Aluzja literacka

Aluzja literacka

Aluzja literacka to w utworze literackim odniesienie do innego tekstu, stylu czy zjawiska literackiego, które jest sygnalizowane w sposób zrozumiały dla odbiorcy.

Przykładem takiej aluzji jest nawiązanie do Boskiej komedii Dantego zawarte w tytule Nie-Boskiej Z. Krasińskiego, lub plama na czole Balladyny, przypominająca nieusuwalne plamy krwi na dłoniach Lady Makbet.

Aluzja łączy dzieło z tradycją literacką, stanowi komentarz do utworu i ułatwia jego interpretację, jednak wymaga od odbiorcy znajomości literackiej kultury.

Typologia aluzji

Aluzja bezpośrednia

Aluzja bezpośrednia nawiązuje do innego tekstu w sposób wyraźny. Istnieje wiele jej rodzajów, różniących się stopniem powiązania między tekstami:

  • kontynuacja fabuły cudzego utworu (np. Wacław Słowacki w odniesieniu do Marii Malczewskiego) – to najsilniejszy rodzaj aluzji;
  • trawestacja utworu (np. Marchołt Kasprowicza) – może obejmować cały utwór lub jego fragmenty, występują analogie albo kontrasty oraz stylizacje;
  • inspiracja polemiczna (jak w przypadku odpowiedzi na „Psalmy przyszłości”) lub liryczna (np. W Weronie Norwida);
  • charakteryzowanie postaci przez pryzmat jej lektur;
  • przejęcie cech cudzej postaci literackiej (np. imienia, charakteru, stylu życia, jako symbolu);
  • sparafrazowanie fragmentu cudzego tekstu w tytule (np. Wściekłość i wrzask Faulknera);
  • porównania i peryfrazy – aluzje do szczegółów innego tekstu;
  • cytat z innego utworu wpleciony w tekst dzieła (by zdefiniować sytuację bohatera, ukazać stosunek autora do cytowanego dzieła, dla celów parodystycznych). Cytaty powszechnie znane, które „straciły” swoich autorów, nie są aluzją, jeśli są używane bez świadomości ich pochodzenia.

Aluzja pośrednia

Aluzja pośrednia zachodzi, gdy związek między tekstami nie jest bezpośrednio zaznaczony. Może przybierać różne formy:

  • reminiscencja podświadoma;
  • reminiscencja świadoma o charakterze aluzji;
  • reminiscencja świadoma, ale bez intencji aluzyjnej.

Określenie, czy reminiscencja jest świadoma czy nieświadoma, należy do psychologii twórczości i nie można tego stwierdzić tylko na podstawie tekstu (mogą to wyjaśnić wyznania autora lub okoliczności kontekstowe).

Specjalnym przypadkiem nawiązania do oryginalnego tekstu jest świadome plagiat.

Aby tekst bez bezpośredniego powiązania mógł być uznany za aluzję, musi:

  • odnosić się do powszechnie znanego utworu, tak aby można było liczyć na jego znajomość u czytelnika;
  • operować podobną lub identyczną tematyką, lub też kształtować tematykę w opozycji do utworu, który jest przedmiotem aluzji.

Zobacz też

cytat

Bibliografia

Konrad Górski: Aluzja literacka (Istota zjawiska i jego typologia). W: Problemy teorii literatury. Seria I. red. Henryk Markiewicz. Wrocław — Warszawa — Kraków: Ossolineum, 1987, s. 314-338. ISBN 83-04-01739-3.

Przeczytaj u przyjaciół: