wielkiego Piątku, kiedy odbywa się ceremonia odsłonięcia krzyża i jego adoracji, co jeszcze bardziej potwierdza wielkopiątkową symbolikę dzieła Holbeina.
Czaszka
Dziwny kształt na podłodze, oderwany od całości, to zdeformowana ludzka czaszka, która jest wynikiem anamorfozy. Połączenie zasłoniętego krucyfiksu oraz nieczytelnej czaszki może przywoływać Mękę Pańską oraz Golgotę (hebr. czaszka) i Kalwarię (łac. czaszka).
W rozciągniętym kształcie można dostrzec czaszkę, wykorzystując zwykłą łyżkę. Umieszczając grzbiet łyżki w górnej części, po prawej stronie, i poruszając nią, można dostrzec ludzką czaszkę. Przypomina to patrzenie przez obiektyw „rybie oko”.
Można także stanąć z prawej strony i patrzeć na obraz pod kątem 27°. Ze względu na perspektywę oraz kąt nachylenia czaszki, istnieje hipoteza, że obraz miał wisieć w miejscu, gdzie osoba wchodząca po schodach mogłaby dostrzec ten detal w idealnej perspektywie.
Podpis
Obraz jest podpisany w lewym dolnym rogu: JOANNES/HOLBEIN/PINGEBAT/1533.
Podsumowanie
Dzieło Holbeina można interpretować jako artystyczną wizję narastającego w XVI wieku konfliktu między wartościami świeckimi, oddzielonymi od dogmatów wiary (symbolizowanymi przez dyplomację, naukę i politykę), a kategoriami duchowymi i metafizycznymi (stworzenie świata, zbawienie, śmierć).
Inne ciekawe informacje
- Hohle bein (po niemiecku) oznacza „pustą nogę”, co może być odniesieniem do nazwiska artysty.
- Obraz Ambasadorowie zainspirował poetę Jacka Kaczmarskiego, który stworzył piosenkę o tym samym tytule.
- W powieści Piotra Wojciechowskiego Obraz napowietrzny znajduje się opis obrazu oraz wyjaśnienie zagadki dziwnego kształtu na podłodze, z rozważaniami bohaterów, czyja to może być czaszka.
- W powieści Vincenta V. Severskiego Zamęt reprodukcja obrazu została podarowana oficerowi wywiadu Romanowi Leskiemu przez jego podkomendnych. Płk Leski umieścił prezent w swoim gabinecie i często „konsultował” swoje decyzje z postaciami ze obrazu.
