Amalowie – królewski ród plemienia Ostrogotów
Amalowie to królewski ród plemienia Ostrogotów, z którego pochodził Hermanaryk, twórca państwa gockiego nad Morzem Czarnym, oraz Teodoryk Wielki.
Amalowie goccy czy ostrogoccy?
Przekaz Jordanesa w Getice na temat rodu Amalów jest niejednoznaczny. Z jednej strony, w oparciu o wykładnię Ablaviusa, Amalowie mieli stanąć na czele Ostrogotów w wyniku podziału Gotów, który miał miejsce nad Morzem Czarnym. Ostrogota, władca ostrogocki z III wieku, był pierwszym Amalem określanym mianem króla, rządzącym jedynie wschodnim odłamem Gotów. Z drugiej strony, według tradycji Kasjodorowej, Ostrogota miał panować nad obiema częściami plemienia. Te sprzeczne przekazy sprawiły, że Amalowie – Ostrogota i Hermanaryk – są uznawani za władców całego plemienia Gotów lub tylko ostrogockiego. Powstała także hipoteza, że Ostrogota był początkowo władcą całego plemienia, a później, w wyniku przesunięcia Wizygotów do Dacji i rozłamu plemienia, pozostał jedynie władcą Ostrogotów.
Historia rodu
Przypuszczalnie to Amalowie rządzili po wojnach gockich za cesarza Aureliana w drugiej połowie III wieku nad Ostrogotami-Greutungami, których siedziby znajdowały się na wschód od Dniestru. W czasach Teodoryka Wielkiego ród ten niemal całkowicie przejął przekazywanie gockiej tradycji.
Kształtowanie tradycji rodu Amalów
Powstanie tradycji
Za twórcę tradycyjnej historii rodu uznaje się wersję Kasjodora, która zachowała się do dzisiaj w skrócie Historia Gothorum sporządzonym przez Jordanesa. To dzieło było oficjalnym zapisem wydarzeń promowanym przez Teodoryka Wielkiego. Możliwe, że Jordanes również miał swój wkład w tę tradycję. Powstanie tego przekazu, z inspiracji władcy Ostrogotów, oraz zakończenie prac Kasjodora nad jego dziełem datuje się na rok 519, choć nie wyklucza się także lat 515 lub 517. Historia Amalów według Kasjodora odegrała kluczową rolę w procesie etnogenetycznym Gotów, tworząc podstawy dla poczucia jedności różnych odłamów plemienia oraz legitymizując władzę rodu nad nimi. Przekaz ten, według niektórych, powstał w wyniku współpracy Teodoryka Wielkiego z Kasjodorem, ściśle związany z działaniami władcy ostrogockiego w stosunku do jego zięcia Eutaryka.
Prawo Amalów do rządów nad Gotami
Amalowie jako władcy Gotów po raz pierwszy pojawiają się w kontekście (rzekomego) zwycięstwa nad rzymskim wodzem Fuskusem. Dzięki temu ród ten miał być uznawany za Ansów przez całe plemię Gotów. W ten sposób Amalowie uzyskali status „półboski”, co pozwalało im na odniesienie zwycięstw dzięki sakralnej mocy, która, w połączeniu z ich zdolnością do adaptacji w zmieniających się warunkach politycznych, pozwoliła im pozostać na czołowej pozycji plemienia, mimo klęsk. Kasjodor nie poruszył kwestii etymologii nazwy rodu. Według niego Goci zostali podzieleni na dwa odłamy – Wizygotów i Ostrogotów – dopiero w okresie najazdu Hunów po śmierci Amala Hermanaryka, który był ostatnim przedstawicielem rodu rządzącym nad całym plemieniem. Taka tradycja dobrze legitymizowała władzę Teodoryka Wielkiego nad Wizygotami, ale także podważała wcześniejsze przekazy o etnogenezie gockiej. Dzięki opowieści o Hermanaryku Amalowie stawali się jedyną prawowitą dynastią zdolną do rządzenia całym ludem, bardziej zasłużoną i historycznie uzasadnioną niż wizygoccy Baltowie. W tym szczególnym statusie Amalów umacniała opowieść Kasjodora/Jordanesa o Beremudzie, który, przybywszy do Wizygotów, mógłby objąć nad nimi władzę, jednak zrezygnował z tego z powodu skromności Amala. Przekaz ten sugeruje, że to Amalom, jako spadkobiercom dawnych królów, przysługuje rządzenie nad Wizygotami, a oni sami by je oddali.
