Alumbrados

Alumbrados (z hiszpańskiego: oświeceni) to termin odnoszący się do praktykujących mistyczną formę chrześcijaństwa w Hiszpanii w XV i XVI wieku. Z powodu podejrzeń o herezję, byli oni prześladowani przez hiszpańską inkwizycję.

Pochodzenie

Hiszpański historyk Marcelino Menéndez y Pelayo sugerował, że alumbrados mają swoje korzenie w gnostycyzmie oraz wpływy włoskie. Po raz pierwszy termin ten pojawił się w 1492 roku (jako aluminados, w 1498). Jednym z pierwszych przypadków, czasami nazywanym fazą pre-alumbrados, było śledztwo dotyczące córki robotnika z Salamanki, znanej jako Beata de Piedrahita. Była ona badana przez inkwizycję, ponieważ twierdziła, że rozmawia z Jezusem i Dziewicą Marią; jedynie dzięki wsparciu wysoko postawionych przyjaciół udało jej się uniknąć konsekwencji.

Doktryna

Wyznawcy tej doktryny twierdzili, że człowiek może osiągnąć stan doskonałości duszy, który pozwala na kontemplację Boga i zrozumienie tajemnicy Trójcy Świętej jeszcze w trakcie życia na ziemi. Uważali, że formalne rytuały są zbędne, a sakramenty – nieprzydatne. W ich przekonaniu, w stanie całkowitego zjednoczenia z Bogiem, człowiek nie może grzeszyć, co oznacza, że może realizować pragnienia seksualne oraz popełniać czyny, które normalnie uznawane są za grzeszne, bez szkody dla duszy.

W 1525 roku inkwizycja ogłosiła „Edykt o alumbrados”, w którym wielki inkwizytor Alfonso Manrique de Lara y Solís opisał, jak nowa herezja została odkryta i badana. Edykt zawiera 48 stwierdzeń, które pojawiły się w procesach pierwszych przywódców alumbrados, Isabelli de la Cruz i Pedro Ruiza d’Alcaraz. Do każdego z twierdzeń dołączono wyjaśnienie, dlaczego zostało uznane za heretyckie. Na przykład, uznano za grzech śmiertelny czytanie książek dla ukojenia duszy (31), co opisano jako „szalone, błędne a nawet heretyckie”. Kolejna teza (36) uznaje miłość do własnego dziecka lub innej osoby, jeśli nie jest to miłość od Boga, za grzech śmiertelny, co określono jako „błędne, fałszywe i wbrew nauczaniu świętych”. Jeden z alumbrados, widząc dziewczynę przechodzącą ulicą, stwierdził, że „zgrzeszyła, ponieważ był to akt wynikający z wolnej woli” (40), co teolodzy skomentowali jako „heretycką tezę, ponieważ zakłada, że wszystkie działania wynikające z wolnej woli są grzeszne”.

Jednym z bardziej znanych alumbrados był ksiądz z Sewilli, Fernando Méndez, który za życia zdobył reputację świętego. Uczył, aby przywoływać jego wstawiennictwo, jakby już był świętym w niebie. Fragmenty jego szat były traktowane jako relikwie, a wokół niego zebrało się grono osób, które uważały się za błogosławione. Po odprawionej przez niego mszy zrzucali szaty i tańczyli z radością, pijani miłością do Boga. Na niektóre kobiety nakładał pokutę polegającą na obnażaniu się. Zmarł, zanim inkwizycja mogła wytoczyć mu proces.

Prześladowania

Przez ponad sto lat, z powodu oskarżeń o związki lub sympatie dla alumbrados, inkwizycja prowadziła dochodzenia w stosunku do wielu osób, w tym:

Ignacy Loyola, który podczas studiów w Salamance w 1527 roku był badany przez komisję religijną z powodu oskarżeń o związki z alumbrados.
María de Cazalla, mieszczanka z Guadalajary, po kilku latach znanego procesu i więzienia, w 1534 roku została skazana na publiczne ukorzenie w kościele oraz karę 100 dukatów.
Juan del Castillo, duchowny i nauczyciel greki, oskarżony o herezję, uciekł do Francji, a potem do Włoch, gdzie został odnaleziony przez inkwizycję i zmuszony do powrotu do Hiszpanii. W 1535 roku spłonął na stosie.
Juan de Vergara, uczony i humanista, został zwolniony po kilku latach w więzieniu.
Teresa z Ávili w 1579 roku.
Miguel de Molinos, twórca kwietyzmu, został oskarżony przez jezuitów o podobieństwa między jego książką „Przewodnik Duchowy” a naukami wczesnych alumbrados. Papież Innocenty XI w bulli „Coelestis Pastor” (1687) potępił 68 tez z „Guida spirituale”. Aresztowany w 1685 roku, de Molinos zmarł w więzieniu w 1696 lub 1697 roku.

Prześladowania, w porównaniu do innych działań hiszpańskiej inkwizycji, nie były szczególnie surowe. Osoby posądzone o angażowanie się w praktyki mistyczne i herezję alumbrados rzadko były skazywane na śmierć, a część z nich otrzymała długoterminowe wyroki więzienia. Większość była sądzona dopiero wtedy, gdy udało im się zgromadzić większe grupy zwolenników w Toledo i Salamance. Nie zawsze jednak karani byli tylko przywódcy; w 1529 roku w Toledo cała grupa alumbrados została uwięziona i skazana na biczowanie. Mimo prześladowań, ruch przetrwał aż do połowy XVII wieku, chociaż ze względu na rozdrobnienie i konspiracyjny charakter, trudno jednoznacznie określić jego doktrynę czy organizację.

Illuminés we Francji

Najprawdopodobniej z Sewilli, pod nazwą Illuminés, ruch ten pojawił się we Francji w 1623 roku. W Pikardii znany jest przypadek proboszcza z Saint-Georges de Roye, Pierce’a Guerinna, którego organizacja, znana jako Guerinets, została zlikwidowana w 1635 roku. Sto lat później, kolejni Illuminés zjawili się na południu Francji w 1722 roku i działali do 1794 roku, mając związki z tzw. „francuskimi prorokami” w Anglii, będącymi odłamem kamizardów (kalwinistów z Sewennów).

Bibliografia

Henry H. Kamen, Inquisition and Society in Spain in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Bloomington: Indiana University Press, 1985, ISBN 978-0-253-22775-1, OCLC 12189462.