Alutorzy

Alutorzy (Aliutorcy, aliutor, alutal’u) to grupa etniczna, która znajduje się na oficjalnej liście narodów rdzennej ludności Północy, Syberii i Dalekiego Wschodu Rosji. W ostatnich latach przestała istnieć jako samodzielny naród – zgodnie z danymi spisu ludności z 2002 roku, liczba Alutorów wynosiła jedynie 12 osób. Używali oni języka alutorskiego, który należy do czukocko-kamczackiej rodziny językowej. Obszarem ich zamieszkania był Kraj Kamczacki oraz miejscowości takie jak Tymlat, Kicziga, Anapka, Tilicziki, Kultuszino, Oljutorka, Chailino oraz wschodnie wybrzeże przesmyku Kamczackiego. Alutorzy są spokrewnieni z narodem Koriaków, który uznawany jest za ich podgrupę etniczną. Proces formowania się narodu był silnie zdeterminowany przez wpływy językowe i kulturowe Koriaków i Eskimosów. Prawdopodobnie są także spokrewnieni z Czukczami, Itelmenami i Kerekami. Ich religia opierała się na szamanizmie oraz kulcie przodków i duchów.

Historia

Pierwsza wzmianka o Alutorach datuje się na 1697 rok, kiedy to rosyjscy Kozacy zaczęli ich dokumentować. Przez długi czas Alutorzy stawiali zbrojny opór Rosjanom. Po stłumieniu powstania w 1751 roku ich liczba znacznie się zmniejszyła. Dodatkowo, padali ofiarą najazdów Czukczów. Pod koniec XVIII wieku Alutorzy stali się zamkniętą, izolującą się grupą, co pozwoliło im zachować tradycyjny sposób życia. W tym samym czasie ich terytoria zostały podbite przez Imperium Rosyjskie. W XIX wieku na te tereny przybyli pierwsi misjonarze prawosławni oraz rosyjscy kupcy. Po ustanowieniu władzy radzieckiej w 1930 roku powstał Autonomiczny Okręg Koriacki. W ramach kolektywizacji hodowcy reniferów zostali zmuszeni do osiadłego trybu życia. Nowe stosunki gospodarcze były związane z ideologicznymi zmianami oraz walką z analfabetyzmem. Początkowo, w latach 30. XX wieku, Alutorzy używali w piśmie alfabetu stworzonego dla języka koriackiego, jednak z biegiem lat dominującym językiem stał się język rosyjski. Ateizm był propagowany w celu przeciwdziałania szamanizmowi oraz religii.

Kultura

Tradycyjne zajęcia Alutorów obejmowały rybołówstwo oraz myślistwo, a także hodowlę reniferów, co wiązało się z sezonowymi migracjami. Większość złowionych ryb była wykorzystywana do przygotowania jukoli – tradycyjnej potrawy Alutorów, którą również karmiono psy, wykorzystywane jako zwierzęta pociągowe. Rybołówstwem morskim zajmowali się głównie wiosną i jesienią, wykorzystując mięso oraz tłuszcz zwierząt morskich. Tłuszcz był także używany do oświetlenia. Od grudnia do lutego polowali na zwierzęta futerkowe.

Utrata tożsamości etnicznej

W Rosji, według Ogólnorosyjskiego spisu ludności z 2002 roku, Alutorzy nie byli traktowani jako odrębny naród i byli zazwyczaj klasyfikowani jako Koriacy. Wspomniano, że trzy osoby identyfikowały się jako „Aliutorcy”, kolejne trzy jako „Alutalu”, a sześć osób jako Oliutorcy, co łącznie dało 12 osób. Ogólnorosyjski spis ludności z 2010 roku nie odnosi się już do Alutorów nawet w kontekście subetnosu. W spisie z 2002 roku 40 osób w Rosji, w tym dwóch Koriaków w byłym Koriackim Okręgu Autonomicznym na Kamczatce, znało język alutorski.

Język

Język alutorski należy do grupy czukocko-kamczackiej języków paleoazjatyckich lub paleo-syberyjskich. Jest spokrewniony z językami czukockim, koriackim, kereckim oraz itelmeńskim. W latach 30. XX wieku alutorski był uznawany za południowy dialekt języka koriackiego, jednak od lat 50. XX wieku zaczęto traktować go jako odrębny język. Morfologicznie język ten jest najbardziej podobny do języka Czukczów i jest językiem polisyntetycznym. Istnieją trzy dialekty: alutorski właściwy zbliżony do ukińskiego, palański oraz karagiński, jednak zarówno podział dialektyczny, jak i poszczególne dialekty nie zostały dokładnie zbadane. Podobnie jak w przypadku języka czukockiego, występują regularne różnice w wymowie między mężczyznami a kobietami. Kobiety używają dźwięku „ts”, podczas gdy mężczyźni wymawiają „l” lub „s”, na przykład plaki (mężczyźni) i ptsaku (kobiety) – ‘obuwie’. Rola języka rosyjskiego zaczęła rosnąć od lat 30. XX wieku, a w latach 60. Alutorzy zaczęli preferować rosyjski, ponieważ znajomość tego języka ułatwiała zdobycie pracy.

Przypisy

Literatura

Антропова В. В., Культура и быт коряков, Leningrad 1971.
Вдовин И. С., История изучения палеоазиатских языков, Leningrad 1954.
Вдовин И. С., Очерки этнической истории коряков, Leningrad 1973.
Кибрик А. Е., Кодзасов С. В., Муравьёва И. А., Язык и фольклор алюторцев, Moskwa 2000.
Крашенинников С. П., Описание земли Камчатки, wydanie czwarte, Moskwa-Leningrad 1949.
Мелетинский Е. М., Палеоазиатский мифологический эпос, Moskwa 1979.
Стебницкий С. Н. Нымыланы-алюторцы. (К вопросу о происхождении оленеводства у южных коряков) // Советская этнография. 1938. № 1.
Стебницкий С. Н. Нымыланы-карагинцы по материалам С. П. Крашенинникова // Советский Север. Л., 1939. № 2.
Стебницкий С. Н., Очерки по языку и фольклору коряков, Sankt Petersburg 1994.