Działania unifikacyjne Amalów
Amalowie w erze przedteodorycjańskiej podejmowali kilka prób zjednoczenia gockich plemion pod swoją władzą. Istnieje także hipoteza, że wojna Rzymu z Hunami w latach 450-451 wybuchła w związku z dążeniami władcy amalskiego do podporządkowania sobie Wizygotów. W osobie Teodoryka Wielkiego próby te uległy intensyfikacji, najpierw przed inwazją na Italię w 489 roku, co później wymusiło politykę unifikacyjną wśród różnych odłamów gockich na Półwyspie Apenińskim, a następnie (w odniesieniu do Wizygotów) po jego proklamacji na króla tych ostatnich w 511 roku.
Eutaryk i Amalasunta – symboliczna unifikacja rodu Amalów
Po Teodoryku Wielkim dziedziczyć oba trony (ostrogocki i wizygocki) miał jego zięć Eutaryk, również Amal, będący potomkiem Hermanaryka i Beremuda, co czyniło go osobą z lepszym pochodzeniem niż władca Ostrogotów. Małżeństwo z córką Teodoryka Wielkiego, Amalasuntą, miało wymiar symboliczny – poprzez to połączenie doszło do zjednoczenia dwóch linii Amalów, potomków Wuultulfa (Teodoryk Wielki, Amalasunta) i Hermanaryka (Eutaryk), co z kolei miało skutkować unifikacją linii rządzących w przeszłości Ostrogotami. Zgodnie z koncepcją (najprawdopodobniej Kasjodora), objęcie przez Eutaryka władzy po Teodoryku miało być swoistą klamrą, jednoczącą oba odłamy Gotów w jedność, co miało oznaczać powrót do stanu sprzed najazdu Hunów. Śmierć Eutaryka jeszcze za życia teścia zniweczyła starania o unifikację obu grup gockich pod berłem Amalów, a ostatecznie ród ten pozostał u władzy jedynie nad Ostrogotami (jego syn – Atalaryk).
Genealogia Amalów
Legendarne początki
Zgodnie z przekazem Getiki, rodowód Amalów, wywodzących się od Asów, obejmuje siedemnaście pokoleń żyjących w ciągu pół tysiąclecia, zaczynając od takich postaci jak Gaut, Amal i Ostrogota. Protoplastą Amalów jest skandynawski bóg wojny Gaut (Gapt), znany jako „ojciec Gautów”. W kolejnych pokoleniach rodu znajdują się: Hulmul-Humil (Humle), bóg Duńczyków; Augis-Avigis; Amal, eponim rodu; Hisarna, być może związany z celtycką fazą gockiej etnogenezy; Ostrogota, eponim plemienia; Hunuil, znany jako „Odporny na Czary”; oraz Athal(a), zwany „Szlachetnym”. Pochód tych legendarnych postaci zamykają synowie Athala – Achiulf i Oduulf.
Okres historyczny (do początku V wieku)
Pierwszym przedstawicielem Amalów według Kasjodora, który pojawia się także w innym źródle niż Getika, jest Hermanaryk, zmarły w 375 roku, mający być jednym z synów Achiulfa (Agiulfa), podczas gdy pozostali według tradycji to Ansila, Ediulf i Wultuulf. Od tego momentu kolejne pokolenia rodu można czasem utożsamiać z postaciami z rzymskiej historiografii, jak wnuk Wuultulfa Winitara z Ammianowym Witimirem czy syn Wandalara z Widerykiem.
Przypisy
Bibliografia
Herwig Wolfram, Thomas J. Dunlap: History of the Goths. University of California Press, 1990. ISBN 0-520-06983-8. [dostęp 2011-02-07]. Brak numerów stron w książce.
