Alzacja-Lotaryngia
Alzacja-Lotaryngia (niem. Elsaß-Lothringen) to prowincja Cesarstwa Niemieckiego, która powstała po zakończeniu wojny francusko-pruskiej w 1871 roku, kiedy to do Niemiec włączono przeważającą część terytorium Alzacji oraz część Lotaryngii.
Włączenie do Niemiec
Po wojnie francusko-pruskiej, która zakończyła się w 1871 roku, na mocy traktatu frankfurckiego, niemal cała Alzacja oraz północna część Lotaryngii zostały włączone do Niemiec. Zgodnie z postanowieniami tego traktatu, mieszkańcy prowincji francuskiego pochodzenia musieli zdecydować, czy chcą przyjąć niemieckie obywatelstwo, czy też wyemigrować do Francji. Do 1876 roku Alzację-Lotaryngię opuściło około 100 000 Francuzów, co stanowiło około 5% całej populacji.
Nowo utworzona prowincja, mająca stolicę w Strasburgu, stała się Terytorium Rzeszy, co oznaczało, że była zarządzana bezpośrednio z Berlina. W związku z tym nie miała swojego sejmu (Landtagu) ani reprezentacji w Radzie Federalnej (Bundesracie), co budziło niezadowolenie wśród lokalnej ludności. Taki sposób uregulowania sytuacji wynikał z faktu, że prowincja została zdobyta przez wojska pruskie oraz południowoniemieckie, co uniemożliwiało jej bezpośrednie włączenie do Prus. Bismarck rozważał początkowo przekazanie jej Bawarii, co miało na celu zachęcenie tego regionu do przystąpienia do Rzeszy Niemieckiej. Dopiero w 1911 roku Alzacja-Lotaryngia zyskała autonomię oraz własny organ przedstawicielski, a także prawo głosu w Bundesracie, choć to ostatnie uprawnienie było w rzeczywistości iluzoryczne, gdyż głos należał do namiestnika powoływanego przez kanclerza Rzeszy.
Alzacka Republika Rad
W trakcie rewolucji listopadowej w Niemczech, 15 000 alzackich marynarzy, którzy dołączyli do buntu w Kilonii, wróciło do Alzacji-Lotaryngii. 9 listopada 1918 roku, na głównym placu Strasburga powitał ich tłum liczący kilka tysięcy osób. Powstała rada robotniczo-żołnierska, a następnie proklamowano utworzenie Alzackiej Republiki Rad.
22 listopada 1918 roku wojska francuskie wkroczyły do Alzacji-Lotaryngii.
Republika Alzacji-Lotaryngii
Po podpisaniu rozejmu w Compiègne 11 listopada 1918 roku, parlament w Strasburgu ogłosił powstanie niepodległej Republiki Alzacji-Lotaryngii. Rozpoczęły się walki z siłami Alzackiej Republiki Rad, co umożliwiło Francuzom szybkie zajęcie prowincji.
Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego z 1919 roku, Alzacja-Lotaryngia powróciła do Francji.
II wojna światowa
Po tym, jak Francja została zajęta przez III Rzeszę w 1940 roku, Alzacja-Lotaryngia została de facto ponownie włączona do Niemiec (bez żadnych formalnych umów międzynarodowych ani zarządzeń). Administracja cywilna była oddzielna dla Alzacji i Lotaryngii, a reżim okupacyjny był stosunkowo łagodny; pierwszy wyrok śmierci wykonano dopiero w marcu 1942 roku za nieudaną próbę zamachu na szefa administracji cywilnej Alzacji, Roberta Wagnera. Opór mieszkańców objawiał się m.in. poprzez noszenie beretu baskońskiego, co skłoniło Wagnera do wprowadzenia zakazu jego noszenia w Alzacji 15 maja 1941 roku. W czasie okupacji zakazano także używania języka francuskiego, a z prowincji usuwano pamiątki związane z francuskim panowaniem, takie jak pomnik gen. Jean-Baptiste Klébera, który zdemontowano 5 listopada 1940 roku w Strasburgu.
Od sierpnia 1942 roku mieszkańcy tych terenów byli poddawani poborowi do Wehrmachtu. Po zakończeniu wojny w 1945 roku terytorium wróciło do Francji, w ramach której w latach 1982–2015 istniały dwa oddzielne regiony: Alzacja i Lotaryngia, z uznaniem obu kultur (niemieckiej i francuskiej). Od 2016 roku Alzacja i Lotaryngia są częścią regionu Grand Est, którego stolicą jest Strasbourg.
Bibliografia
Ansbert Baumann, Die Erfindung des Grenzlandes Elsass-Lothringen [w:] Burkhard Olschowsky (red.), Geteilte Regionen – geteilte Geschichtskulturen? Muster der Identitätsbildung im europäischen Vergleich. (= Schriften des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa, Bd. 47; Schriften des europäischen Netzwerks Erinnerung und Solidarität, Bd. 6). Oldenbourg, Monachium 2013, ISBN 978-3-486-71210-0, s. 163–183.
Ryszard Kaczmarek, Maciej Kucharski, Adrian Cybula, Alzacja-Lotaryngia a Górny Śląsk. Dwa regiony pogranicza 1648–2001, Katowice 2001, ISBN 83-914309-2-8.
