Aman (Śródziemie)

Aman

Aman (qya. Błogosławiony, Wolny od zła) to kontynent stworzony przez J.R.R. Tolkiena w mitologii Śródziemia. Jest to miejsce zamieszkania Valarów oraz trzech grup elfów: Vanyarów, części Ñoldorów i części Telerich.

Nieśmiertelne Krainy stanowiły dowód na to, jak mogłaby wyglądać Arda, gdyby Melkor nie zniszczył jej swoim destrukcyjnym działaniem oraz nienawiścią.

Wszystkie geograficzne nazwy własne zostały utworzone w quenyi. Zorganizowane tematycznie opisy przedstawione są w porządku alfabetycznym.

Położenie na mapie świata

Przed Przemianą Świata, kiedy Arda była płaska, Aman znajdował się na zachód od Śródziemia, najbliżej zachodniej krawędzi świata. Jego zachodnią granicę stanowiło Morze Zewnętrzne, które oblewało całą Ardę. Wschodnie brzegi Amanu były otoczone falami Belegaëru, Wielkiego Morza Zachodu. Po Przemianie, kiedy Arda stała się kulą, Aman przestał istnieć w świecie dostępnym dla ludzi. Ziemia została zmniejszona, a Valinor oraz Eressëa zostały przeniesione do królestwa rzeczy ukrytych.

Geografia kontynentu

Krainy Amanu

Araman

Były to wielkie, górzyste i niezamieszkane obszary rozciągające się między północnym brzegiem Amanu a pasmem Pelórion. Północna część Aramanu charakteryzowała się wyjątkowym zimnem. Nazwa tej krainy oznacza „Poza Amanem”.

Avathar

Była to rozległa kraina na wschód od południowej części Pelórion. Cecha charakterystyczna tej krainy to chłód, ciemność oraz całkowity brak mieszkańców, w dużej mierze górzystych terenów. To tam mieszkała wielka pajęczyca Ungoliant, która osiedliła się tam od niepamiętnych czasów, opuszczając swoje miejsce zamieszkania razem z Melkorem, aby zniszczyć Drzewa Valinoru. Nazwa tej krainy to „Cienie”.

Calacirya

To część Eldamaru, która znajdowała się w Amanie, w pobliżu Kalakirii. Wznosiła się tam Túna z Tirionem. Nazwa tej krainy oznacza „Okolica Kalakirii”.

Eldamar

Eldamar to część Amanu przyznana Eldarom oraz wszystkim tym, którzy przypłynęli na zachód za Morzem. Obejmuje wybrzeża po wschodniej stronie Pelórion, jak również Samotną Wyspę, Tol Eresseę. Najważniejszymi miastami Eldamaru były Alqualondë, Avallónë i Tirion. W czasach Lat Drzew znajdowało się w zasięgu światła Dwóch Drzew Valinoru, które docierało przez Kalakirię.

Jego nazwa oznacza „dom elfów”. W oryginalnej wersji Hobbita nazywane jest „Faerie”.

Oiomúrë

Kraina ta stanowiła właściwie część Aramanu, różniąc się od niego gęstymi mgłami, które napływały z pobliskiej cieśniny Helcaraxë. Jej nazwa jest złożeniem, gdzie pierwszy rdzeń oznacza „Zawsze”, a znaczenie drugiego nie jest znane.

Valinor

Główna część Amanu, często utożsamiana z całym kontynentem oraz wszystkimi ziemiami, które są niedostępne dla ludzi, znana jako Błogosławione Królestwo, Nieśmiertelne Krainy czy Najdalszy Zachód. To tam mieszkały Valarowie i Majarowie.

Po zniszczeniu przez Melkora Latarni Valarów oświetlających Ardę, oraz spustoszeniach, które spowodował ich upadek, Valarowie znaleźli schronienie w Amanie, gdzie zgromadzili wszystkie ocalone z kataklizmu piękne rzeczy, a wiele jeszcze piękniejszych stworzyli później. Pod opieką Valarów kraj ten stał się Błogosławionym Królestwem, w którym rośliny i zwierzęta nie doświadczały choroby ani śmierci.

Po Wielkiej Bitwie Potęg, w której Valarowie pokonali i uwięzili Melkora, aby odzyskać kontrolę nad Ardą, Quendi zostali zaproszeni z Śródziemia do Valinoru. To właśnie w Valinorze powstało najwspanialsze dzieło Yavanny – Dwa Drzewa.

Po trzystu latach więzienia Melkor, wypuszczony z Mandosu, wspólnie z Ungoliantą zniszczył Drzewa, skradł Silmarile i uciekł do Śródziemia. Niedługo po tych wydarzeniach miała miejsce Ucieczka Ñoldorów.

Osady w Amanie

Alqualondë

Główne portowe miasto Telerich na wybrzeżu Valinoru, położone w Eldamarze, na północ od Kalakirii. Ściany domów w Alqualondë były ozdobione perłami wydobytymi z morza, a w porcie cumowały statki budowane w kształcie łabędzi, których dzioby wykonane były ze złota, a oczy z złota i gagatu. Bramę w porcie stanowił łuk z litej skały, wyrzeźbiony przez wodę morską. Władcą miasta był Olwë.

Gdy Teleri odmówili oddania swoich statków Ñoldorom, którzy opuszczali Valinor w celu odzyskania Silmarili skradzionych przez Melkora, w Alqualondë miała miejsce pierwsza bratobójcza walka między Dziećmi Ilúvatara w historii Ardy.

Nazwa miasta oznacza „Łabędzia Przystań”.

