Altruizm krewniaczy
Altruizm krewniaczy to rodzaj altruizmu, który jest uwarunkowany genetycznie i przejawia się w stosunku do osobników spokrewnionych. Termin ten został zaproponowany przez brytyjskiego teoretyka ewolucji Willliama Donalda Hamiltona, w ramach jego koncepcji ewolucyjnego doboru łącznego, która wyjaśnia ewolucyjny sens altruizmu zarówno u zwierząt, jak i ludzi.
Altruizm krewniaczy jako zachowanie adaptacyjne
W kontekście indywidualnego doboru naturalnego, który definiuje się jako selekcję osobników najlepiej przystosowanych, mierzoną liczbą ich potomstwa, altruizm wydaje się być nieopłacalny. Osobnik, który wykazuje altruistyczne zachowania, obniża swoje szanse na przetrwanie oraz reprodukcję, co przekłada się na mniejszą możliwość przekazania cech altruizmu potomstwu. Osobniki, które otrzymują pomoc, mogą z kolei korzystać z tej sytuacji, zwiększając swoje szanse na reprodukcję, co prowadzi do wzrostu liczby egoistów w każdym pokoleniu, a w konsekwencji do wymarcia altruistów.
Rozwiązanie tego paradoksu zaproponował w 1964 roku William D. Hamilton, jeden z najważniejszych teoretyków ewolucji XX wieku. W jego koncepcji istotne jest to, że podmiotem ewolucji jest genotyp, a nie jednostka, która jest jedynie jego nośnikiem. Zatem przystosowanie pojedynczego osobnika (rozumiane jako liczba potomstwa) nie wyjaśnia całkowitego przystosowania genotypu. Prawdziwe przystosowanie genotypu można uzyskać jedynie wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę przystosowanie krewnych w odpowiednim stopniu, co prowadzi do wprowadzenia pojęcia dostosowania łącznego (ang. inclusive fitness).
Dostosowanie łączne, które sumuje własne przystosowanie osobnika oraz częściowe przystosowanie jego krewnych, może być osiągane poprzez działania, które są niekorzystne dla jednostki, ale korzystne z punktu widzenia genotypu. Takim działaniem może być zwiększenie przystosowania krewnych kosztem obniżenia własnego przystosowania. Hamilton zakładał istnienie ewolucyjnego mechanizmu, który sprzyjałby doborowi cech organizmu wpływających pozytywnie na przeżywalność spokrewnionych osobników. Ten hipotetyczny mechanizm został nazwany przez Johna Maynarda Smitha doborem krewniczym (kin selection).
Hamilton sformułował regułę doboru krewniaczego, znaną jako reguła Hamiltona, która odnosi się do altruizmu krewniaczego, w następujący sposób:
r
B
>
C
,
{\displaystyle rB>C,}
gdzie:
C
{\displaystyle C}
– adaptacyjny koszt pomocy (pogorszenie dostosowania jednostki udzielającej pomocy),
B
{\displaystyle B}
– adaptacyjna korzyść dla odbiorcy pomocy (zwiększenie jego przystosowania),
r
{\displaystyle r}
– stopień pokrewieństwa pomiędzy dawcą a odbiorcą pomocy.
Altruizm w sensie ewolucyjnym będzie korzystny, jeśli:
B
{\displaystyle B}
(adaptacyjny zysk obdarowanego, czyli polepszenie jego przystosowania) pomnożone przez:
r
{\displaystyle r}
(współczynnik pokrewieństwa) przewyższy:
C
{\displaystyle C}
(koszt ofiarodawcy, czyli pogorszenie jego przystosowania). Spełnienie tego warunku w regule Hamiltona – czyli dodatnia zmiana poziomu dostosowania łącznego:
(
r
B
−
C
)
{\displaystyle (rB-C)}
oznacza, że altruizm krewniaczy jest uzasadniony w kontekście ewolucyjnym.
W ten sposób, według koncepcji Hamiltona, poprzez działania zwiększające dostosowanie łączne, pula genów zyskuje na znaczeniu dzięki genotypom, które odpowiadają za altruistyczne zachowania. Osobniki posiadające te geny mają wrodzoną tendencję do wykazywania altruizmu wobec spokrewnionych osobników.
Wrodzone mechanizmy sprzyjające altruizmowi krewniczemu
Altruizm krewniczy wymaga, aby osobniki dysponowały wrodzonymi mechanizmami (przekazywanymi genetycznie) do rozpoznawania pokrewieństwa, które aktywują zachowania altruistyczne. Proponowane są różne takie mechanizmy:
- Mechanizm bliskości – to wrodzona skłonność do altruistycznych zachowań aktywowana przez bliskość: „Jeśli jest blisko, pomóż mu”. Oznacza to, że bliskość odnosi się do krewnych, co sprzyja realizacji altruizmu.
- Mechanizm znajomości – wrodzona tendencja do altruizmu aktywowana zasadą: „Jeśli go znasz, pomóż mu” (gdzie „znany” oznacza krewnego). Może działać dzięki zjawisku wdrukowania (imprinting), pierwszego zaobserwowanego przez Konrada Lorenza, lub na skutek bardziej złożonych interakcji społecznych, szczególnie w dzieciństwie.
- Mechanizm podobieństwa – wrodzona skłonność do altruizmu, aktywowana przez podobieństwo na zasadzie: „Jeśli jest podobny, pomóż mu” (gdzie „podobny” odnosi się do krewnych).
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Łukasz Wojciechowski, Ewolucyjne widzenie altruizmu – od redukcjonizmu do… W: A. Szuster, D. Rutkowska (red.): O różnych obliczach altruizmu (s. 21–45). Scholar Warszawa 2008, ISBN 978-83-7383-272-5.
W.D. Hamilton. The genetical evolution of social behaviour. I. „Journal of Theoretical Biology”. 7 (1), s. 1–16, July 1964. DOI: 10.1016/0022-5193(64)90038-4. (ang.).
W.D. Hamilton. The genetical evolution of social behaviour. II. „Journal of Theoretical Biology”. 7 (1), s. 17–52, July 1964. DOI: 10.1016/0022-5193(64)90039-6. (ang.).
Michał Woyciechowski. Dobór krewniaczy a ewolucja owadów eusocjalnych. „Kosmos: Problemy nauk biologicznych”. 58 (3–4 (284–285)), s. 347–355, 2009. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika.
