Amazonia
Amazonia (port. Amazônia, hiszp. Amazonía, fr. Amazonie, niderl. Amazoneregenwoud, ang. Amazonia) to region w Ameryce Południowej, położony w dorzeczu Amazonki, obejmujący obszary Boliwii, Brazylij, Ekwadoru, Gujany, Gujany Francuskiej, Kolumbii, Peru, Surinamu oraz Wenezueli. Powierzchnia tego terenu wynosi około 7 milionów km², z czego blisko 5,5 miliona km² zajmuje amazoński las deszczowy, zwany selwą (port. Floresta Amazônica, hiszp. Selva Amazónica), który jest wilgotnym lasem liściastym rozciągającym się na terytorium dziewięciu państw: Brazylia (60% lasu deszczowego), Peru (13%, drugie po Brazylii), Kolumbia, Wenezuela, Ekwador, Boliwia, Gujana, Surinam oraz Gujana Francuska. Cztery z tych państw określane są mianem krajów amazońskich. Amazonia stanowi ponad połowę wszystkich lasów deszczowych oraz jest największym i najbogatszym gatunkowo obszarem na naszej planecie.
Etymologia
Nazwa Amazonia prawdopodobnie wywodzi się z konfliktu, w który zaangażowany był Francisco de Orellana przeciwko plemieniu Tapuya oraz innym plemionom Ameryki Południowej, w których kobiety, zgodnie z plemiennymi zwyczajami, walczyły u boku mężczyzn. Choć opisy Orellany mogą być autentyczne, niektórzy historycy sugerują, że mógł on pomylić lokalnych mężczyzn noszących spódniczki z trawy z kobietami. Orellana zapożyczył nazwę od starożytnych Amazonek, opisanych przez Herodota i Diodora w legendach starożytnej Grecji.
Flora i fauna
Las deszczowy dzieli się na różne piętra, w których zamieszkują organizmy dostosowane do specyficznych warunków oświetleniowych oraz dostępnych pokarmów. Najwyższe piętro ekosystemu tworzą korony wysokich drzew, takich jak drzewo kapokowe, które wyrasta na 10 m ponad sklepienie lasu. Panują tam specyficzne warunki klimatyczne, które są bardziej suche i wietrzne. W tych warunkach drzewa mają mniejsze liście, co pomaga im w ochronie przed nadmierną utratą wody, a nasiona są rozprzestrzeniane przez wiatr. W koronach tych drzew żyją duże ptaki, w tym harpia wielka.
Poniżej znajdują się zwarte korony niższych drzew, osiągających wysokość 35–45 m, a grubość tego piętra wynosi 6–8 m. Występuje tam ogromna różnorodność roślin i zwierząt: mchy, porosty, pnącza oraz wiele owoców, a także większość ptaków, gadów i ssaków żyjących w dżungli. Wiele zwierząt spędza całe życie w koronach drzew.
W poszyciu lasu dociera zaledwie 1% światła słonecznego, co sprawia, że roślinność jest uboga. To królestwo „sprzątających” las owadów, które żywią się zbutwiałymi liśćmi, obumarłymi drzewami oraz padliną.
Górskie lasy równikowe i lasy deszczowe porastają obszary na wysokości od 1000 do 3000 m n.p.m., gdzie panuje chłodniejszy i bardziej wietrzny klimat. Drzewa są tam niższe, a podszycie gęstsze. Drzewa rosną bardzo blisko siebie, a z ich gałęzi zwisają korzenie epifitów, takich jak orchidee i rośliny ananasowate. Lasy deszczowe, w wielu miejscach niemal nieprzebyte, stanowią siedlisko dla licznych gatunków ptaków i motyli.
Geografia
Amazonia znajduje się głównie w dorzeczu Amazonki oraz jej ponad 1100 dopływów. Dorzecze to kształtowało się w czasie paleozoiku, pomiędzy 500 a 200 milionami lat temu.
Obszar ten charakteryzuje się wilgotnym klimatem równikowym oraz wysoką średnią roczną sumą opadów, sięgającą do 4000 mm, a średnie roczne temperatury wahają się od 24 do 27 °C.
Do lat 70. XX wieku region ten był słabo zagospodarowany i zamieszkany głównie przez tubylcze ludy łowiecko-zbieracze, takie jak Pirahã i Yanomami. Od tego czasu, w wyniku licznych programów osadniczych (szczególnie w Brazylii), w Amazonii rozwinął się chów bydła oraz górnictwo – głównie rud żelaza, manganu, cyny i glinu.
Lasy Amazonii określane są jako „zielone płuca świata”.
W amazońskich lasach wciąż żyją plemiona, które nie miały kontaktu z cywilizacją.
Susza w 2005
W 2005 roku część dorzecza Amazonki doświadczyła najcięższej suszy od 100 lat. Istniały również obawy, że rok 2006 mógł okazać się kolejnym rokiem suszy. Artykuł z 23 lipca 2006 roku w brytyjskim dzienniku The Independent informował o badaniach przeprowadzonych przez Woods Hole Research Center, które wykazały, że las w swojej obecnej formie może przetrwać jedynie trzy lata suszy. Naukowcy z brazylijskiego National Institute of Amazonian Research twierdzą, że skutki suszy oraz wycinka lasów w tym klimacie mogą doprowadzić do punktu krytycznego, po którym las nieodwracalnie zacznie umierać. Wyginięcie lasu i jego przekształcenie w sawannę lub pustynię miałoby katastrofalne skutki dla globalnego klimatu.
Zgodnie z danymi WWF, zmiany klimatu w połączeniu z wycinką lasów nasilają efekt wysychania martwych drzew, co stwarza dodatkowe ryzyko pożarów.
Pożary w 2019
W 2019 roku odnotowano znaczny wzrost liczby pożarów, który w porównaniu do roku poprzedniego wzrósł o 84%, co zniszczyło dużą część lasów deszczowych. Z danych NASA wynika, że pożary, będące wynikiem podpalania, są efektem działań człowieka związanych z oczyszczaniem terenów pod uprawy oraz wypalaniem dżungli w celu realizacji nowych inwestycji. Zniszczenia te zagrażają całemu ekosystemowi Amazonii, która odpowiedzialna jest za produkcję do 6% tlenu na świecie.
Spory polityczne
Niektórzy politycy oraz dziennikarze twierdzą, że Amazonia jest obszarem międzynarodowym, należącym do całej ludzkości. Al Gore stwierdził w 1989 roku: „W przeciwieństwie do przekonania Brazylijczyków, Amazonia nie jest ich własnością, ale należy do nas wszystkich”. W brazylijskich mediach temat ten wywołuje wiele kontrowersji, a rząd oraz społeczeństwo podkreślają, że takie argumenty naruszają ich narodową suwerenność.
W maju 2008 roku The New York Times opublikował artykuł zatytułowany „Czyj więc jest ten las?”, który wzbudził wiele kontrowersji w Brazylii. Zmuszony do reakcji, prezydent Lula odpowiedział, że „Amazonia należy do Brazylijczyków”, a następnie wyraził bardziej agresywne stanowisko: „Amerykanie nie mają moralnego prawa do zgłaszania jakichkolwiek roszczeń dotyczących Amazonii, wskazując palcami brudnymi od ropy”.
W Brazylii toczy się publiczna debata na temat tego, czy Amazonia może stać się celem agresji, co mogłoby prowadzić do konfliktu zbrojnego. Granice państwa są patrolowane i strzeżone przez brazylijską armię.
Zobacz też
Organizacja Traktatu Współpracy Amazońskiej.
