Amalryk (Amalricus, Amaury) z Bène, znany również jako Amalryk z Chartres (urodzony w drugiej połowie XII wieku w Bène, zmarł w 1206 lub 1207 w Paryżu) był francuskim księdzem, filozofem oraz teologiem, który opowiadał się za heterodoksyjnym panteizmem. Jego poglądy stały się inspiracją dla herezji znanej jako amalrycjanizm, chociaż w rzeczywistości dość znacznie odbiegały od myśli samego Amalryka.
Życie
Informacje na temat życia Amalryka są skąpe. Najprawdopodobniej kształcił się w szkole w Chartres, a następnie na Uniwersytecie Paryskim. Po przyjęciu święceń kapłańskich zaczął wykładać w Paryżu nauki wyzwolone, w szczególności logikę, a później teologię.
Był blisko związany ze środowiskiem chartryjskim. Na podstawie ograniczonych danych można przypuszczać, że podobnie jak ideowy współczesny mu Joachim z Fiore (choć prawdopodobnie niezależnie od niego), wychodził poza standardowe nauczanie, zbliżając się do grup domagających się reform religijnych i społecznych. Istnieją dowody na to, że jego wpływy sięgały nawet dworu króla Filipa Augusta.
Heterodoksyjne idee Amalryka zyskały znaczne uznanie, co wzbudziło niepokój w Kościele. Stał się on swoistym ideologiem, a nawet przywódcą grup skłóconych z Kościołem. Po raz pierwszy potępiono Amalryka w 1204 roku. Wezwano go do Rzymu, a po powrocie do Paryża, pod wpływem papieża Innocentego III, odwołał swoje poglądy. To potępienie stało się dla Amalryka źródłem cierpienia, które przyczyniło się do jego choroby, a w konsekwencji do śmierci.
W 1210 roku synod zwołany w Paryżu potępił osiem tez Amalryka, a w 1215 roku potępienie to zostało odnowione przez papieskiego legata Roberta z Courçon. Decyzję synodu oraz legata zatwierdził Sobór laterański IV. Po śmierci Amalryka jego najbliżsi uczniowie zostali rozproszeni, a czterech z nich skazano na zamurowanie żywcem. W 1210 roku, na polecenie biskupa Piotra II de la Chapelle, zwłoki Amalryka wydobyto z grobu, a ciało spalono, a prochy rozsypano na wiatr.
Filozofia i teologia
Metafizyka Amalryka, pod wpływem Eriugeny, a także filozofii arabskiej, żydowskiej oraz myśli chartryjskiej, była zdominowana przez panteizm. Marcin Polak błędnie przypisał mu autorstwo dzieła Eriugeny „Peri phiseos”. W zakresie etyki Amalryk odrzucał pojęcia dobra i zła oraz moralnej odpowiedzialności. Nie pozostawił po sobie żadnych publikacji, a jego poglądy znane są jedynie z aktów oskarżenia oraz późniejszych przekazów, co utrudnia ich historyczną rekonstrukcję.
Zarówno w aktach oskarżenia, jak i w późniejszych relacjach, głównym powodem potępienia Amalryka było jego twierdzenie, że wszystko jest Bogiem (omnia sunt Deus). Nie jest do końca jasne, skąd pochodził ten pogląd – mógł mieć swoje źródło w pismach Pseudo-Dionizego, Eriugeny lub dialektyków XII wieku.
Teologia Amalryka głosiła, że wszyscy wierni są wcieleni w Chrystusa. To wcielenie ma charakter rzeczywisty i materialny. Każdy wierny ma pełnić tę samą misję, co Chrystus, będąc objawieniem Boga. Amalryk uważał wiarę w ten niezgodny z dogmatami Kościoła pogląd za niezbędny warunek zbawienia.
Bibliografia
- Piotr Gołębiowski, Amalryk z Bène, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1989
- Jan Legowicz, Historia filozofii średniowiecznej, Warszawa 1986
