Amadyniec
Amadyniec, znany potocznie jako amadyna wspaniała (Chloebia gouldiae), to gatunek ptaka z rodziny astryldowatych (Estrildidae). Jego naturalnym środowiskiem jest północna Australia. Ze względu na atrakcyjny wygląd, ptak ten jest często hodowany w klatkach. Choć w przeszłości jego populacja malała z powodu importu z naturalnych siedlisk, obecnie w Australii handel tymi ptakami jest zabroniony. IUCN klasyfikuje amadyńca jako gatunek najmniejszej troski.
Taksonomia
Gatunek został po raz pierwszy opisany przez Johna Goulda w 1844 roku. Holotyp pochodził z rejonu Victoria River na Terytorium Północnym. Gould nadał mu nazwę Amadina Gouldiae. Od 2020 roku, Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) zalicza amadyńca do monotypowego rodzaju Chloebia, wcześniej przypisując go do rodzaju Erythrura. IOC nie wyróżnia podgatunków, co jest zgodne z opinią autorów HBW.
Genetyka
Kariotyp amadyńca został opisany po raz pierwszy w 1986 roku; 2n=78.
U amadyńców występują trzy warianty kolorystyczne: czarnogłowa, czerwonogłowa oraz złotogłowa. Najczęściej spotykana jest forma czarnogłowa, stanowiąca około 70–75% populacji (w jednym ze źródeł z lat 40. XX wieku podano wartość 82%). Forma złotogłowa jest najrzadsza, według niektórych źródeł występuje w proporcji jeden na kilka tysięcy osobników lub mniej niż 0,1% populacji. Częstość występowania form czarnogłowej i czerwonogłowej różni się między samcami a samicami. Loci odpowiedzialne za melaninową czerń oraz karotenoidową czerwień znajdują się na chromosomie Z. Gen kodujący czerwoną barwę jest dominujący w stosunku do genu odpowiedzialnego za czarną barwę na głowie. Z tego powodu samce czarnogłowe są zawsze homozygotami recesywnymi (ZrZr), podczas gdy czerwonogłowe mogą być homozygotą dominującą (ZRZR) lub heterozygotą (ZRZr). Samice są płcią heterogametyczną, co oznacza, że możliwe układy to Zr (czerwonogłowe) i ZR (czarnogłowe). Amadyńce odmiany złotogłowej mają ten sam allel na locus odpowiedzialnym za kolor czerwoną. Złoty kolor powstaje w wyniku epistazy – gen odpowiedzialny za złote ubarwienie głowy znajduje się na jednym z chromosomów autosomalnych. Na połowę 2019 roku jego dokładna lokalizacja nie była jednak znana.
Morfologia
Długość ciała amadyńca wynosi od 12,5 do 15 cm (z czego blisko 4 cm przypada na ogon), a masa ciała to 10,5–16 g.
Samiec charakteryzuje się intensywniejszym ubarwieniem w porównaniu do samicy oraz dłuższym ogonem. Kark i wierzch ciała mają zielony kolor, przy czym kark jest jaśniejszy. Czoło oraz pióra wokół dzioba mogą być w różnych kolorach w zależności od mutacji, np. czarne, czerwone, pomarańczowe, czy innych. Za piórami na czole znajduje się turkusowy pasek, również zależny od odmiany. Pierś przyjmuje kolor od fioletowego do granatowego, czasami białego, a brzuch ma odcień od żółtego do pomarańczowego. Pokrywy nadogonowe i podogonowe są turkusowe, a ogon czarny. Nogi mają kolor jasnopomarańczowy do różowego, a końcówka dzioba jest czerwona.
Zasięg występowania
Amadyńce zamieszkują północną część Australii, na północ od równoleżnika 20°S. Ich zasięg obejmuje północną Australię Zachodnią, północne Terytorium Północne oraz północny Queensland, głównie w rejonie półwyspu Jork. W Queenslandzie można je spotkać jedynie w jednym miejscu, podczas gdy w Australii Zachodniej i na Terytorium Północnym są bardziej powszechne. Całkowity zasięg występowania amadyńca wynosi około 788 tys. km².
Ekologia i zachowanie
Amadyńce preferują świetliste lasy z trawiastym podszytem oraz zadrzewienia w mozaikowych półpustynnych środowiskach, łączących tereny spalone i nietknięte pożarami. Obecność niespalonych drzew jest kluczowa, ponieważ gniazdują prawie wyłącznie w dziuplach. Charakterystycznymi elementami ich środowiska są skaliste wzgórza z eukaliptusami dwóch gatunków: Eucalyptus brevifolia i E. tintinnans, a także dostępność wody w odległości 2–4 km, która nie wysycha w porze suchej. Poza sezonem lęgowym amadyńce mogą przebywać w bardziej zróżnicowanych środowiskach.
Ich dieta składa się głównie z nasion, zarówno dojrzałych, jak i niedojrzałych. W porze suchej dominują nasiona sorga (Sorghum), natomiast poza tą porą są bardziej różnorodne. Czasami spożywają również bezkręgowce. Amadyńce mogą przebywać pojedynczo, w parach lub w grupach liczących od kilku do kilkuset osobników, często zbierając się przy wodopojach, chociaż nie zawsze w dużych stadach. Regularnie dołączają do innych małych wróblowych, zwłaszcza amadynek długosternych (Poephila acuticauda). Pierzenie u amadyńców jest charakterystyczne w porównaniu do innych astryldów; zaczyna się gwałtownie tuż po zakończeniu sezonu lęgowego, ale jeszcze przed rozpoczęciem pory deszczowej, kiedy dostępne są świeże ziarna traw.
Lęgi
Okres lęgowy amadyńców występuje przez cały rok, z wyjątkiem października. W Australii Zachodniej trwa on od maja do czerwca, natomiast na Terytorium Północnym od grudnia do kwietnia (pod koniec pory deszczowej). Ptaki te gniazdują głównie w dziuplach, składając od 3 do 8 jaj, przeciętnie około 5. Czas inkubacji wynosi około 14 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 21 dniach, ale w przypadku niepokoju czas ten może skrócić się nawet do 14 dni. Na wolności długość życia amadyńców jest prawdopodobnie krótka, co może być związane z dużą liczbą młodocianych osobników w porównaniu do dorosłych pod koniec roku oraz niskim odsetkiem ptaków ponownie złapanych w badaniach z użyciem obrączkowania.
Status
IUCN uznaje amadyńca za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2022 roku; wcześniej, od 2012 roku, był klasyfikowany jako gatunek bliski zagrożeniu wyginięciem (NT, Near Threatened), a w latach 1988–2008 jako zagrożony wyginięciem (EN, Endangered). Szacowana liczba dorosłych osobników wynosi od 5000 do 50 000, a ich trend populacyjny jest oceniany jako stabilny. Główne zagrożenia dla tych ptaków to wypas bydła oraz zmienione przez ludzi pory pożarów. Bydło oraz inne zwierzęta hodowlane wpływają na skład gatunkowy traw oraz ich rozwój. Najpoważniejszym skutkiem jest prawdopodobna redukcja dostępu do traw, które wydają nasiona na początku pory deszczowej. Ponadto bydło i inne zwierzęta zadeptują obszary wokół wodopojów, gdzie amadyńce często się zbierają.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zdjęcia i nagrania audiowizualne dostępne na stronie eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
