Amalryk z Tyru

Amalryk z Tyru, znany również jako Amalryk II de Lusignan w roli władcy Cypru oraz Amalryk III de Lusignan jako władca Jerozolimy (fr. Amaury; ur. 1270/2, zm. 5 czerwca 1310 roku w Nikozji) był księciem Tyru od 1290 roku (tytularnym od 1286 do 1290 oraz od 1291), konstabl Cypru od 1303, regentem i uzurpatorem Cypru, a także tytularnym królem Jerozolimy od 1306 aż do swojej śmierci. Pochodził z bocznej linii dynastii Lusignan, która rządziła Cyprem, Armenią, Antiochią, Trypolisem oraz kilkoma księstwami we Francji.

Rodzina i wczesne życie

Był czwartym synem wśród jedenastu dzieci (w tym sześciu synów) Hugo III Cypryjskiego i Izabeli z Ibelinu, córki Gwidona z Ibelinu – konstabla Cypru oraz Filipy Berlais. Miał wielu braci, w tym Jana (króla Cypru i Jerozolimy w latach 1285-1286), kolejnego króla Henryka, Aimery’ego, Gwidona, a także siostrę Marię, która była żoną Jakuba II Sprawiedliwego, króla Aragonii i Sycylii.

Kariera wojskowa i polityczna

W 1288 roku został przez swojego brata, króla, osadzony w Akce. W 1289 roku brał udział w obronie hrabstwa Trypolisu przed Kalawunem, dowodząc armią rycerzy. Udał się z Trypolisu 26 kwietnia razem z władczynią Lucią. W tym samym roku, w kwietniu, został mianowany konstablem Jerozolimy. W 1290 roku jego ciotka Małgorzata ustanowiła go panem Tyru, który formalnie utracił władzę w 1286 roku.

W 1291 roku podczas oblężenia Akki dowodził obroną jednej z wież. Po upadku tej twierdzy krzyżowców, Amalryk uciekał z Ziemi Świętej razem z bratem, królem Cypru Henrykiem II, a ich urzędowe tytuły poza Cyprem stały się jedynie honorowe. Jego posiadłości w Tyrze zostały zdobyte przez najeźdźców bez oporu. W 1292 lub 1293 roku zawarł sojusz z Armenią, poprzez małżeństwo z tamtejszą księżniczką, Izabelą.

Sprzymierzenie z Ilchanidami i konflikty wewnętrzne

W 1300 roku nawiązał sojusz z Mahmudem Ghazanem, przedstawicielem mongolskiej dynastii Ilchanidów, w celu odzyskania Ziemi Świętej z rąk mameluków. Jednakże niesprzyjające warunki atmosferyczne uniemożliwiły mongolskim siłom wsparcie Europejczyków podczas oblężenia wyspy Arwad, co zmusiło ich do wycofania się. Mimo to, w tym samym roku templariusze zajęli wyspę, która jednak została ponownie przejęta przez muzułmanów w 1303 roku.

W 1303 roku Gwidon, młodszy brat Amalryka, podjął próbę obalenia Henryka II, oskarżając go o epilepsję i brak popularności. Spisek został jednak wykryty, a Gwidon skazany na śmierć. Po jego śmierci Amalryk objął stanowisko konstabla Cypru.

Przewrót i panowanie

26 kwietnia 1306 roku Amalryk ponownie próbował obalić swojego brata, wykorzystując pomoc templariuszy. Przewrót zakończył się sukcesem – Henryk, mający niewielu zwolenników, został uwięziony i najpierw przewieziony do Strowolos, a następnie w 1310 roku do nowego króla Małej Armenii, Oszina I, który był szwagrem Amalryka.

Początkowo panowanie Amalryka cieszyło się popularnością, co pozwoliło na poprawę relacji z Wenecją, Genuą oraz zakonem szpitalników. Nie jest pewne, czy kiedykolwiek został koronowany. W 1307 roku zakon templariuszy, który wspierał jego rządy, został rozwiązany. Amalryk został zmuszony przez papieża do aresztowania zakonników na swoim terytorium, co doprowadziło do powstania zwolenników Henryka w styczniu 1308 roku. Bunt został szybko stłumiony, jednak władca zmuszony był do wygnania wielu notabli, w tym Rupena z Montfort (tytularnego pana Bejrutu), Jana z Dampierre oraz wielu Ibelinów. W kwietniu tego samego roku dwóch przedstawicieli Ibelinów zostało wygnanych do Armenii, a Jan z Dampierre zginął z rąk tłumu, gdy próbował skontaktować się z Henrykiem, który w styczniu 1310 roku trafił do Armenii.

Śmierć i dziedzictwo

5 czerwca 1310 roku Amalryk został zamordowany przez Szymona z Montolif. Pochowano go w gotyckiej katedrze św. Zofii (obecnie Meczet Selimiye w Nikozji). Po jego śmierci młodszy brat Aimery ogłosił się regentem i konstablem Cypru. Wkrótce jednak Oszin I uwolnił Henryka II, który powrócił na wyspę i ponownie objął władzę, obalając Aimery’ego.

Małżeństwo i potomstwo

W 1292 lub 1293 roku Amalryk poślubił księżniczkę z Małej Armenii, Izabelę (1275/80–1323), córkę króla ormiańskiego Leona III z dynastii Hetumidów oraz wdowę po Honfroyu z Montfort, który został obalony w 1284 roku. Uzyskał papieską dyspensę na zawarcie małżeństwa już w 1286 roku. Para doczekała się pięciu synów oraz córki:

Hugo (zm. 1318/23), pana Crusoche;
Henryk (zm. ok. 1321);
Gwidon (zm. 1344), króla Armenii jako Konstantyn II od 1342;
Jan (zm. 1343), konstabla i regenta Cylicji, którego nieślubny syn został królem Armenii jako Leon V;
Bohémond (zm. 1344), pana Korikus;
Agnieszka (Maria) (zm. po 1309), która poślubiła swojego kuzyna, króla ormiańskiego Leona IV.

Po śmierci Amalryka jego wdowa oraz dzieci pozostały w Armenii, gdzie wyjechały w 1309 roku. Tylko jedna z jego córek zmarła z przyczyn naturalnych, reszta rodziny zginęła w różnych okolicznościach. Żona i syn Henryk zostali zamordowani przez Oszina II, regenta Armenii, który eliminował kolejnych pretendentów do tronu.