Formenos

Twierdza Fëanora i jego synów w północnej części Valinoru, zbudowana po wypędzeniu Fëanora z Tirionu. Przechowywane tam były Silmarile, aż do momentu ich kradzieży przez Melkora, który w tym samym czasie zabił Finwego. Nazwa ta oznacza „Forteca Północy”.

Ilmarin

Pałac na Taniquetilu należący do Manwego i Vardy, z którego obserwowali całą Ardę oraz słyszeli każdy dźwięk, jaki powstawał na jej obszarze. Nazwa jego oznacza „Pałac wysokich nieb”.

Tirion

Miasto położone nad zatoką Eldamaru, wzniesione przez Ñoldorów na wzgórzu Túna. W wcześniejszych wersjach tolkienowskiej mitologii było nazywane Kôr.

Zostało założone przez Ñoldorów po ich przybyciu do Amanu, wybierając lokalizację na wzgórzu Túna ze względu na widok gwiaździstego nieba, jaki roztaczał się z jego szczytu (na nizinach Valinoru nie było widać gwiazd z powodu blasku Dwóch Drzew). To trawiaste wzniesienie znajdowało się w stromej dolinie Kalakirii.

Tirion przez wiele lat był stolicą Najwyższego Króla Ñoldorów, Finwego, a następnie jego syna Finarfina, który jako jedyny z braci zawrócił z wyprawy do Śródziemia i stał się władcą elfów pozostających w Wiecznych Krainach.

Mury i tarasy tego miasta zostały zbudowane z śnieżnobiałego kamienia, a mówiło się, że w piasku na ulicach można było znaleźć diamenty. Z urodzajnych równin u podnóży Túny prowadziły do olbrzymich bram miasta kryształowe schody.

W samym centrum Tirionu znajdowała się wieża Ingwego – Mindon Eldaliéva, na której szczycie stała latarnia wskazująca swym srebrnym światłem drogę żeglarzom. Poniżej niej znajdował się dom króla oraz Wielki Plac z Galathilionem pośrodku. To właśnie na tym placu Fëanor złożył swoje przyrzeczenie, gdy jego ojciec został zamordowany przez Melkora, złodzieja Silmarili. Wraz z buntownikiem i jego synami, w misji odzyskania skradzionych klejnotów, do Śródziemia ruszyła większa część ludu zamieszkującego Eldamar.

Nazwa miasta oznacza „Wielka wieża strażnicza”.

Valimar

To główne miasto Valinoru, wyróżniające się srebrnymi kopułami, złotymi bramami oraz licznymi dzwonami. Przed jego zachodnią bramą wznosił się Ezellohar, w pobliżu znajdował się także Máhanaxar. Jego murawa była zawsze zielona. Nazwa miasta oznacza „Dom Valarów”.

Inne miejsca w Amanie

Domy Umarłych

Były to siedziby Námo, położone na zachodzie Valinoru, do których po śmierci przychodziły duchy elfów i ludzi (być może także krasnoludów). Ściany były pokryte gobelinami utkanymi przez Vairë.

Duchy elfów mogły opuszczać Domy Umarłych i osiedlać się w innych miejscach w Amanie, a niektórzy prawdopodobnie wracali do Śródziemia. Duchy ludzi po pewnym czasie odchodziły poza Ardę.

Nazywano je także „Salami Oczekiwania”.

Lórien

Była to siedziba Irmo i Estë w Valinorze, odwiedzana przez mieszkańców Amanu potrzebujących odpoczynku. Ogrody Lórien były najpiękniejsze na Ardzie.

Máhanaxar

Krąg Przeznaczenia usytuowany na zachód od złotych bram Valimaru. Stały w nim trony Valarów, którzy obradowali tam oraz podejmowali najważniejsze decyzje.

Góry i wzniesienia Amanu

Calacirya

Kiedy Valarowie przekazali Ñoldorom i Vanyarom ziemię w Amanie, elfy te zatęskniły za widokiem gwiazd. Valarowie stworzyli więc Kalakirię, przez którą światło Drzew Valinoru oświetlało dalsze wzniesienie – Tunę. To właśnie tam Ñoldorowie i Vanyarowie zamieszkali, a na zboczach Tuny zakwitły pierwsze kwiaty po wschodniej stronie gór. Kalakiria została zasiedlona przez część Ñoldorów.

Po zatruciu Dwóch Drzew przez Melkora, Valarowie postawili na Kalakirii straże, a po Przemianie Świata to miejsce stało się jedynym wejściem do Amanu.

Pelóri

Najwyższe pasmo górskie Ardy, rozciągające się wzdłuż wschodniego wybrzeża Amanu. Stworzone przez Valarów w czasie ich Ucieczki po Zniszczeniu Latarni, miało chronić Aman przed ewentualnym atakiem Melkora, który jednak nigdy nie nastąpił. Po Ucieczce Ñoldorów pasmo zostało podwyższone. Najwyższym szczytem tego pasma był Taniquetil, a w południowej części znajdował się Hyarmentir. Nazwa pasma oznacza „Umocnione wzgórza”.

Taniquetil

Najwyższy szczyt gór Pelóri oraz całej Ardy. Na jego szczycie stał Ilmarin, a na zboczach znajdowały się siedziby Vanyarów. W quenyi miał także nazwy Oiolossë (Wieczna Biel) lub Elerrina (Uwieńczona Gwiazdami), a w sindarinie Amon Uilos. Nazwa Taniquetil, oznaczająca „Wysoki biały szczyt”, nawiązuje do wiecznego śniegu pokrywającego jego szczyty.